Kultura starożytnego Rzymu – 14 temat maturalny

Pośród najczęściej pojawiających się tematów dotyczących historii starożytnej obok kultury greckiej (opisanej nieco wcześniej) pojawia się także „opisówka” tycząca się kultury rzymskiej. Dlatego poniżej prezentujemy telegraficzny skrót tegoż tematu.

W jaki sposób ukształtowała się kultura rzymska?

Kodeks Justyniana– jedna z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego opracowana w latach 528–534 n.e. przez cesarza Justyniana I Wielkiego. Na ilustracji strona tytułowa z drukowanej wersji z 1583 r. (wikimedia commons)

Proces kształtowana się kultury antycznego Imperium Romanum był niezwykle długotrwały. Dzięki badaniom historyków wiemy, iż trwał on kilkaset lat. Dodatkowo na charakter kultury rzymskiej miały niebywały wpływ różne wpływy:

  • Etruskie– uwidaczniające się głównie w początkowej fazie rozwoju kultury i cywilizacji rzymskiej, zwłaszcza wtedy, gdy Italia zdominowana była przez Etrusków.

  • Greckie– wpływy te zaczęły odciskać swe piętno na kulturze świata rzymskiego już
    w czasach Wielkiej Kolonizacji greckiej, kiedy to Hellenowie tworzyli swe miasta-państwa na obszarze Italii. Okres szczególnego rozwoju wpływów helleńskich można datować na III i II wiek p.n.e., kiedy to armia rzymska dokonała podboju Macedonii i Grecji a także państwa wschodnich diadochów. Fascynacja elit świata rzymskiego kulturą grecką okazała się trwała, co sprawiło, iż kultura antycznego
    Imperium Romanum uległa hellenizacji
    i trafniej określają ją przymiotniku
    grecko- rzymska.

Prawodawstwo rzymskie.

Jedną z najważniejszych dziedzin kultury rzymskiej a jednocześnie taką, która przetrwała najdłużej i stała się kamieniem milowym w rozwoju kultury europejskiej jest rzymska myśl prawnicza. W dziedzinie tej mieszkańcy Imperium osiągnęli szczególną biegłość i przewyższyli nawet Greków, których uważali przecież za wzorodawców. Proces rozwoju prawa rzyskiego trwał przez kilka stuleci, od początków istnienia Rzymu aż po IV wiek n.e.

Do najważniejszych osiągnięć prawodawstwa rzymskiego należała kodyfikacja prawa– zebranie i spisanie obowiązujących wcześniej norm prawnych i wskazówek zwyczajowych.

Najważniejsze osiągnięcia rzymskich „prawników”:

  • Prawo XII Tablic

Marek Tuliusz Cyceron– ojciec retoryki, znakomity polityk i działacz społeczny. Ilustracja przedstawia marmurowe popiersie z I w. n.e.
(wikimedia commons)

Kodyfikacja dokonana za czasów królestwa rzymskiego, ok. poł. V w. p.n.e. Stała się pierwszą w historii cywilizacji europejskiej ustawą dotyczącą prawa prywatnego. Opierała się na obowiązującym wtedy prawie zwyczajowym i na długie wieki stała się podstawą prawa rzymskiego.

  • Podział prawa na publiczne i prywatne a potem także wyodrębnienie z nich konkretnych dziedzin, co legło u podstawie rozwoju prawodawstwa europejskiego.

  • Wprowadzenie kazuistyki

Rzymianie analizowali konkretne przypadki (łac. casus-przypadek) wymagające interwencji prawnej i na ich podstawie formułowali konkretne normy, które w przyszłości stosowano w podobnych wypadkach.

