Marszałkowie Napoleona

Marszałkowie Napoleona

Spośród licznych współpracowników i podwładnych cesarza Francji szczególną pozycję posiadali marszałkowie Napoleona. Ludzie ci pozostawali często w cieniu swojego wodza, jednakże rola jaką odegrali w dziejach wojen napoleońskich nie jest wcale mała. Niniejszy artykuł przybliży Ci ich sylwetki.

Marszałkowie Napoleona – uwagi ogólne nad urzędem

Stopień marszałka istniał w armii francuskiej już w czasach królewskich (od XII w.). W okresie rewolucji zaprzestano jego przyznawania, gdyż uważano go za jeden z reliktów dawnego reżimu i domenę arystokracji. W momencie ustanawiania cesarstwa godność marszałka przywrócono. Stało się to dokładnie 18 V 1804 roku uchwałą Senatu.

W hierarchii cesarstwa marszałkowie zajmowali piąte miejsce (po parze cesarskiej, rodzinie cesarskiej, wielkich dygnitarzach i ministrach). Nazywano ich za „kuzynami” Napoleona, który często tytułował ich w ten sposób w swojej korespondencji.

Zgodnie z przytoczoną wyżej uchwałą przyjęto regułę, iż marszałków może być maksymalnie szesnastu. Pierwsze nominacje nastąpiły już 19 V 1804 roku kiedy to Napoleon przyznał stopień marszałka czternastu generałom. W kolejności alfabetycznej byli to:

  • Augereau,
  • Bessieres,
  • Bernadotte,
  • Berthier,
  • Brune,
  • Davout,
  • Jourdan,
  • Lannes,
  • Massena,
  • Moncey,
  • Mortier,
  • Murat,
  • Ney,
  • Soult.

Dodatkowo przyznano cztery tytuły marszałka honorowego dla generałów pozostający poza czynną służbą. Byli to:

  • Kellermann,
  • Lefebvre,
  • Perignon
  • i Serurier.

Kolejne nominacje przyznawano wraz z kolejnymi kampaniami.

  • w 1807 roku buławę otrzymał Victor,
  • w 1809 – Macdonald, Marmont i Oudinot,
  • w 1811 – Suchet,
  • w 1812 – Gouvion St.-Cyr,
  • w 1813 – ks. Poniatowski,
  • wreszcie w 1815 roku ostatni – Grouchy.

Zatem łącznie było to 26 osób.

Maksymalna liczba marszałków została osiągnięcia tylko raz – w okresie 1812-1813. W chwili otrzymania buławy nominowani byli w różnym wieku. Najmłodszy był Davout liczący w chwili nominacji 34 lata, z kolei najstarszy – Kellermann był dokładnie dwa razy starszy.

Marszałkowie wywodzili się z różnych grup społecznych: trzech wywodziło się z plebsu, najwięcej bo dziesięciu – z drobnej burżuazji lub kupiectwa, sześciu – z zamożnej burżuazji lub drobnej szlachty, a drugie tyle – z wysokiej szlachty lub arystokracji. Zdecydowana większość z przyszłych marszałków służyła przed wybuchem rewolucji w armii królewskiej.

Przejdźmy zatem do biografii poszczególnych postaci (zostanie zachowana kolejność alfabetyczna).

Pierre Augereau, książę Castiglione

Urodził się 21 X 1757 roku w rodzinie plebejskiej. Karierę wojskową rozpoczął w 1774 roku. Do wybuchu rewolucji zdążył być żołnierzem kilku armii – francuskiej armii królewskiej, armii pruskiej, a także armii neapolitańskiej. Po wybuchu rewolucji służył w Gwardii Narodowej, a następnie w armii regularnej.

Brał udział w tłumieniu powstania w Wandei za co otrzymał stopień generała. Po raz pierwszy z Bonapartem zetchnął się w Armii Italii, gdzie Augereau dowodził jedną z dywizji. Odznaczył się w tej kampanii m.in. w bitwach pod Castiglione i Arcole. Dzięki zasługom został mianowany dowódcą okręgu paryskiego.

Kojarzony ze stronnictwem jakobinów poparł zamach stanu 18 fructidora, dzięki czemu objął dowództwo nad Armią Sambry i Mozy, a potem Armii Renu i Mozeli. Godność marszałka otrzymał w pierwszej turze promocji. Od 1805 roku dowódca VII Korpusu Wielkiej Armii. Walczył w 1805 roku, a także przeciwko Prusakom i Rosjanom w latach 1806-1807. Ranny pod bitwie Pruską Iławą, gdzie jego korpus poniósł ciężkie straty (został potem rozwiązany).

W wojnie z Austrią w 1809 roku dowodził VIII Korpusem, w latach 1809-10 przebywał w Hiszpanii. W czasie inwazji na Rosję w 1812 r. dowodził XI Korpusem (był to korpus odwodowy), lecz w samej kampanii nie wziął udziału. Po klęsce w Rosji bił się kampanii niemieckiej odznaczając się pod m.in. Lipskiem. W 1814 r. dowodził Armią Lyonu broniącą Delfinatu. Przeszedł na stronę Burbonów za co w okresie 100 dni został usunięty z listy marszałków. Po ponownym powrocie Burbonów usunięty z armii. Zmarł 12 VI 1816 roku.

Napoleon, który osobiście nie przepadał za Augereau, cenił go za jego dokonania z czasów rewolucji. Uważał jednak, że zaszczyty i godności źle na niego wpłynęły. Miał on nim powiedzieć na Świętej Helenie: Postarzał się 20 lat pod moimi rozkazami, nie ma już dawnego zapału. Zresztą jego zdolności wojskowe niepoparte były ani geniuszem ani wykształceniem.

Jean Baptiste Jules Bernadotte, książę Pontecorvo, król Szwecji i Norwegii (jako Karol XIV Jan)

Urodził się 26 I stycznia 1763 r. jako syn prawnika z Pau. Służył w armii królewskiej od 1780 roku, w której dosłużył się stopnia sierżanta. Po wybuchu rewolucji pozostał w armii, gdzie szybko awansował. Generalskie szlify otrzymał w 1794 roku.

Walczył głównie na północy – nad Renem oraz w Niderlandach. W 1797 r. wraz ze swoją dywizją poszedł do Włoch, aby wspomóc Armię Italii Bonapartego. Po zakończeniu kampanii włoskiej był ambasadorem w Wiedniu, a w 1799 r. – ministrem wojny. Z racji poglądów republikańskich nie poparł zamachu 18 brumaire’a. Plotkowano, że pozycję, a później także marszałkowską buławę zawdzięcza osobie żony – Désirée Clary, która przez pewien czas była narzeczoną Napoleona.

Dowódca I Korpusu Wielkiej Armii w latach 1805-1807. Nie przyszedł z pomocą Davoutowi pod Auerstedt (14 X 1806), za co był krytykowany. W kampanii 1809 r. dowódca korpusu saskiego. 21 VIII 1810 został wybrany przez szwedzkie zgromadzenie narodowe na następcę tronu Szwecji (szwedzki król Karol XIII nie posiadał potomstwa z prawego łoża). Jako regent Szwecji (od 1811 r.) stał się rzecznikiem tendencji konserwatywnych.

Bernadotte dążył do odzyskania okupowanej przez Rosję Finlandii, albo zajęcia należącej do Danii Norwegii. Początkowo prowadził politykę profrancuską, jednakże w 1812 w wyniku zajęcia przez Francuzów szwedzkiej części Pomorza związał się z Rosją i Anglią (z którymi pertraktował już dwa lata wcześniej). W 1813 r. przyłączył się do VI koalicji antyfrancuskiej. Bił się m.in. pod Lipskiem.

Walczył także przeciw Duńczykom (sojusznikom Napoleona) zmuszając ich na mocy traktatu z Kilonii (14 I 1814) do oddania Norwegii. Jako Karol XIV Jan panował w Szwecji od 5 II 1818 r. do swojej śmierci 8 III 1844 r. Założona przez niego dynastia do dziś panuje w Szwecji. Uważany za miernego dowódcę.

Jak powiedział on nim Napoleon (…) to człowiek zużyty, który chce pieniędzy, przyjemności, zaszczytów, ale bez kupowania ich na wojnie za cenę niebezpieczeństw i zmęczenia. Mimo to ze wszystkich napoleońskich marszałków osiągnął największy sukces. Przytoczmy na koniec jeszcze raz słowa cesarza: Bernadotte był na swój sposób Szwedem i zawsze przyrzekał tylko to, czego miał zamiar dotrzymać.

Louis-Alexandre Berthier, książę Neuchâtel, książę Wagram, Wielki Łowczy Cesarstwa

Louis Berthier przyszedł na świat 20 XI 1753 r. w Wersalu w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Absolwent Szkoły Wojsk Inżynieryjnych w Charleville-Mézières (1766). W wojsku od 13 roku życia, walczył w wojnie o niepodległość USA, gdzie po raz pierwszy objawiły się jego zdolności sztabowe.

Po powrocie do Francji dowodził wersalską Gwardią Narodową, był także szefem sztabu Armii Północy Lafayette’a. Zwolniony z wojska w 1793 r. powrócił do niego dwa lata później. Szef sztabu Armii Italii oraz Armii Wschodu. Po zamachu stanu pełnił funkcję ministra wojny w latach 1799-1807. Szef sztabu Wielkiej Armii brał udział we wszystkich kampaniach lat 1805-1814.

Napoleon, oprócz zadań ściśle wojskowych wykorzystywał Berthiera w zadaniach dyplomatycznych m.in. negocjował ślub z Marią Ludwiką, ze strony cesarza uczestniczył też w zaślubinach per procura.

W 1814 r. jako jeden z pierwszych marszałków opuścił Napoleona udając się pod pozorem urlopu do Paryża, co Bonaparte później mu wypominał. Po restauracji Burbonów zachował tytuły i pozycję. Po ucieczce Napoleona z Elby nie przyłączył się do cesarza osiadając w Bawarii. Zmarł 1 VI 1815 wypadając z okna swojego domu w Bambergu.

Do dziś nie wiadomo czy był to wypadek, zabójstwo czy samobójstwo. Faktem jest, że brak Berthiera jako szefa sztabu bardzo odczuł Napoleon w 1815 roku.

Uważany za najwybitniejszego sztabowca epoki. Potrafił przelać rozkazy cesarza na papier. Odpowiadał także za  planowanie, administrację, zaopatrzenie i transport. M.in. dzięki niemu Wielka Armia sprawnie przemieściła się znad kanału La Manche nad Ren w 1805 roku. Zdolności sztabowe nie szły w parze ze zdolnościami dowódczymi.

Napoleon powiedział kiedyś o nim, że owszem – jest dobrym szefem sztabu, ale w polu powierzyłby mu dowodzenie góra… 50 ludźmi. Słowa te w pełni pokazał początek kampanii 1809 roku. Warto także zaznaczyć, że sztab Berthiera był jednym z protoplastów dzisiejszych sztabów generalnych.