  • Wypracowanie sentencji prawnych

Legislatorzy łacińscy opracowali szereg pojęć prawnych, które do dnia dzisiejszego znajdują zastosowanie zarówno w życiu codziennym jak i na sali sądowej. Do najbardziej znanych należą:

  • Lex retro not agit– prawo nie działa wstecz

  • Dura lex sed lex– twarde prawo, ale prawo

  • Salus rei publicae suprema lex– dobro państwa dobrem najwyższym

  • Novus rex, nova lex– nowy król, nowe prawo

  • Ignorantia legis nocet – nieznajomość ustawy szkodzi

  • Ne bis in idem – nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania za ten sam czyn)

  • Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

  • Rozwój sztuki oratorskiej

Tytus Liwiusz– ojciec historiografii rzymskiej i europejskiej.
(wikimedia commons)

Pod wpływem ewolucji prawodawstwa rzymskiego z tej właśnie dziedziny życia publicznego wyodrębniła się teoria sztuki przemów sądowych i politycznych, rozwijana właściwie do dnia dzisiejszego.

Literatura rzymska.

Według badań historyków początki literatury łacińskiej sięgają okresu fascynacji Rzymian kulturą grecką. Zgodnie z tym faktem ta dziedzina sztuki rzymskiej miała początkowo charakter odtwórczy, bowiem pierwszymi dziełami powstałymi po łacinie były przekłady greckich komedii i tragedii a z biegiem czasu także Odysei.

Z czasem pojawili się także autorzy, którzy inspirowani twórczością grecką, zaczynali tworzyć własne dzieła. Do najwybitniejszych z nich należą:

  • Plaut (III/II tys. p.n.e.) Autor komedii uważany za najwybitniejszego łacińskiego twórcę tej właśnie formy literackiej.

  • Katon Starszy żyjący w tym samym czasie, co Plaut autor Praecepta ad filium (Nauk dla syna), dzieła uznawanego powszechnie za najstarszą rzymską encyklopedię.

  • Cyceron (II/I w. p.n.e.) Za swego życia uważany za doskonałego polityka, mówcę i wodzą. Stał się też znany, jako doskonały mówca, twórca retoryki. Autor, co najmniej 58 mów, zachowanych na piśmie (min. filipik i przemówień obrończych), licznych dzieł retorycznych i filozoficznych ( „O naturze bogów”, „O cnotach”) oraz pism historyczno- geograficznych.

  • Wergiliusz (I w. p.n.e.) twórca pierwszego rzymskiego eposu pt. Eneida, prezentującego dzieje Eneasza– mitycznego przodka rzymian, który po ucieczce z oblężonej Troi, dotarł do Italii.

Wergiliusz był też autorem licznych utworów poetyckich takich jak zbiór krótkich form lirycznych „Appendix Vergiliana” czy sielanki „Bukoliki” i „Georgiki”.

  • Horacy (I w. p.n.e.) Wybitny poeta rzymski i mistrz starożytnej satyry. Prócz nich napisał także „Ody”, będące zbiorem lirycznych pieśni, „Epody”, czyli zbiór krótkich form lirycznych, będących najprawdopodobniej zbiorem najwcześniejszych dzieł poety oraz szereg listów i pieśni.

Seneka Młodszy był najwybitniejszym przedstawicielem stoicyzmu rzymskiego.
Zdj. Wikimedia Commons

Przewodnim motywem twórczości Horacego jest pochwała panowania Oktawiana Augusta, pod którego życzliwym patronatem poeta ów tworzył.

  • Owidiusz (I w. p.n.e./ I w. n.e.) Jeden z najbardziej znanych elegików rzymskich. Już
    w swoich czasach stał się znany, jako jeden z lepszych twórców łacińskiej liryki miłosnej: „Ars amatoria” (Sztuka kochania), „Amores” (dosł. miłostki), a także poematu epickiego „Metamorfozy”.

Inną ważną dziedziną literatury rzymskiej była historiografia, której rozwój wynikał z wielkiego zainteresowania mieszkańców Imperium własną historią. Już w III tys. p.n.e. Fabiusz Piktor spisał dzieje Italii po grecku, w ten sposób kładąc fundament pod rozwój dziejopisarstwa rzymskiego, które wraz z rozwojem państwa prężnie ruszyło do przodu.