Jean-Baptiste Bessières, książę Istrii

Przyszedł na świat 6 VIII 1768 r. w niezbyt zamożnej rodzinie. W 1792 r. delegowany do gwardii konstytucyjnej Ludwika XVI. Po jej rozwiązaniu służył w Pirenejach, a od 1795 – w Armii Italii w ramach której walczył w I kampanii włoskiej. W 1798 r. generał brygady, walczył w Egipcie odznaczając się pod Abukirem. Powrócił do Francji razem z Napoleonem.

Wziął czynny udział w zamachu stanu 18 brumaire’a. W czasie II kampanii włoskiej (1800 r.) odznaczył się pod Marengo. W 1802 r. generał dywizji, dwa lata później marszałek. Przez większość okresu Cesarstwa dowodził kawalerią Gwardii Cesarskiej (kampanie 1805, 1806-1807, 1809, 1812). Podobno w wolnych chwilach uczył swych podwładnych… pływania.

Zazwyczaj wykonawca rozkazów, jedyne samodzielne dowództwo sprawował w Hiszpanii. W kampanii wiosennej 1813 dowodził całością rezerwowej kawalerii francuskiej. Poległ od kuli armatniej 1 V 1813 r. w potyczce pod Weissenfels. Obok Murata uznawany za najlepszego dowódcę kawalerii francuskiej, pozostawał jednak w jego cieniu. Był powszechnie lubiany w armii. Jak sam mawiał: Wyszedłem z szeregów i nigdy o tym nie zapomnę.

Doceniany przez Bonapartego, który na Św. Helenie wyraził się on nim następująco: Miał chłodną odwagę i spokój w ogniu; obdarzony był dobrym okiem i świetnie znał taktykę kawaleryjską. Energiczny, lecz zarazem ostrożny i przezorny. We wszystkich wielkich bitwach oddał ogromne usługi. Dostał za mało tego, czego Murat otrzymał za dużo.

Guillaume Marie-Anne Brune

Ur. 13 V 1763 roku. Przed rewolucją urzędnik prokuratury, następnie właściciel drukarni (którą musiał ostatecznie zamknąć) i dziennikarz (współpracował z J. Maratem). W 1789 r. obrany kapitanem paryskiej Gwardii Narodowej, w 1792 r. mianowany generałem brygady i komisarzem wojennym. Tłumił wraz z Bonapartym rojalistyczną próbę zamachu stanu 13 vendemiaire’a roku IV (5 X 1795).

Walczył w I kampanii włoskiej jako dowódca jednej z brygad. W 1797 r. generał dywizji, rok później dowodził Armią Italii zastępując Napoleona, który wyruszył do Egiptu. W 1799 r. dowódca wojsk francuskich w Hollandii pokonał wojska angielskie ks. Yorku pod Bergen i zmusił je do podpisania kapitulacji w Alkmaar. W 1800 r. dowodził Armią Zachodu, na której czele walczył z szuanami. W tym samym roku objął komendę Armii Italii.

Zwyciężył Austriaków nad Mincio, zdobył Weronę kończąc zmagania podpisaniem rozejmu w Treviso. W latach 1802-1804 ambasador w Stambule. Po ustanowieniu Cesarstwa mianowany marszałkiem. W 1805 r. po odejściu Wielkiej Armii nad Ren dowodził wojskami pozostawionymi w obozie w Boulogne. W linii ponownie w kampanii 1807 roku. Zajął Stralsund (należący do Szwecji).

Popadł w niełaskę w wyniku użycia w konwencji kapitulacyjnej zwrotu „armia francuska” zamiast „armia Jego Cesarskiej Mości”. Od tej chwili pozostawał poza służbą. W IV 1814 przeszedł na stronę Burbonów. W czasie Stu Dni poparł Napoleona i został gubernatorem Prowansji. Zamordowany przez rojalistów w Awinionie 2 VIII 1815 roku, jego ciało zostało wrzucone do Rodanu.

Niedoceniany przez Napoleona za życia, który zwrócił mu honor po śmierci mówiąc: Straciłem do niego serce na wskutek jego zachowania wobec króla Szwecji (…) Oddaję sprawiedliwość marszałkowi Brune, dobrze spisał się w Holandii; bitwa pod Akmaar (Bergen – przyp. aut.) uratowała Republikę przed wielkim niebiezpieczeństwem.

Louis Nicolas Davout, książę Auerstädt, książę Eckmühl

Ur. 10 V 1770 r. w starej rodzinie szlacheckiej o długich tradycjach wojskowych, o której mawiano: Za każdym razem, kiedy rodzi się d’Avout [jest to prawidłowa pisownia nazwiska, przyszły marszałek zmienił ją w czasie rewolucji – przy. aut], jedna szabla wychodzi z pochwy.

Jako jedyny z marszałków ukończył paryską szkołę wojskową (1788) po czym w stopniu podporucznika rozpoczął służbę w jednym z pułków kawalerii. W 1791 r. dowodził batalionem ochotniczym. Szlify generalskie uzyskał w 1793 roku. Walczył Wandei, Nadrenii i Niderlandach.

W czasie rządów jakobinów poza służbą, do której wrócił w X 1794 roku. Jako dowódca brygady służył w pod rozkazami gen. Desaixa w Armii Sambry i Mozy. 21 IV 1797 r. zdobył tzw. furgon Klinglina, w której odnaleziono dowody na zdradę gen. Pichegru (jednego z bardziej wpływowych dowódców francuskich).

Po raz pierwszy pod rozkazami Bonapartego znalazł się w czasie wyprawy egipskiej, gdzie dowodził brygadą dragonów. Bił się pod piramidami i Abukirem. W 1800 r. powrócił do Francji, uprzednio wzięty do niewoli przez Anglików w trakcie podróży. W tymże roku generał dywizji, objął dowództwo kawalerii Armii Italii. W 1801 objął komendę pułku grenadierów pieszych Gwardii Konsularnej.

Od 1803 r. dowódca obozu w Brugii. Jako najmłodszy znalazł się na liście marszałków z 1804 roku. Dowódca III Korpusu Wielkiej Armii, z którego starał uczynić najlepszą formację Grande Armée (sam marszałek miał powiedzieć do Bonapartego: Najjaśniejszy Panie, Trzeci Korpus będzie dla Ciebie zawsze tym, czym Legia Dziesiąta dla Cezara). Odznaczył się pod Austerlitz, gdzie jego wojska zadecydowały o utrzymaniu prawego skrzydła Francuzów.

Największym zwycięstwem Davouta była niewątpliwie bitwa pod Auerstädt z 14 X 1806 r., gdzie na czele swojego korpusu pokonał główną armię pruską po czym ze swoim korpusem zdobył Berlin. Ponownie odznaczył się w 1807 r. jako dowódca prawego skrzydła w bitwie pod Pruską Iławą. Po podpisaniu pokoju w Tylży kwaterował w Księstwie Warszawskim, potem na Śląsku.

W wojnie z Austrią 1809 r. ponownie na czele III Korpusu. Zwyciężył pod Eckmühl, miał znaczny wpływ na zwycięstwo pod Wagram, gdzie dowodził prawym skrzydłem. W latach 1810-1812 dowodził Armią Niemiec w związku z kampanią rosyjską przekształconą w I Korpus (najliczniejszy w całej Wielkiej Armii). Walczył w największych bitwach kampanii (Smoleńsk, Borodino, Małojarosławiec, Berezyna).

Obwiniany niesłusznie przez Napoleona za jednego z winnych niepowodzeń kampanii. Jak powiedział Montholonowi: Gdyby Davout był wówczas takim, jakim go zawsze znałem, armia rosyjska zostałaby całkiem zniszczona i nie doszłoby do wielkich nieszczęść. W 1813 r. objął dowództwo XIII Korpusu będącego garnizonem Hamburga, którego bronił aż do 27 V 1814 roku na zdecydowany rozkaz Ludwika XVIII.

W okresie Stu Dni minister wojny, nie wziął udziału w kampanii belgijskiej (co wypomina cesarzowi Francuzów wielu znawców epoki). Po drugiej abdykacji Napoleona dowodził Armią Loary, po czym podporządkował się Burbonom. Pozbawiony tytułów, odzyskał je w 1817 roku. Dwa lata później zasiadł w Izbie Parów. Zmarł na zapalenie płuc 1 VI 1823 roku.

Davout uznawany jest za jednego z najwybitniejszych, jeśli nie najwybitniejszego marszałka Napoleona. Jako jeden z niewielu potrafił samodzielnie dowodzić. Pod pewnymi względami przerósł nawet swojego wodza, gdyż nigdy nie przegrał bitwy.

Nie zawodził Napoleona dowodząc w różnych bitwach. Marszałek znany był ze swojego chłodnego charakteru. Dbał o swoich żołnierzy, ale surowo pilnował dyscypliny w szeregach (powiadano, że tam, gdzie jest Davout, kurczęta mogą bez obawy spacerować między koszarami). Za najmniejsze przewinienie groziła kara śmierci. Nienawidził także zdrajców, ludzi przekupnych i szpiegów, dlatego też „miał na pieńku” z Bernadotte’m, był także bezwzględny jako komendant Hamburga.

Pewien sentyment do tego marszałka mogą mieć Polacy. Davout popierał dążenia niepodległościowe Polaków (coś nie od samego początku). Była więc to postać nietuzinkowa, która odegrał niepośrednią rolę w wydarzeniach epoki.

Emanuel markiz de Grouchy

Urodził się 23 X 1766 r. w zamku Vilette w normandzkiej rodzinie szlacheckiej. Absolwent szkoły wojskowej w Strasbourgu, podporucznik gwardii królewskiej. Od 1787 r. poza armią królewską. Poparł rewolucję; w 1791 r. powrócił do wojska jako podpułkownik w 12 pułku strzelców konnych, następnie dowódca 8 pułku huzarów. Walczył w Wandei, podczas rządów jakobińskich usunięty z wojska z powodu szlacheckiego pochodzenia.

Emanuel de Grouchy (Zdj. Wikimedia Commons)
Emanuel de Grouchy
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ponownie w armii od jesieni 1794 roku. W następnym roku awansowany na generała dywizji, szef sztabu w armii gen. Hoche’a walczącej z Wandejczykami. Wziął udział w nieudanej wyprawie do Irlandii jako dowódca sił desantowych, w wyniku sztormu zdecydował się zawrócić do Francji.

W 1798 r. dywizjoner w Armii Italii, wielokrotnie raniony pod Novi (15 VIII 1799) dostał się do niewoli austriackiej. Powrócił w 1800 r. do Francji i wziął udział w kampanii tegoż roku w szeregach Armii Renu. W kampaniach 1805-1807 dywizjoner w korpusie Marmonta, a następnie kawalerii rezerwowej. Odznaczył się pod Frydlandem jako dowódca jazdy lewego skrzydła.

W 1808 r. wysłany do Hiszpanii, tłumił powstanie Dos de Mayo w Madrycie. W wojnie z Austrią 1809 r. w Armii Italii jako dowódca dywizji dragonów. W wojnie z Rosją 1812 r. dowódca III Korpusu Kawalerii Rezerwowej, brał udział w bitwach pod Borodino (7 IX) i Małojarosławcem (24 X). Bez komendy podczas kampanii niemieckiej, wrócił do służby podczas walk we Francji jako dowódca całości kawalerii.