Na „fundamencie” tym już w łacinie budowali:

  • Juliusz Cezar autor dwóch słynnych dzieł, które dziś nazwalibyśmy monografiami historycznymi „O wojnie galijskiej” i „O wojnie domowej”. Część badaczy przypisuje mu również autorstwo trzech innych prac tego typu („O wojnie aleksandryjskiej”, „O wojnie hiszpańskiej”, „O wojnie afrykańskiej”). Na pewno wiemy, iż Cezar napisał też inne dzieła literackie a czasem nawet filologiczne, które nie zachowały się do naszych czasów, (ale wzmianki o nich pojawiają się u innych autorów, co pozwala wysnuć logiczne założenie, że istniały). Dlatego właśnie określa się je zbiorowym terminem „Dzieła zaginione”.

  • Tytus Liwiusz (I w. p.n.e./I w. n.e.) Autor sztandarowego dzieła łacińskiej historiografii „Ab urbe conditio” (Dzieje Rzymu od założenia miasta aż po czasu współczesne Liwiuszowi), składającego się ze 142 ksiąg, w sumie powstających ponad 40 lat. To właśnie Tytusowi zawdzięczamy zachowanie legendy o Romulusie i Remusie oraz ukazanie historii ościennych państewek italskich, istniejących równolegle do królewskiego Rzymu.

  • Tacyt (I/II w. n.e.) kolejny wybitny historyk rzymski, tworzący w czasach Domicjana panowania dynastii Flawiuszów. W swoich działach przedstawił dzieje miasta i Imperium począwszy od założenia Rzymu, aż po czasy sobie współczesne. W „Rocznikach” przedstawił historię królestwa, republiki oraz panowania julijsko-klaudyjskiej dynastii cesarzy. W „Dziejach” zaś czasy panowania Wespazjana i jego synów. Ponadto stworzył też monografię etnograficzną „Germania”, prezentującą dzieje oraz zwyczaje ludów germańskich, sąsiadujących z Cesarstwem. W dziele tym po raz pierwszy w historii pojawiają się wzmianki dotyczące ziem polskich.

  • Amman Marcelin (IV w. n.e.) Autor „Res gestae”, dzieła będącego kontynuacją prac Tytusa Liwiusza, obejmującą okres od II do IV stulecia n.e.

Rzymskie Koloseum – widok współczesny (domena publiczna_)

Prócz monografii historycznych w dobie cesarskiej prężnie zaczął rozwijać się także nowy gatunek literacki, jakim były biografie. Po łacinie zaczęto spisywać dzieje poszczególnych osób, biorących udział w ważnych dla Rzymian procesach dziejowych, min. polityków, wodzów i cesarzy.

Najwybitniejszymi biografami rzymskimi byli Swetoniusz autor „Żywotu Cezarów” i wspomniany już Tacyt, który stworzył biografię Agrykoli, namiestnika Brytanii.

Filozofia rzymska

Jak w każdej innej dziedzinie życia i kultury rzymskiej również filozofia inspirowana była głównie wpływami greckimi a największą popularnością cieszyły się te nurty filozoficzne powstałe w okresie hellenistycznym. Do ważniejszych spośród nich należały:

  • Epikureizm reprezentowany głownie przez Lukrecjusza, żyjącego w I wieku n.e., autora działa refleksyjnego „O naturze wszechrzeczy”, oraz Filodemosa z Gadary etyka, teologa
    i logika.

  • Stoicyzm był prądem filozoficznym niezwykle popularnym w świecie rzymskim, gdyż jego założenia odpowiadały najważniejszym rzymskim cnotom obywatelskim. Najważniejszymi rzymskimi stoikami byli Seneka Młodszy (I w. p.n.e./ I w. n.e.), Epitet (I w. n.e.) i Marek Aureliusz, cesarz rzymski żyjący w latach 121 n.e.– 180 n.e. Filozofia ta od II w. n.e. Wywarł wielki wpływ na rozwój chrześcijaństwa.

  • Eklektyzm (nurt w filozofii łączący wpływy stoicyzmu, epikureizmu i sceptycyzmu) ze swoim najwybitniejszym przedstawicielem, znakomitym mówcą i poetą Cyceronem.