W trakcie tej kampanii walczył m.in. pod Brienne (29 I), La Rothiere (1II), Vauchamps (14 II) i Craonne (6-7 III), gdzie został ciężko ranny i musiał opuścić armię. Podczas I Restauracji na uboczu, podczas 100 Dni przyłączył się do Napoleona. Mianowany dowódcą wojsk w południowo-wschodniej Francji walczył przeciw rojalistycznemu powstaniu w tym rejonie, które stłumił, za co 15 IV 1815r. otrzymał buławę.

W kampanii belgijskiej dowódca kawalerii rezerwowej Armii Północy, po bitwie pod Ligny (16 VI) mianowany dowódcą prawego skrzydła mającego ścigać Prusaków. Oszukany przez Bluchera wdał się w walkę ze strażą tylną Prusaków (bitwa pod Wavre 18-19 VI). Mimo wieści o bitwie pod Waterloo nie zdecydował się pomóc cesarzowi.

W trakcie odwrotu dowódca Armii Północnej, zdał ją szybko Davoutowi. Po drugiej abdykacji Bonapartego na emigracji w Stanach Zjednoczonych, powrócił do kraju w 1820 roku. Pozbawiony buławy, odzyskał ją z rąk Ludwika Filipa w 1831 roku. Zmarł 29 III 1847 r. wSaint-Étienne.

Z racji, że był ostatnim nominatem, jego postać rozpatruje się głównie przez jego działania w kampanii belgijskiej. Krytykuje się go za brak pomocy cesarzowi. Jest to zarzut tylko po części słuszny zważając na fakt, iż była to pierwsza poważna samodzielna komenda Grouchy’ego (nie licząc walk z rojalistami), a sam marszałek trzymał się instrukcji cesarskich (nowe rozkazy, nakazujące przybycie pod Waterloo nie dotarły na czas). Sam Bonaparte zarzucał markizowi brak energii w działaniach.

Jean Baptiste Jourdan

Urodził się 29 IV 1762 r. w Limoges. Syn chirurga, wziął udział w wojnie o niepodległość USA. Po wybuchu rewolucji w Gwardii Narodowej, a od 1791 r. w armii. W szeregach Armii Północy odznaczył się pod Valmy (20 IX 1792). Uczestnik bitew pod Jemappes (6 XI 1792) i Neerwinden (18 III 1793).

W 1793 r. generał brygady, w tym samym roku generał dywizji. Dowódca Armii Mozeli, a następnie Armii Sambry i Mozy. Pobił Austriaków w bitwach pod Wattignies (15-16 X 1793) i Fleurus (26 VI 1794), w wyniku czego zajął Belgię. Wybrany do Rady Pięciuset, w latach 1797-1798 jej przewodniczący, w tym czasie przyjęto ustawę o poborze jego autorstwa (obowiązującą ze zmianami przez cały okres wojen napoleońskich).

Jean Baptiste Jourdan (Zdj. Wikimedia Commons)
Jean Baptiste Jourdan
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ponownie w armii w latach 1798-1799 dowódca Armii Dunaju, pobity przez arcyks. Karola pod Stockach (25 III1799), następnie znów w Radzie Pięciuset. Przeciwnik zamachu 18 brumaire’a, szybko jednak zaakceptował nowy reżim.

W 1800 r. mianowany generałem inspektorem piechoty i jazdy w Piemoncie. Od 1802 r. w Senacie. Za swoje dokonania w czasie rewolucji mianowany w 1804 r. marszałkiem honorowym. W 1806 r. szef sztabu Józefa Bonaparte w Neapolu, a od 1808 r., także przy nim – w Hiszpanii. Pokonany pod Vitorią (21 VI 1813 r.) przez Wellingtona podał się do dymisji.

W czasie I Restauracji za Bourbonami, podczas 100 Dni poparł Bonapartego, by po jego ponownej abdykacji ponownie znaleźć się w obozie królewskim. Przewodniczący sądu nad Neyem, w 1830 r. gubernator Pałacu Inwalidów

Zmarł w Paryżu 23 XI 1833 roku.

Jourdan – bohater wojen rewolucyjnych – w czasie Cesarstwa został odsunięty na boczny tor, by w latach 1806-1813 związać się z osobą Józefa. Obwiniany, częściowo niesłusznie, o niepowodzenia francuskie na Półwyspie Iberyjskim. Napoleon, mimo braku poparcia przez marszałka zamachu 18 brumaire’a, szanował zwycięzcę spod Fleurus.

Sam cesarz miał o nim powiedzieć: O, tego z pewnością sponiewierałem. Nie dziwiłbym się gdyby bardzo mi to pamiętał. A jednak dowiedziałem się z prawdziwą przyjemnością, że po moim upadku zachowywał się bardzo dobrze. Pokazał tę wzniosłość duszy (…). Zresztą to prawdziwy patriota (…).

François de Kellerman, książę Valmy

Francois Kellerman (Zdj, Wikimedia Commons)
Francois Kellerman
(Zdj, Wikimedia Commons)

Urodził się 25 V 1735 r. w Strasbourgu, od 15. roku życia w wojsku. Uczestnik wojny siedmioletniej (1756-63) i konfederacji barskiej (1768-72). W chwili wybuchu rewolucji generał brygady. W 1792 r. dowódca Armii Metzu broniącej Alzacji, a następnie Armii Centrum. Uczestnik bitwy pod Valmy, w której podporządkowany Dumouriezowi, odegrał istotną rolę.

Po zwycięstwie odzyskał zajęte wcześniej przez koalicję twierdze Verdun i Longwy. Od XI 1792 r. dowódca Armii Alp, obległ i zdobył zajęty przez rojalistów Lyon (VIII 1793). W czasie dyktatury jakobińskiej w więzieniu, od I 1795 r. ponownie na stanowisku dowódcy Armii Alp. Poza czynną służbą od 1797 roku. Z racji zasług otrzymał w 1804 r. buławę honorową.

W 1807 r. książę Valmy. W czasie Pierwszej Restauracji po stronie Bourbonów, podczas 100 Dni na uboczu; członek Izby Parów. Zmarł 13 IX 1820 r. w Paryżu. Ojciec gen. Francois-Etienne’a Kellermana.

Napoleon szanował Kellermana jako człowieka, uważał go jednak za słabego dowódcę, choć dobrego organizatora wojsk. Miał o nim powiedzieć: Kellerman był dzielnym i bardzo aktywnym żołnierzem, miał wiele zalet, jednak pozbawiony był zupełnie cech niezbędnych dla dowodzenia armią.

Jean Lannes, książę Montebello

Ur. 10 IV 1769 r. w Lectoure w Gaskonii. Ochotnik z 1792 roku. Szybko awansował, by w 1796 r. zostać generałem brygady. Uczestnik I kampanii włoskiej i kampanii egipskiej, ranny m.in. pod Arcole i Abukirem. Z racji brawury i odwagi nazywany Rolandem Armii Italii. Brał czynny udział w zamachu 18 brumaire’a, w początkach Konsulatu dowódca Gwardii Konsularnej.

W czasie II kampanii włoskiej dowódca awangardy, zwyciężył Austriaków pod Montebello (9 VI 1800), walczył także pod Marengo (14 VI). Po podpisaniu pokoju ambasador w Portugalii, w 1803 r. odwołany, rok później marszałek Cesarstwa. W wojnie z III koalicją dowódca V Korpusu Wielkiej Armii, na którego czele walczył pod Austerlitz.

Jean Lannes (Zdj. Wikimedia Commons)
Jean Lannes
(Zdj. Wikimedia Commons)

W kampanii 1806-1807 ponownie na czele V Korpusu, walczył po Jeną (14 X 1806) i Pułtuskiem (26 XII), gdzie został ranny i musiał zdać dowództwo. W 1808 r. w Hiszpanii, w następnym roku dowodził udanym drugim oblężeniem Saragossy, gdzie jego wojska dokonały licznych gwałtów i rabunków.

Odwołany w związku z przygotowaniami do wojny z Austrią, w międzyczasie otrzymał tytuły księcia Siewierza (1807) i Montebello (1808). W wojnie z Austrią 1809 r. dowódca II Korpusu, bił się o Ratyzbonę (19-23 IV), na której mury wspiął się jako jeden z pierwszych Francuzów. Pod Aspern-Essling (21-22 V) na prawym skrzydle wojsk napoleońskich. Pod koniec bitwy raniony kulą armatnią w nogę, którą amputowano, zmarł 31 V w Ebersdorfie.

Odwiedzony przed śmiercią przez Bonapartego miał powiedzieć: Za kilka godzin, Sire, utracisz człowieka, który bardzo Cię kochał. Podobno miał także miał go prosić, by położył kres toczeniu coraz to kolejnych wojen. Jego ciało przewieziono do Paryża i pochowano w Panteonie.

Lannes doceniany za swoje talenty wojskowe był znany również z… przeklinania. Ponoć w czasie kampanii egipskiej będąc w szpitalu po ranie otrzymanej pod Abukirem przeklinał tak głośno, że zagłuszał jęki innych rannych. Od przeklinania nie powstrzymywał się nawet przy Napoleonie, co jednak zawsze wychodziło mu na sucho.

Sam cesarz wypowiadał się o nim bardzo dobrze: U niego wpierw odwaga przodowała nad rozumem, ale rozum poszerzał się z każdym dniem, by dojść wreszcie do równowagi. Wziąłem go jako pigmeja, a straciłem olbrzyma. Należał do tych, na których mogłem najbardziej liczyć na tym świecie.

François Joseph Lefébvre, książę Gdańska

Urodził się 25 X1755 r. w Rouffach w Alzacji. W służbie od 1773 r., w momencie wybuchu rewolucji starszy sierżant gwardii królewskiej. W 1792 r. kapitan w 13. batalionie piechoty lekkiej, rok później jego dowódca. Na początku 1794 r. otrzymał stopień generała brygady, a niedługo potem generała dywizji, bił się m.in. pod Fleurus jako dowódca awangardy Armii Sambry i Mozy.

W 1796 r. w Armii Renu i Mozeli, dwa lata później tymczasowy dowódca Armii Moguncji, w 1799 r. dowódca straży przedniej w Armii Dunaju Jourdana. Ranny pod Stockach powrócił do Francji, gdzie bez powodzenia ubiegał się o miejsce w Dyrektoriacie, w zamian został dowódcą 17. (paryskiego) okręgu wojskowego. Aktywny uczestnik zamachu 18 brumaire’a, gdzie wydostał z sali posiedzeń Lucjana Bonaparte.

Francois Lefebvre (Zdj. Wikimedia Commons)
Francois Lefebvre
(Zdj. Wikimedia Commons)

W 1800 r. senator, cztery lata później marszałek honorowy. Bez przydziału w kampanii 1805 r., w kampanii pruskiej dowódca piechoty gwardii, na czele której bił się pod Jeną. Od I 1807 r. nowo sformowanego X Korpusu otrzymał zadanie zdobycia Gdańska, który jego wojska oblegały od marca do maja.

Za zdobycie miasta otrzymał tytuł księcia Gdańska. W 1808 r. wysłany do Hiszpanii dowodził IV Korpusem, bijąc się m.in. pod Durango (31 X). W wojnie z Austrią 1809 r. dowódca VII Korpusu (bawarskiego) walcząc pod Eckmühl (21-22 IV) i Wagram (5-6 VII); następnie dowódca Armii Tyrolu tłumiącej powstanie Andreasa Hoffera. Pobity przez niego pod Steinach 11 VIII został odwołany. W kampanii rosyjskiej dowódca piechoty Starej Gwardii.

Ze względu na zły stan zdrowia (cierpiał na podagrę) nie wziął udziału w kampanii niemieckiej. Ponownie w linii w 1814 r. jako dowódca Starej Gwardii walczył pod Montmirail (11 II) i Vauchamps (14 II). Był jednym z marszałków nakłaniających Bonapartego do abdykacji, w czasie I Restauracji popierał Bourbonów, za co otrzymał tytuł para. Podczas 100 Dni został we Francji, znalazł się jednak poza armią. Zmarł 14 IX 1820 r. w Paryżu. Jego żoną była Catherine Hübscher, była praczka, znana jako Madame Sans-Gene.

Lefébvre znany był ze swoich prymitywnych manier. Francuski generał Jean Rapp miał powiedzieć, że Lefébvre wygląda na głupszego nawet ode mnie. Mimo tego był popularny wśród żołnierzy, którzy widzieli w nim przykład prostego człowieka, który osiągnął wysoką pozycję.

Według Napoleona marszałek [był] to człowiek dzielny, który nie zajmuje się wielkimi ruchami wojsk na prawo od siebie i lewo. On chce się tylko bić. Nie boi się śmierci. I dobrze! Jednak czasem ten typ ludzi zapędza się zbytnio i otoczony kapituluje. Później zaś zostaje tchórzem na resztę życia.

Alexandre Macdonald, książę Tarentu

Ur. 17 XI 1765 r. w Sedanie w rodzinie szkockich emigrantów przebywających we Francji od czasów Ludwika XIV. W służbie od 1784 r., trzy lata później podporucznik. W 1792 r. podpułkownik, adiutant Dumourieza walczył pod Valmy i Jemappes. W 1793 r. generał brygady w Armii Północy. W 1798 r. dowódca wojsk francuskich w Rzymie, rok później dowodził Armią Neapolu i został pobity przez rosyjskiego generała Suworowa nad Trebbią (17-19 VI).

Uczestnik zamachu 18 brumaire’a. W II kampanii włoskiej w Armii Renu, 1801-1803 ambasador w Kopenhadze. Podejrzany o uczestnictwo w spisku mającym na celu obalenie konsulatu znalazł się poza czynną służbą. Ponownie w służbie od 1809 r. dowodził korpusem w Armii Italii ks. de Beauharnais, z którym zdobył Lublanę.

W bitwie pod Wagram dowódca centrum wojsk francuskich przeprowadził decydujący atak na pozycje austriackie na czele tzw. „kolumny Macdonalda”. Mianowany na polu bitwy marszałkiem, wkrótce potem otrzymał tytuł ks. Tarentu. W 1810 r. dowódca wojsk cesarskich w Katalonii, gdzie walczył bez większych sukcesów.

Alexandre Macdonald (Zdj. Wikimedia Commons)
Alexandre Macdonald
(Zdj. Wikimedia Commons)

W kampanii rosyjskiej dowodził X Korpusem, który operował w rejonie Rygi. Po podpisaniu konwencji w Taurogach i związanej z tym dezercji oddziałów pruskich, stanowiących dużą część korpusu, został zmuszony do odwrotu w kierunku Elbląga i Gdańska.

Od wiosny 1813 r. dowódca XI Korpusu zwyciężył Prusaków pod Merseburgiem (29 IV), walczył także pod Lutzen (2 V) i Budziszynem (20-21 V). W kampanii jesiennej dowódca Armii Bobru, poniósł klęskę w bitwie nad Kaczawą (26 VIII). W tejże kampanii bił się jeszcze pod Lipskiem (16-19 X), gdzie w ostatnim dniu osłaniał odwrót armii napoleońskiej, oraz pod Wachau (30-31 X), walczył także w kampanii francuskiej.

Należał go grupy marszałków lobbujących za abdykacją cesarza. Pogodzony z Bourbonami, poza czynną służbą w czasie 100 Dni. Zmarł 25 IX 1840 r. w zamku Courcelles-le-Roi.

Macdonald uważany był za człowieka honorowego i lojalnego, co nie przeszkadzało mu w częstym zmienianiu poglądów politycznych i stron. Mimo to w dniu pierwszej abdykacji miał usłyszeć od Napoleona: nie mam dość bogactw, by wynagrodzić liczne Pańskie usługi. Widzę teraz jak bardzo błędnie mi Pana malowano!

August de Marmont, książę Raguzy

August de Marmont (Zdj. Wikimedia Commons)
August de Marmont
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ur. 20 VII 1774 r. w Chatillon-sur-Seine w Burgundii. Syn oficera, absolwent szkoły artylerii w Dijon, gdzie poznał ówczesnego porucznika Bonaparte stacjonującego wraz ze swym pułkiem w pobliskim Auxonne; po ukończeniu wspomnianej szkoły został w 1792 r. oficerem. Uczestnik oblężenia Tulonu, następnie walczył w Moguncji, a w I kampanii włoskiej był adiutantem Napoleona.

Wziął udział w wyprawie egipskiej jako oficer w dywizji gen. Bonapartego. Powrócił wraz z Bonapartem do Francji i odegrał istotną rolę w zamachu 18 brumaire’a. W II kampanii włoskiej dowódca artylerii rezerwowej, dzięki niemu udało się skutecznie przeprowadzić działa przez Przełęcz Św. Bernarda – Marmont, nakazał zdjąć je z lawet i umieścić w wydrążonych pniach drzewnych jak także obwiązać koła słomą, dzięki czemu udało się ominąć Fort de Bard obsadzony przez Austriaków.

Ponownie odznaczył się pod Marengo, za co otrzymał stopień generała dywizji. Sygnatariusz rozejmu z Austrią w Treviso, po podpisaniu pokoju zajął się reorganizacją artylerii wprowadzając standaryzację części do dział i zaprzęgów, jak również kalibru dział artylerii polowej ustalając go na 6 cali (był to standard przyjęty w większości armii europejskich). Pominięty przy pierwszej promocji marszałków, w kampanii 1805 r. dowódca II Korpusu Wielkiej Armii walczył pod Ulm oraz we Włoszech.

W VII 1806 r. mianowany gubernatorem Dalmacji, zdobył Raguzę (obecnie Dubrownik), za to otrzymał tytuł księcia tego miasta w 1808 roku. Jako gubernator rozwijał podległą mu prowincję budując drogi i rozwijając porty oraz popierając kulturę chorwacką. Jak sam nieskromnie powiedział: Z pewnością Rzymianie nie stworzyli niczego piękniejszego ani też nie napotkali takich trudności.

W wojnie z Austrią 1809 r. dowódca XI Korpusu walczył pod Wagram i Znojnem otrzymując po zakończeniu kampanii buławę i gubernatorstwo zdobytych na Austriakach Prowincji Iliryjskich. W IV 1811 r. wysłany do Hiszpanii jako dowódca IV Korpusu, w miesiąc później objął dowództwo Armii Portugalii walczył z armią Wellingtona m.in. odbijając Ciudad Rodrigo.

Pokonany w bitwie pod Arapilami (22 VII 1812 r.) został poważnie ranny i powrócił do Francji. Ponownie w linii wiosną 1813 r. dowodził VI Korpusem walcząc w Niemczech pod Lutzen, Budziszynem, Dreznem i Lipskiem oraz w obronie Francji wycofując się z Paryża po krótkiej obronie otrzymał zadanie osłony Napoleona organizującego siły w Fontainbleau.

Tymczasem Marmont prowadził tajne negocjacje z koalicją, w wyniku których 31 III 1814 r. VI Korpus przeszedł na drugą stronę, co zniweczyło plany Bonapartego osadzenia na tronie swojego małoletniego syna. W czasach Restauracji mianowany przez Ludwika XVIII parem, towarzyszył królowi na wygnaniu w Gandawie w 1815 roku.

Głosował za karą śmierci dla Neya, w czasie rewolucji lipcowej 1830 r. dowódca wojsk królewskich próbujących stłumić powstanie. Po jej zakończeniu udał się na emigrację, zmarł 2 V 1852 r. w Wenecji. Autor pamiętników.

Powszechnie uważany przez bonapartystów za zdrajcę, opinia ta towarzyszyła mu do końca życia. Kiedy otrzymał dowództwo kompanii muszkieterów gwardii powszechnie zaczęto ją nazywać kompanią Judaszów, podobnie dzięki tytułowi Marmonta ukuto słowo raguser – zdradzać, sam Napoleon miał powiedzieć, że Marmont zadał mi ostatni cios.

André Masséna, książę Rivoli, książę Essling

André Masséna (Zdj. Wikimedia Commons)
André Masséna
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ur. 6 V 1758 r. w Genui w rodzinie kupieckiej. Jako młody chłopiec pływał w marynarce handlowej, by w wieku 17 lat zaciągnąć się do armii. Zwolniony ze służby w 1789 r., w 1791 r. wstąpił do batalionu ochotniczego, szybko awansując na jego dowódcę.

W dwa lata później generał dywizji, dowodził dywizją w Armii Italii podczas I kampanii włoskiej odznaczając się m.in. pod Lodi, Rivoli i Arcole. W 1798 r. dowódca Armii Rzymu, a następnie Armii Helwecji. Dzięki zwycięstwo w bitwie pod Zurichem (25-26 IX 1799) nad rosyjskim korpusem Rimskiego-Korsakowa zatrzymał dobrze rozwijającą się ofensywę wojsk koalicji. Poparł zamach 18 brumaire’a, dzięki czemu otrzymał dowództwo Armii Italii.

Bronił rodzinnej Genui, którą po wyczerpaniu zapasów poddał 4 VI 1800 roku. Marszałek pierwszej promocji, w kampanii 1805 r. dowódca Armii Italii pobił Austriaków pod Caldiero (30 X), w 1806 r. dowódca Armii Neapolu na czele której zajął to miasto. W wojnie z Prusami i Rosją 1806-1807 dowódca V Korpusu w miejsce chorego Lannesa, w 1808 r. mianowany księciem Rivoli. W wojnie z Austrią 1809 dowódca IV Korpusu odznaczył się pod Essling (za co otrzymał tytuł księcia Essling w 1810 r.) i Wagram.

W IV 1810 mianowany dowódcą Armii Portugalii zajął Ciudad Rodrigo i Almeidę powstrzymany przez Wellingtona pod Torres Vedras. Pokonany pod Fuentes de Onoro został odwołany ze stanowiska. W latach 1813-1815 dowódca okręgu wojskowego w Tulunie, po wylądowaniu Napoleona w zatoce Juan starał się go powstrzymać, lecz ostatecznie przeszedł na jego stronę.