Architektura rzymska

Kultura rzymska nie miała wymiaru li tylko niematerialnego ani duchowego. Jej część składową stanowiła również bardzo bogata architektura, której osiągnięcia do dziś pozostają materialnym i widzialnym świadectwem osiągnięć rzymskich budowniczych.

Akwedukt Pont du Gard na południu dzisiejszej Francji, mający niemal 50 metrów wysokości.
Zdj, Wikimedia Commons

Przez stulecia architekci i inżynierowie rzymscy wypracowali wyjątkowe, niespotykane wcześniej cechy architektury rzymskiej, do których należą:

  • Typowy materiał, którym była– stosowana w większości przedsięwzięć– cegła łączona cementową zaprawą. Właśnie Rzymianie po raz pierwszy w dziejach zastosowali beton.

  • Często spotykane budowle o charakterze publicznym i użytkowym. Rzymianie byli ludźmi czynu, dla nich sztuka zawsze musiała mieć charakter użytkowy, gdyż niedopuszczalne było marnotrawienie zasobów tylko dla sztuki.

  • Budynki rzymskie były wysokie, nawet kilkupiętrowe. Przykładem takich budowli są kamienice, typowe dla miast Imperium.

  • Zawsze budowano na planie prostokąta i koła (rotunda)

  • Rzymianie, jako pierwsi zastosowali łuki i arkady, które były jedynymi z nielicznych zdobień ich budowli. Innymi były zdobione kolumny, często w tzw. porządku spiętrzonym będącym połączeniem kilku porządków architektonicznych, typowych dla świata greckiego.

  • Zwieńczeniami budowli były kopułowe sklepienia, które to również inżynierowie rzymscy zastosowali po raz pierwszy w historii

  • Posągi umieszczano w niszach, na dachach czy na kolumnach

Równie ciekawie rozwijało się rzeźbiarstwo rzymskie, którego to cechą charakterystyczną były realizm i wierność w oddawani zarówno cech fizycznych jak i charakteru przedstawianej postaci. Według podobnych prawideł ewoluowało również malarstwo. W epoce cesarskiej artyści malowali bardzo realistyczne portrety a prezentowane przez nich sceny rodzajowe były bardzo realistyczne. Malarstwu rzymskiemu daleko było jednak do surowości i nieokrzesana formy. Cechą charakterystyczną zarówno obrazów, jak i fresków i mozaiki była staranność wykonania a realizm był tylko wyrazem wielkiego pragmatyzmu twórców.

Najsławniejsze budowle:

  • Koloseum – amfiteatr Flawiuszy, budowany w latach 72- 80 n.e., służył rozrywce mieszkańców Rzymu. Według legendy rzymskiej i części archeologów środki na jego budowę pochodziły z łupów wojennych zdobytych w 70 r. n.e. w Jerozolimie przez Tytusa, będącego podówczas wodzem rzymskim.

  • Panteon będący świątynia ku czci wszystkich bóstw.

  • Łaźnie Krakali, które były ważnym budynkiem użyteczności publicznej w starożytnym Rzymie. Stanowiły właściwie kompleks sportowy, w skład, którego wchodziły baseny, stadion i biblioteka a nawet galerie dzieł sztuki.

  • Circus Maximus starożytny, rzymski tor wyścigowy, przeznaczony dla rydwanów.

  • Most Trajana na Dunaju

  • Akwedukt Pont du Gard znajdujący się na terenie dzisiejszej Francji

  • Forum Romanum zabudowa rynku w Rzymie.

  • Via Appia, która była główną droga rzymska.

Nauka i technika w służbie Imperium

Osiągnięcia nauki rzymskiej:

  • Oświata. W tej dziedzinie Rzymianie również wzorowali się na Grekach. W ówczesnym świecie łacińskim obowiązkowe było nauczanie greki, filozofii greckiej i retoryki. Proces edukacji miał przygotowywać młodych chłopców do objęcia roli w społeczeństwie
    (w zależności od regionu, miejsca zamieszkania i pozycji społecznej mogła to być kariera w wojsku, świecie polityki, kultury, nauki lub rolnictwie czy handlu) i od dzieciństwa wpajano im wzorce obywatelskie. Młode dziewczynki zaś przygotowywano do roli żony
    i matki inaczej.