Nie wziął udziału w kampanii belgijskiej, po Waterloo mianowany dowódcą paryskiej Gwardii Narodowej, w czasie II Restauracji w niełasce. Zmarł w Paryżu 4 IV 1817 roku.

Napoleon nazywał go umiłowanym dzieckiem zwycięstwa, uważając go najbardziej utalentowanego zaraz po nim. Mimo to uważał go za osobę o słabym charakterze, wiedząc o jego skłonnościach do rabunku i skąpstwie. Stwierdził, że niezbędna dla dobrego wodza równowaga pomiędzy odwagą a rozsądkiem pojawiała się rzadko: Masséna (…) dziwnym darem natury zyskiwał ową tak pożądaną równowagę dopiero w ogniu; rodziła się w nim w obliczu największego niebezpieczeństwa.

Jean Moncey, książę Conegliano

Jean Moncey (Zdj. Wikimedia Commons)
Jean Moncey
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ur. 31 VII 1754 w Moncey syn adwokata, w armii od 1769 r. w momencie wybuchu rewolucji porucznik, w 1793 r. kapitan, następnie szef batalionu, w rok później generał dywizji. Walczył przeciw Hiszpanom w latach 1794-95, zajął San Sebastian, Bilbao i Vitorię, dzięki czemu podpisano w Bazylei pokój kończący wojnę z tym krajem.

Po zakończeniu walk dowódca okręgu wojskowego w Bajonnie, poza służbą w wyniku zamachu 18 fructidora, ponownie w armii od IX 1799. Poparł zamach 18 brumaire’a i wziął udział w II kampanii włoskiej. W 1801 r. mianowany generalnym inspektorem żandarmerii, którą to funkcję sprawował aż do 1814 roku.

Marszałek pierwszej promocji następne dowództwo otrzymał dopiero w 1808 r. w Hiszpanii, skąd został szybko odwołany z powodu braku sukcesów. W tym samym roku książę Conegliano. W 1814 r. dowódca paryskiej Gwardii Narodowej dowodził obroną wzgórz Montmartre i Batignolles, jako jeden z ostatnich wycofał się z miasta.

Po restauracji Burbonów utrzymał stanowisko generalnego inspektora żandarmerii, w czasie 100 Dni poparł Napoleona, pozostał poza służbą czynną. W czasie II Restauracji odmówił przewodniczenia radzie wojennej mającej sądzić Neya, za co został pozbawiony buławy i osadzony na trzy miesiące w twierdzy Ham. W 1816 r. przywrócono mu buławę, w czasie interwencji w Hiszpanii w 1823 r. dowódca IV Korpusu zajął na jego czele m.in. Barcelonę.

Od 1833 r. gubernator Pałacu Inwalidów, przyjmował w 1840 r. prochy Napoleona. Po zakończeniu uroczystości miał powiedzieć służącemu: Teraz możemy wracać do domu i umrzeć. Zmarł w Paryżu 20 IV 1842 roku.

Mimo braków większych talentów wojskowych Moncey cieszył się zaufaniem Napoleona, który miał powiedzieć na Wyspie Św. Heleny: Moncey był porządnym człowiekiem.

Édouard Mortier, książę Treviso

Édouard Mortier (Zdj, Wikimedia Commons)
Édouard Mortier
(Zdj, Wikimedia Commons)

Ur. 13 II 1768 r. w Le Cateau-Cambresis w Pas-de-Calais. Syn kupca, deputowanego na Stany Generalne. Od 1789 r. w Gwardii Narodowej, w dwa lata później kapitan w batalionie ochotniczym, walczył w latach 1792-94 w Armii Północy r. pod Jemappes, Neerwinden i Fleurus.

Następnie przeniesiony do Armii Sambry i Mozy, w 1799 r. generał brygady, a następnie dywizji. Poparł zamach stanu Bonapartego, w 1803 stanął na czele sił, które zajęły Hanower. Marszałek pierwszej promocji, w kampanii 1805 r. dowódca piechoty Gwardii Cesarskiej. W wojnie 1806-1807 dowódca VIII Korpusu, na czele którego zajął m.in. Hamburg i Szczecin, w bitwie pod Frydlandem dowodził francuskim lewym skrzydłem.

W 1808 r. otrzymał tytuł księcia Treviso, w tymże roku wysłany do Hiszpanii, dowodził V Korpusem, zwyciężył pod Ocaną, gdzie został ranny. Odwołany w 1811 r. do Francji. W kampanii rosyjskiej dowódca Młodej Gwardii, gubernator Moskwy, jako jeden z ostatnich wycofał się z miasta nakazując zniszczenie Kremla. W czasie odwrotu walczył pod Krasnem i nad Berezyną.

W kampanii niemieckiej ponownie w gwardii walczył pod Lutzen, Budziszynem, Dreznem i Lipskiem; w kampanii francuskiej dowódca Starej Gwardii bił się m.in. pod Montmirail i Craonne. Obrońca Paryża, odpowiadał za obronę rogatki Saint-Denis.

Po upadku Napoleona pogodzony z Burbonami, otrzymał tytuł para. W czasie 100 Dni poza służbą czynną, wziął wprawdzie udział w sądzie nad Neyem, uznał jednak potem jego działania za bezprawne, za co stracił godność para. Deputowany do Izby Parów, po rewolucji lipcowej ambasador w Rosji, minister wojny i premier (1834-35). Zginął od wybuchu bomby 28 VII 1835 r. w zamachu na Ludwika Filipa.

Od nazwiska nazywany Wielkim moździerzem (franc. mortier – moździerz) nie przejawiał znaczących talentów. Sam Napoleon uważał jego marszałkowską nominację za błąd mówiąc: Książę Treviso to porządny człowiek, ale rządzi nim żona.

Joachim Murat – wielki książę Bergu i Kliwii, król Neapolu

Joachim Murat (Zdj. Wikimedia Commons)
Joachim Murat
(Zdj. Wikimedia Commons)

Ur. 25 III 1767 r. w Labastide-Fortunière (obecnie Labastide-Murat) w Gaskonii, syn oberżysty. Pierwotnie przeznaczony do stanu duchownego, został wyrzucony z seminarium. W armii od 1787 r. kiedy to zaciągnął się do pułku strzelców konnych.

W latach 1792-93 w Armii Północy, gdzie awansował na szefa szwadronu. Jego kariera zaczęła się na dobre, kiedy podczas zamachu 13 vendemiaire’a sprowadził armaty, dzięki którym Bonaparte mógł stłumić bunt. Od tego czasu związany z Bonapartem został jego adiutantem (miał się zgłosić tuż przed jego wyruszeniem i powiedzieć: Generale, nie masz adiutanta w stopniu pułkownika. Proponuję siebie na to stanowisko).

W marszu na Wiedeń w 1797 r. dowódca awangardy. Uczestnik wyprawy do Egiptu bił się m.in. pod Piramidami i Abukirem, gdzie wziął do niewoli dowódcę wojsk tureckich Mustafa Paszę (przyszłego sułtana), za co otrzymał stopień generała dywizji.

Powrócił wraz z Bonapartem do Francji, poparł zamach 18 brumaire’a odznaczając się rozpędzeniem na czele oddziału grenadierów Rady Pięciuset. 20 II 1800 r. poślubił siostrę Napoleona, Karolinę. W II kampanii włoskiej dowódca kawalerii Armii Rezerwowej walczył pod Marengo.

Po ustanowieniu cesarstwa mianowany marszałkiem i wielkim admirałem Cesarstwa (mimo braku większych związków z marynarką). W kampaniach 1805-1807 dowódca kawalerii rezerwowej Wielkiej Armii, odznaczył się pod Austerlitz walcząc na francuskim lewym skrzydle, później także w czasie pościgu po bitwie pod Jeną czy Pruską Iławą, gdzie poprowadził słynną szarżę 80 szwadronów.

Jako pierwszy z marszałków wkroczył do Warszawy 28 XI 1806 r., przyjęty entuzjastycznie, co zrodziło u niego nadzieje na polską koronę. Tamże negocjował z księciem Józefem Poniatowskim objęcie przez niego przywództwa armii polskiej; od tamtej chwili pozostawali w serdecznych relacjach. W latach 1806-1808 wielki książę Bergu, w 1808 r. namiestnik Bonapartego w Hiszpanii stłumił powstanie w Madrycie (dos de Mayo), wkrótce opuścił ten kraj urażony oddaniem korony hiszpańskiej Józefowi Bonaparte.

Na pocieszenie otrzymał tron neapolitański opuszczony przez Józefa panując tam jako Joachim I. Jako władca Neapolu dokonał wielu reform na wzór francuski. Planując rozszerzenie własnego władztwa popierał włoski ruch narodowy. Dowódca kawalerii rezerwowej Wielkiej Armii w kampanii rosyjskiej walczył m.in. pod Smoleńskiem i Możajskiem, gdzie jego kawaleria zdobyła w wyniku szarży Wielką Redutę.

Po opuszczeniu armii przez Napoleona 5 XII w Smorgoniach objął naczelną komendę nad resztkami Wielkiej Armii, które w miesiąc później zdał na rzecz ks. Eugeniusza de Beauharnais wyjeżdżając do Neapolu, gdzie odbudował armię. Wiosną 1813 r. rozpoczął negocjacje ze sprzymierzonymi, przez co nie wziął udziału w pierwszej części kampanii niemieckiej.

Ponownie w armii jesienią 1813 walczył na czele kawalerii rezerwowej pod Dreznem, gdzie dowodził prawym skrzydłem i Lipskiem. Po klęsce Francuzów w Bitwie Narodów powrócił do Neapolu i przeszedł na stronę sprzymierzonych podpisując traktaty z Anglią i Austrią, obiecując wystawić 30-tysięczny korpus do walki z Napoleonem w zamian za utrzymanie tronu.

Stanął na jego czele i wiosną 1814 r. walczył przeciw Armii Italii ks. de Beauharnais starając się nie angażować zbytnio w walki. Zagrożony utratą tronu na kongresie wiedeńskim, gdzie za jego obaleniem optował Talleyrand, poparł Napoleona powracającego z Elby i w III 1815 r. rozpoczął wojnę z Austrią. Pobity pod Tolentino (2-3 V) uciekł na Korsykę.

W drodze do Paryża dowiedział się o klęsce pod Waterloo. Postanawiając odzyskać władzę w Neapolu wraz z 30 ochotnikami wylądował w Pizzo. Wzięty do niewoli i rozstrzelany. Jego ostatnie słowa brzmiały: Oszczędźcie głowę, celujcie w serce.

Murat nazywany pierwszym kawalerzystą Cesarstwa był znany jako znakomity dowódca kawalerii. Znacznie gorzej wiodło mu się na polu polityki, gdzie zbyt wcześnie stanął w 1815 r. po stronie Bonapartego.

Sam Napoleon na Wyspie Świętej Heleny miał powiedzieć: Król Neapolu był wspaniały w ogniu, to był najlepszy oficer jazdy na świecie. W boju był „cezarem”, poza nim stawał się prawie niewiastą. Otrzymał w darze ogromną odwagę i bardzo mało rozumu. Zbyt wielka różnica między tymi przymiotami tłumaczy go zupełnie.

Poza dużą dozą odwagi znany z ekstrawaganckiego sposobu ubioru, często dodawał do swego munduru różne fantazyjne dodatki tj. strusie pióra czy tygrysie skóry, sam projektował sobie (a także swojej służbie) mundury. Podczas jednego z bali Napoleon miał wyprosić fantazyjnie ubranego Murata słowami: Wracaj do domu i przebierz się w mundur! Wyglądasz jak małpa w cyrku!

Michel Ney, książę Elchingen, książę Moskwy

Michel Ney
Michel Ney

Ur. 10 I 1769 r. (a zatem rówieśnik Napoleona) w Sarrelouis w Lotaryngii. Syn bednarza, w armii od 1788 r., kiedy to wstąpił do pułku huzarów, stopień podporucznika uzyskał w 1792 r., a szlify generalskie – cztery lata później. W 1799 r. objął komendę Armii Renu i na jej czele opanował Mannheim, za to otrzymał awans na generała dywizji.

Mimo braku powiązań z Bonapartem poparł zamach stanu 18 brumaire’a. W kampanii 1800 r. walczył pod komendą Moreau, odznaczył się pod Hohenlinden. W 1802 r. przedstawiciel Francji w Szwajcarii, w tym samym roku ożenił się z Aglae Auguie, przyjaciółką pasierbicy Napoleona Hortensji de Beauharnais. Mimo związków z Moreau znalazł się wśród marszałków pierwszej promocji, w kampanii 1805 r. dowodził V Korpusem Wielkiej Armii.

Odznaczył się szczególnie pod Elchingen, gdzie jego zwycięstwo zadecydowało o okrążeniu armii Macka w Ulm (w 1807 r. otrzymał za to tytuł książęcy). W 1806 r. walczył pod Jeną, zdobył także Magdeburg. W roku następnym bił się pod Pruską Iławą (spóźnił się na polu bitwy wybitnie, wpływając tym na wynik starcia), Dobrym Miastem i Friedlandem.

W latach 1808-1811 bez większych sukcesów dowodził w Hiszpanii. Mianowany dowódcą obozu w Boulogne przygotowywał tam oddziały do kampanii rosyjskiej. W wojnie tej dowodził III Korpusem, w marszu na Moskwę walczył o Smoleńsk (optował za pozostaniem w mieście na zimę), pod Walutyną Górą i Borodino, gdzie walnie przyczynił się do zdobycia fleszy Bagrationa (w 1813 r. otrzymał tytuł księcia Moskwy, co odnosiło się nie do miasta, lecz rzeki płynącej w pobliżu pola bitwy).

Szczególnie jednak należy zaznaczyć jego zasługi w czasie odwrotu, gdzie, stając na czele straży tylnej, osłaniał wycofywanie się z Rosji, m.in. udało mu się wyjść z okrążenia pod Krasnem. W kampanii wiosennej 1813 r. pod Lutzen i Budziszynem, gdzie przez swój błąd doprowadził do wycofania się w pełnym porządku wojsk koalicji.

W kampanii jesiennej bił się pod Dreznem, po porażce Oudinota pod Gross-Beeren mianowany dowódcą Armii Berlińskiej, został pobity pod Dennewitz. Dowodził również pod Lipskiem, po klęsce ponownie na czele ariergardy. Uczestnik kampanii francuskiej, wobec widma klęski był jednym z marszałków najsilniej lobbujących za abdykacją. Podczas I Restauracji pozostał w armii, zyskując akceptację Burbonów.

Po powrocie Napoleona z Elby obiecał królowi Ludwikowi XVIII „przywieść Bonapartego w żelaznej klatce”. Sam Ney, po zorientowaniu się, że podległe mu oddziały nie będą walczyć z cesarzem, przeszedł na jego stronę. W kampanii belgijskiej pierwotnie bez komendy, dowodził potem lewym skrzydłem, przegrywając z Wellingtonem pod Quatre-Bras.

Wydaje się, że pod Waterloo szukał śmierci, prowadząc wiele bezsensownych szarż na pozycje angielskie, niepotrzebnie wykrwawiając jazdę. Po drugiej abdykacji Napoleona uznany przez Burbonów za zdrajcę, ukrywał się. Schwytany 3 VIII 1815 r., stanął przed sądem wojennym, a następnie Izbą Parów, która stosunkiem głosów 161 do 139 skazała go na śmierć.

Rozstrzelany 7 grudnia w pobliżu Obserwatorium Astronomicznego, miał powiedzieć tuż przed śmiercią: „Niech żyje Francja! Towarzysze, prosto w serce!”. Pochowany na cmentarzu Pere-Lachaise. Co ciekawe, jego potomkowie kontynuowali tradycje wojskowe – jego prawnukiem był Jacques Massu – dowódca francuskich wojsk okupacyjnych w Niemczech i jeden ze współpracowników gen. de Gaulle’a.

Ney, nazywany „Rudzikiem” (od koloru włosów) i „najdzielniejszym z dzielnych”, był z pewnością odważnym i dobrym dowódcą na szczeblu dywizji i korpusu (wydał nawet instrukcję do manewrowania batalionami), znacznie gorzej szło mu dowodzenie większymi masami wojska, w czym przeszkadzał mu zarówno brak wiedzy, jak i talentu stratega, stąd też jego długoletnim współpracownikiem na stanowisku szefa sztabu był znany teoretyk wojskowości Antoine-Henri Jomini.

Popularny wśród żołnierzy, dzielił z nimi trudy obozowego życia, znacznie gorzej szło mu poza polem bitwy. Jak opisał go jeden z adiutantów: „Jest półbogiem na polu bitwy, ale zupełnym dzieckiem, kiedy zejdzie z konia”.

Nicolas Oudinot, książę Reggio

Nicolas Oudinot
Nicolas Oudinot

Ur. 25 IV 1767 r. w Bar-le-Duc w Lotaryngii, syn piwowara. W armii od 1784 r., do wybuchu rewolucji dosłużył się stopnia sierżanta. W 1789 r. kapitan Gwardii Narodowej, rok później dowódca Gwardii Narodowej rodzinnego departamentu Meuse. Dowódca 4 półbrygady piechoty, na jej czele odznaczył się pod Kaiserslautern (28-30 XI 1793), za co otrzymał stopień generała brygady.

Pięciokrotnie ranny w bitwie pod Neckarau (1795), dostał się do niewoli, z której uwolniony został rok później. W roku 1799 szef sztabu Masseny, uczestnik bitwy pod Zurychem, mianowany wkrótce potem generałem dywizji. W czasie II kampanii włoskiej, ponownie pod komendą Masseny, bronił Genui. W okresie Konsulatu mianowany generalnym inspektorem piechoty.

Podczas wojny z III koalicją dowódca kombinowanej dywizji grenadierskiej, bił się pod Austerlitz, w podobnym charakterze w wojnie z Prusami, wyróżnił się pod Friedlandem. Nie wziął udziału w wojnie w Hiszpanii, uczestniczył za to w zjeździe erfurckim. W wojnie 1809 r. objął po śmierci Lannesa dowództwo jego korpusu, walczył pod Essling i Wagram. Za drugą z tych bitew otrzymał buławę. W latach 1810-1812 odpowiadał za przyłączenie Holandii do Francji.

W kampanii rosyjskiej dowódca II Korpusu wysłanego w rejon Połocka, odniósł zwycięstwo w I bitwie pod Połockiem, nie zdołał go jednak wykorzystać. Spóźniony nad Berezynę, jego nieobecność przyczyniła się do utraty Borysowa. W kampanii 1813 r. walczył pod Budziszynem, dowódca Armii Berlińskiej, pobity pod Gross-Beeren, podczas kampanii francuskiej walczył m.in. pod Arcis-sur-Aube.

Opowiedział się za abdykacją Napoleona, podczas I Restauracji pozostał w armii jako dowódca piechoty gwardii. Podczas Stu Dni neutralny, nie wziął udziału w kampanii belgijskiej. Po ponownym powrocie Burbonów znów w służbie, w 1823 r. dowodził korpusem interwencyjnym w Hiszpanii. Od 1824 r. do śmierci 13 IX 1847 r. gubernator Pałacu Inwalidów, tamże pochowany.

Oudinot jako samodzielny dowódca nie mógł poszczycić się wybitniejszymi rezultatami, dobrze spisywał się za to jako dowódca liniowy. Znany był z odwagi, co potwierdza rekordowa liczba ran – 34. Pewnego razu Bonaparte zobaczył go podczas rozdawania pieniędzy swoim żołnierzom, stwierdził: „Oddajesz złoto, sobie zaś zachowujesz ołów”.

Dominique de Pérignon

Dominique de Pérignon
Dominique de Pérignon

Ur. 31 IV 1754 r. w Grenade-sur-Garonne w rejonie Pirenejów w rodzinie szlacheckiej. Przed rewolucją służył w gwardii królewskiej. Umiarkowany republikanin, w 1791 r. członek Zgromadzenia Prawodawczego. Rok później ponownie w armii, stanął na czele jednego z oddziałów w ramach Armii Wschodnich Pirenejów.

Szybko awansowany, w 1793 r. generał dywizji. W 1794 r. dowódca wojsk walczących z Hiszpanią, następnie członek Rady Pięciuset, w latach 1796-1798 ambasador w Hiszpanii; walnie przyczynił się do podpisania sojuszu francusko-hiszpańskiego w San Ildefonso. Oskarżony o defraudacje finansowe i związki z Burbonami, został odwołany i otrzymał dowództwo dywizji w Armii Italii.

Ranny pod Novi, dostał się do niewoli (w niezbyt chwalebnych okolicznościach), skąd wrócił w 1800 roku. Od tego czasu poza czynną służbą – w 1800 r. senator, w 1804 r. marszałek honorowy, w okresie Cesarstwa gubernator Parmy, a następnie Neapolu. W 1814 r. stanął po stronie Burbonów, lojalny wobec nich podczas Stu Dni, głosował za karą śmierci dla Neya. Mianowany przez Ludwika XVIII markizem i parem Francji, odznaczony Orderem Świętego Ludwika. Zmarł 25 XII 1818 r. w Paryżu.

Książę Józef Poniatowski

Ur. 7 V 1763 r. w Wiedniu syn Andrzeja Poniatowskiego, feldmarszałka-porucznika armii austriackiej i Teresy Kinskiej (z pochodzenia Czeszki, stąd nazywano Poniatowskiego księciem Pepim) – dwórki cesarzowej Marii Teresy. Bratanek ostatniego króla Rzeczypospolitej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Karierę wojskową rozpoczął w armii austriackiej, w której został porucznikiem (1780), dochodząc do stopnia pułkownika (1788) i funkcji adiutanta cesarza Józefa II.

Uczestnik wojny austriacko-tureckiej (1787-1792), został ranny w 1788 r. w czasie walk o twierdzę Šabac. W czasie tych walk uratował też życie Karlowi Schwarzenbergowi, z którym walczył potem pod Lipskiem. W 1789 r. na życzenie stryja podał się do dymisji i wstąpił do armii Rzeczypospolitej i otrzymał stopień generała-majora oraz dowództwo dywizji bracławskiej.