  • W świecie rzymskim prężnie rozwijała się matematyka, początkowo, jako nauka pomocnicza w budownictwie oraz geografia, która znacząco pomagała planować wyprawy wojenne. To Rzymianom przypisuje się stworzenia pierwszych w pełni profesjonalnych map (Marek Wipsaniusz Agrypa– mapa basenu Morza Śródziemnego, zwanego wtedy Wielkim). Ponadto Juliusz Cezar opracował pierwszy kalendarz, na jego cześć nazwany juliańskim, do dziś używany w niektórych rejonach świata. Wielkie zasługi dla rozwoju rzymskiej matematyki i geografii położył też Ptolemeusz w Aleksandrii, który udowodnił, że Ziemia jest okrągła i na podstawi obserwacji i obliczeń matematycznych podał przybliżoną długość równika.

  • O autorze pierwszej w dziejach encyklopedii już wspominaliśmy, ale nie zakończyło to procesu gromadzenia i spisywania wiedzy Rzymian. Marek Warron (II/I w. p.n.e.) stworzył encyklopedię, która obejmowała 9 ksiąg: gramatykę, retorykę, matematykę, astrologię, muzykę, medycynę i prezentowała dotychczasowe osiągnięcia naukowców rzymskich.

Osiągnięcia techniczne:

  • Miasta rzymskie miały uporządkowaną siatkę ulic, co było kolejnym wyrazem pragmatyzmu Rzymian i bardzo dobrego planowania zabudowy.

  • W miastach rzymskich powszechnie stosowano kanalizację, nie tylko dla zachowania higieny, ale i zwiększając w ten sposób wygodę mieszkańców.

  • Wodę doprowadzano do miast z odległych źródeł dzięki akweduktom.

  • Domy bogatszych obywateli zaopatrzone były w toalety i łazienki a nawet ogrzewane podłogi– hypocaustum.

  • W termach, będących publicznymi łaźniami budowano baseny z gorącą i zimną wodą, podgrzewane specjalnymi kotłami.

  • Rzymianie udoskonalili technikę budowy mostów a przy ich wznoszeniu używali konstrukcji odpornych na działanie wody.

  • Inżynierowie italscy wynaleźli beton, dzięki czemu mogli budować wysokie budowle
    z cegły.

  • Niektórzy za najważniejsze osiągnięcie Rzymian uważają ich budownictwo drogowe. Wręcz pokryli państwo siecią dróg bitych, z utwardzaną nawierzchnią, które zachowały się do naszych czasów, co świadczy o ich niesłychanie wysokiej jakości.

Rzymska Via Apia – przykład geniuszu inżynieryjnego starożytnych Rzymian. Droga istniejąca do dziś (wikimedia commons)

Podsumowanie:

Kultura rzymska, która rozwijała się przez cały czas istnienia państwa, wywarła ogromny wpływ na późniejsze państwa europejskie a w końcu na całą cywilizację Starego Kontynentu, kształtując kulturę i naukę przez kolejne epoki. Każda dziedzina kultury rzymskiej odcisnęła trwałe piętno na dziedzictwie starożytnym i stała się podwaliną dla średniowiecznych a potem nowożytnych osiągnięć.

Warto przeczytać:

Gajusz Juliusz Cezar, Wojna galijska, Wrocław 1978.

Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność, Lublin 2006.

Kolańczyk K., Prawo rzymskie, Warszawa 1978.

Lewandowski I., Historiografia rzymska, Poznań 2009.

Stabryła S., Historia literatury starożytnej Grecji i Rzymu, Wrocław 2002.

Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2006.

http://historykon.pl/drogi-i-sposoby-naplywu-monety-rzymskiej-na-ziemie-polski/

http://historykon.pl/skarby-monet-rzymskich-z-polski/

Dawid Siuta

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*