W czasie obrad Sejmu Czteroletniego popierał reformy, po uchwaleniu konstytucji 3 maja ochraniał Zamek Królewski. Mianowany dowódcą wojsk na Ukrainie, w przededniu wojny z Rosją zajmował się wyszkoleniem i doposażeniem powierzonych mu oddziałów. Po wybuchu wojny 1792 r., zdając sobie sprawę z przewagi przeciwnika, stopniowo wycofywał się.

18 czerwca pokonał pod Zieleńcami część wojsk rosyjskich. Po zwycięstwie zainicjował powstanie orderu Virtuti Militari, którego został, wraz z T. Kościuszką, pierwszym kawalerem. Przeciwnik rozmów z

Józef Poniatowski
Józef Poniatowski

Rosjanami (trafnie upatrywał w tym skutku w postaci upadku państwa), rozczarował się akcesem króla do Targowicy, w ramach protestu podał się do dymisji i wyemigrował najpierw do Wiednia, a następnie do Brukseli. Ponownie w służbie podczas powstania kościuszkowskiego, w czasie pierwszego oblężenie Warszawy dowódca jednego z odcinków obrony, ranny podczas walk.

Stopniowo odsuwany od powstania, szczególnie za dyktatury Wawrzeckiego, z powodu powiązań z królem. Do czasu wejścia Francuzów na ziemie polskie przebywał głównie w swoich rezydencjach – warszawskim Pałacu Pod Blachą i Jabłonnie. W okresie tym spadła na niego fala krytyki ze względu na rozrzutny tryb życia i brak aktywności politycznej. W listopadzie 1806 r. na życzenie króla Prus – Fryderyka Wilhelma III – zarządca Warszawy.

Po wejściu Francuzów do Warszawy stanął po ich stronie, m.in. nawiązał dobre relacje z Joachimem Muratem. Stanął na czele departamentu wojny Komisji Rządzącej, a po nadaniu konstytucji Księstwa Warszawskiego – ministerstwa wojny.

Co ciekawe, naczelnym wodzem wojsk Księstwa został dopiero 21 III 1809 r., obejmując tę funkcję od marsz. Davouta, z początku niechętnego księciu. Warto nadmienić, że w samej armii Poniatowski miał wielu wrogów, w szczególności byłych legionistów na czele z generałami Dąbrowskim i Zajączkiem (z tym drugim miał na pieńku już od czasu insurekcji).

Stopniowo jednak zdobywał sobie zaufanie wojska, np. nie pobierał należnej mu pensji, przeznaczając ją na potrzeby armii. Pierwszy poważny test jako naczelny wódz przeszedł w 1809 r. podczas wojny z Austrią. Po rozegraniu nierozstrzygniętej bitwy pod Raszynem (aczkolwiek udanej dla strony polskiej) zdecydował się oddać Warszawę, za co spotkała go fala krytyki, z oskarżeniami o zdradę na czele.

Mimo to pozostał przy swoim i poprowadził ofensywę na prawym brzegu Wisły, szybko doprowadzając do opuszczenia przez Austriaków Warszawy. Zajął m.in. Sandomierz, Zamość i Kraków, w tym ostatnim spotykając się z oddziałami rosyjskich sojuszników. Z ramienia Napoleona nadzorował formalnie podległe cesarzowi władze Galicji.

W latach 1809-1812 nadal poświęcał się sprawom stale cierpiącej na braki armii, prowadził też przygotowania do wojny z Rosją. Na początku 1811 r. przekonywany przez Adama Jerzego Czartoryskiego do przejścia na stronę Rosji zameldował o tej propozycji Napoleonowi. W kampanii rosyjskiej stanął na czele V Korpusu Wielkiej Armii złożonego z części armii Księstwa, opowiadał się za marszem na Ukrainę i Wołyń, jego rady zostały jednak odrzucone.

Dowodził we wszystkich ważniejszych bitwach kampanii – pod Smoleńskiem, Borodino i Winkowem, gdzie uratował przed zniszczeniem awangardę Murata. Pod koniec października kontuzjowany w wyniku upadku z konia w okolicach Wiaźmy (do końca życia nie wrócił do pełni zdrowia), powrócił do Warszawy, gdzie zajmował się odbudową armii.

Na przełomie 1812 i 1813 r. ponownie kuszony przejściem na stronę koalicji (proponowano mu nawet koronę), postanowił pozostać po stronie Napoleona. Pod naciskiem Rosjan i Austriaków wycofał się najpierw do Krakowa, a następnie do Saksonii, stając na czele VIII Korpusu i uczestnicząc w kampanii jesiennej – 9 września pod Löbau stoczył bitwę z przeważającymi siłami i utrzymał się na pozycjach.

10 października pod Zedtlitz wziął 500 jeńców, przełamał opór przeciwnika i umożliwił sobie dalszy odwrót na Lipsk. 16 października mianowany marszałkiem Francji (do dziś jest jedynym obcokrajowcem, który dostąpił tego zaszczytu), zapewne bardziej z przyczyn politycznych niż militarnych. W czasie bitwy pod Lipskiem udanie walczył na prawym skrzydle napoleońskim przeciwko Austriakom pod komendą dawnego kolegi Schwarzenberga.

Po decyzji o odwrocie osłaniał odwrót wojsk napoleońskich. Mając przed sobą przedwcześnie wysadzony most na Elsterze, ciężko ranny, postanowił przeprawić się wpław i prawdopodobnie został ostrzelany omyłkowo przez Francuzów stacjonujących na drugim brzegu, którzy wzięli będących w jego eskorcie krakusów za kozaków.

Ponownie raniony utonął w nurtach rzeki. Pierwotnie pochowany w Lipsku, jego ciało wraz z powrotem resztek wojska do kraju zostało zabrane najpierw do Warszawy, a następnie do Krakowa i złożone na Wawelu.

W przeciągu swojej kariery Poniatowski dał się poznać bardziej jako mąż stanu i organizator niż dowódca polowy. Jego pozycja i znaczenie polityczne, czego dowodem było otrzymanie marszałkowskiej buławy, nie umniejsza jednak zasług na polu militarnym, który w kontekście prezentacji marszałków interesuje nas najbardziej.

Jeszcze w 1792 r. dał pokaz talentów wojskowych, potwierdzając je w 1809 r. – pierwszej samodzielnej kampanii zwycięskiej dla wojsk polskich od czasu odsieczy wiedeńskiej. Dobrze radził sobie również jako dowódca korpusu w latach 1812-1813, choć jego wysiłki nie zawsze były doceniane przez Napoleona (niemniej jednak na Wyspie Świętej Heleny żałował, że nie dał ks. Józefowi korony).

Trudno ocenić, jak postąpiłby Poniatowski, gdyby przeżył bitwę pod Lipskiem, być może historia potoczyłaby się inaczej, jednakże i bez tego jego postać miała niemały wpływ na losy ziem polskich przełomu XVIII i XIX wieku.

Jean-Mathieu-Philibert Sérurier

Jean-Mathieu-Philibert Sérurier
Jean-Mathieu-Philibert Sérurier

Urodził się 8 grudnia 1742 roku w Laon, płn.-wsch. Francji. Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Służbę wojskową rozpoczął już w wieku 13 lat, zostając porucznikiem miejscowej milicji, przechodząc następnie do pułku piechoty La Beauce (późniejszy 68 pułk piechoty).

W ich szeregach walczył w czasie wojny siedmioletniej, brał również udział w tłumieniu powstania Paoliego na Korsyce. W chwili wybuchu rewolucji (po aż 34. latach służby) pełnił służbę w stopniu jedynie majora. Podejrzewany o rojalizm, został wydalony z armii i aresztowany w 1792 roku, choć już ponad rok później ponowne znalazł się w szeregach dzięki pomocy Paula Barrasa.

W czerwcu 1793 roku, mianowany generałem brygady, otrzymał dowództwo dywizji w Armii Italii. Jego sposób sprawowania dowództwa następująco opisał angielski historyk Archibald G. Macdonell: Serurier w każdej swej myśli, w każdym słowie, w każdym ruchu był żołnierzem starej królewskiej szkoły. Był powolny i odważny, dokładny i ostrożny. Był surowym rygorystą, lecz dbałym o podkomendnych zwierzchnikiem. Jeśli żołnierze jego bezustannie ćwiczyli się w maszerowaniu czwórkami, niczego więcej od nich nie żądał (…). Rozwój sztuki wojennej był mu najzupełniej obcy. O jego zapatrywaniach na prowadzenie wojny najlepiej świadczy zdarzenie z kampanii 1796 roku. Gdy pewnego razu otrzymał rozkaz zaatakowania Piemontczyków pod Mondovi, nie mógł się zdobyć na lepszą taktykę niż uszykowanie swych wojsk w trzy równoległe kolumny, w równych odstępach od siebie, które szły do ataku krokiem jak na paradzie. Sam zaś, z szablą w ręce, szedł na dziesięć kroków przed środkową kolumną.

W czasie I kampanii włoskiej Bonapartego walczył m.in. pod Mondovi i Castiglione, dowodził także siłami oblegającymi Mantuę, której kapitulację przyjął 7 lutego 1797 roku. Po wyjeździe Napoleona do Egiptu pozostał w Italii, gdzie w 1799 roku dostał się do rosyjskiej niewoli, został jednak wypuszczony na słowo honoru.

Powrócił do Francji tuż przed zamachem 18 brumaire’a i wziął w nim udział. W 1804 roku został mianowany marszałkiem honorowym i gubernatorem Pałacu Inwalidów. Podczas obrony Paryża w 1814 roku nakazał zniszczenie sztandarów zdobytych przez wojska francuskie w poprzednich kampaniach, a następnie przeszedł na stronę Burbonów. Podczas Stu Dni poparł Napoleona, co w czasie drugiej restauracji spowodowało usunięcie go z funkcji gubernatora. Zmarł 21 grudnia 1819 roku w Paryżu.

Nicolas Jean de Dieu Soult, książę Dalmacji

Nicolas Jean de Dieu Soult
Nicolas Jean de Dieu Soult

Urodził się 29 marca 1769 roku (a zatem rówieśnik Bonapartego) w Saint-Amans-La-Bastide w południowej części Francji jako syn notariusza. W armii służył od 1785 roku. Po kilku latach opuścił wojsko i został piekarzem, lecz pod naciskiem rodziny powrócił do szeregów.

W 1792 roku został sierżantem, już dwa lata później generałem brygady, który to stopień otrzymał za postawę w drugiej bitwie pod Fleurus. W kolejnych latach walczył na froncie niemieckim. W 1799 roku został generałem dywizji, został skierowany do Szwajcarii pod rozkazy gen. Masseny, przyczyniając się do zwycięstwa pod Zurychem.

W następnym roku, ponownie wspólnie z Masseną, skierowany do Genui, w której obronie wziął udział, dostając się ostatecznie do austriackiej niewoli. W latach 1800-1802 był dowódcą wojsk okupacyjnych w Królestwie Obojga Sycylii, zaś w 1803 roku został mianowany dowódcą obozu pod Saint-Omer, gdzie szkoliły się wojska do inwazji na Wyspy Brytyjskie.

Marszałek pierwszej promocji, w 1805 roku podległe mu wojska utworzyły IV Korpus Wielkiej Armii, na czele którego wziął udział w wojnie z III koalicją antyfrancuską. Szczególną sławę przyniosła Soultowi postawa pod Austerlitz, kiedy to wykonał decydujący atak na wzgórza Pratzen. Wiąże się z tym słynna scena – otóż na pytanie Napoleona Ile będziesz potrzebował czasu na zdobycie tamtego wzgórza? marszałek miał odpowiedzieć Dwadzieścia minut, Sire i tyle właśnie zajęło mu zdobycie tej kluczowej pozycji.

Wraz ze swoimi oddziałami wziął również udział w wojnie z Prusami i Rosją (w latach 1806-1807), walcząc m.in. pod Jeną. Na czele swoich sił zdobył Lubekę, w 1807 roku walczył m.in. pod Iławą Pruską, po zakończeniu wojny przez krótki czas gubernator tzw. Starych Prus (na zachód od Odry). Za swoje zasługi otrzymał w 1808 roku tytuł księcia Dalmacji, co Soult odebrał jako obrazę, domagając się tytułu księcia Austerlitz.

Po wybuchu wojny w Hiszpanii w 1808 roku skierowany tamże jako dowódca II Korpusu, nie zapobiegł ewakuacji brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego Moore’a pod La Coruną (styczeń 1809 roku). Skierowany następnie do Portugalii, zajął miasto Oporto, marzył o utworzeniu własnego państwa na zajętych przezeń terenach. Pobity przez gen. Wellesleya (przyszłego księcia Wellington) pod Oporto, został zmuszony do powrotu do Hiszpanii.

We wrześniu 1809 roku objął stanowisko szefa sztabu brata cesarza, a zarazem króla Hiszpanii Józefa Bonaparte. Piastując to stanowisko pobił Hiszpanów pod Ocañą (19 września 1809). W następnym roku podjął się wyprawy do Andaluzji i zdobył jej stolicę – Sewillę. W tymże roku mianowany na dowódcę Armii Południowej Hiszpanii.

W 1811 roku zdobył ważną twierdzę Badajoz na granicy z Portugalią, rozpoczął również oblężenie Kadyksu. 16 maja 1811 roku stoczył nierozstrzygniętą bitwę z angielsko-hiszpańsko-portugalską armią marszałka Beresforda, w której odznaczyli się polscy lansjerzy Legii Nadwiślańskiej.

W 1812 roku, w związku ze zmianą sytuacji strategicznej na niekorzyść Francuzów, zwinął oblężenie Kadyksu, ewakuował również Andaluzję. W styczniu 1813 roku odwołany do Francji, stanął na czele Starej Gwardii, lecz już pół roku później powrócił do Hiszpanii, tym razem jako naczelny dowódca wojsk francuskich na tym teatrze działań wojennych z zadaniem powstrzymania armii Wellingtona przed przekroczeniem Pirenejów.

Mimo znacznie mniejszych sił, przez dłuższy czas stawiał skuteczny opór, a swoją ostatnią (dodajmy – zwycięską) bitwę stoczył 10 kwietnia 1814 roku, a zatem już po abdykacji Napoleona, w obronie Tuluzy. Jego postawę w tej kampanii na Wyspie Św. Heleny docenił sam Bonaparte, co pokazuje jak skutecznie udało mu się stawiać opór Anglikom.

W czasie pierwszej restauracji pozostał w armii, przez pewien czas piastował funkcję ministra wojny. Po powrocie Napoleona zdymisjonowany, co ułatwiło mu decyzję o przejściu na stronę cesarza. W kampanii belgijskiej 1815 szef sztabu Armii Północy, jest powszechnie, i słusznie, krytykowany za swoją postawę na tym stanowisku.

Po drugim powrocie Ludwika XVIII zdegradowany i zmuszony do emigracji, udał się do Bergu. Do Francji powrócił w 1819 odzyskując również buławę. W latach panowania Karola X mianowany parem, stanął po stronie reakcjonistów w czasie rewolucji lipcowej. Mimo to mianowany przez Ludwika Filipa ministrem wojny, a trzykrotnie (1832-1834 i 1839-1840 i 1840-1847) był nawet premierem Francji. W 1847 r., jako czwarty francuski wódz w historii, został mianowany generalnym marszałkiem Francji.

Poparł rewolucję lutową, choć ze względu na wiek wycofał się z życia publicznego, zamieszkując na stałe w zamku Soultbergu koło rodzinnego Saint-Amans, gdzie spisał pamiętniki wydane już po jego śmierci w 1854 roku. Zmarł 26 XI 1851.

Soult w powszechnej opinii nie był wybitnym strategiem i taktykiem (jego przeciwnik – Wellington miał ponoć stwierdzić, że Soult umiał wyprowadzić żołnierzy do boju, ale nie wiedział, co robić dalej), co może mieć potwierdzenie w prowadzonych przez niego działaniach w Hiszpanii, a także bitwie pod Albuerą. Z drugiej jednak strony, w latach 1813-1814 potrafił skutecznie walczyć z Wellingtonem mimo dużej dysproporcji sił.

Poza sławą wojskową dorobił się łatki człowieka chciwego, co niewątpliwie miało związek z posiadanym przez niego talentem do interesów. Zdołał on m.in. uzyskać monopol na budowę warzelni soli w Ciechocinku. Jednocześnie w Hiszpanii nie stronił od rabunków, przez co zgromadził znaczny majątek.

Był również znany z wielkich ambicji, czego dowodem są chociażby wspomniane plany utworzenia własnego państwa. Potrafił jednak pokazać klasę – w 1826 roku stał się przedmiotem międzynarodowego sporu z powodu deklaracji rządu austriackiego, który stwierdził, że nie będzie dłużej uznawać tytułów nadanych przez Napoleona I, pochodzących od nazw miejscowości znajdujących się Austrii i Włoszech, co dotykało m.in. właśnie Soulta.

Starając się wybrnąć z sytuacji, Austriacy ofiarowali marszałkowi tytuł księcia Soult – Austerlitz. Mimo, że niegdyś bardzo pragnął tego tytułu, zdecydowanie odrzucił propozycję.

Laurent de Gouvion Saint-Cyr

Laurent de Gouvion Saint-Cyr
Laurent de Gouvion Saint-Cyr

Urodził się 13 maja 1764 roku w Toul, we wschodniej Francji, jako syn garbarza. Od wczesnych lat wykazywał talent do rysunków, podjął się więc kształcenia w zawodzie inżyniera. W wieku 18 lat uciekł z rodzinnego miasta i udał się do Rzymu, następnie zaś podróżował po Włoszech. Po powrocie w 1784 roku praktykował u malarza Barneta, przez pewien czas występował również w teatrze.

Karierę wojskową rozpoczął w 1792 roku, gdy wstąpił do ochotniczego I batalionu strzelców paryskich, którego wkrótce żołnierze wybrali na jego kapitana. Skierowany następnie do Armii Renu, pracował w jego sztabie. W ciągu dwóch lat, co jest rekordem wśród wszystkich marszałków, awansował na generała dywizji, w międzyczasie wielokrotnie odznaczając się w walkach nad Renem.

Po śmierci gen. Lazare’a Hoche’a w 1797 roku, objął dowództwo całej Armii Renu. Rok później został wysłany do Włoszech, gdzie dzięki swoim talentom zdołał uratować część Armii Italii podczas klęski pod Novi (15 sierpnia 1799roku). Podczas II kampanii włoskiej, ponownie nad Renem, wszedł w konflikt z dowódcą Armii Renu, gen. Moreau, który jednak nie odmawiał mu nigdy talentów wojskowych mówiąc, że Desaix umie wygrywać bitwy, St. Cyr wie, jak ich nie przegrywać.

W okresie konsulatu sprawował funkcje m.in. ambasadora w Hiszpanii i dowódcy wojsk w Apulii. Brak nominacji marszałkowskiej dla niego uchodziła za niespodziankę, lecz nie może to dziwić w świetle jego postępowania, m.in. podpisał petycję do Napoleona, aby został cesarzem, nie brał również udziału w jego koronacji.

W czasie wojny z III koalicją został skierowany do Armii Italii, odniósł 23 listopada 1805 roku znaczące zwycięstwo pod Castelfranco. W latach 1806-1808 był dowódcą obozu w Boulogne. W 1808 roku został skierowany do Hiszpanii jako dowódca VII Korpusu Armii Hiszpanii, dwa lata później objął dowództwo Armii Katalonii, skutecznie zwalczając miejscowych partyzantów, lecz w wyniku sprzeciwu wobec niemożliwego do wykonania rozkazu, został dowołany, dodatkowo znów poparł w niełaskę nie czekając na przybycie swojego następcy – marsz. Augereau.

W linii znalazł się ponownie dopiero w 1812 roku, kiedy to objął komendę nad VI (bawarskim) Korpusem Wielkiej Armii. Skierowany na północ w stronę Połocka zwyciężył w I bitwie rozegranej pod tym miastem (17-18 sierpnia), za co otrzymał buławę marszałkowską. Pobity w II bitwie pod Połockiem rozpoczął odwrót w stronę Wilna.

W wyniku rany, zdał dowództwo w listopadzie i powrócił do Francji. W kampanii niemieckiej 1813 roku objął dowództwo XIV Korpusu odpowiadającego za obronę Drezna. Wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Dreznem (26-27 sierpnia), kiedy to utrzymał miasto do czasu przybycia głównych sił wraz z samym Napoleonem, lecz jego wcześniejsze alarmujące raporty storpedowały śmiały plan Bonapartego oskrzydlenia sił przeciwnika, który w razie powodzenia mógł przynieść wielkie zwycięstwo Francuzom.

Kolejny błąd popełnił kilka dni później, gdy nie przyszedł z pomocą gen. Vandamme walczącemu pod Kulm. Zmuszony do powrotu do Drezna, został oblężony w mieście. Po klęsce lipskiej zdecydował się kapitulować, co uczynił 1 listopada 1813 roku. Powrócił do Francji po abdykacji Napoleona, neutralny podczas pierwszej restauracji i Stu Dni, dopiero w lipcu 1815 roku zdecydował się na współpracę z Burbonami, zostając ministrem wojny.

To z jego rozkazu Napoleon został wydany Anglikom, podpisał również listę proskrypcyjną, zmuszając tym samym wielu byłych napoleońskich oficerów do emigracji. Odpowiadał również za rozwiązywanie jednostek francuskich. Mimo tego został odwołany we wrześniu pod naciskiem ultrarojalistów. Na stanowisko powrócił w 1817 roku podejmując się reformy armii (np. ustawa z 1818 roku).

Z jego inicjatywy powstała ustawa o poborze, która obowiązywała przez ponad 50 lat, włożył także wiele wysiłku w modernizację szkolnictwa wojskowego, m.in. utworzył szkołę sztabu generalnego. W 1819 roku w związku ze złym stanem zdrowia podał się do dymisji, zmarł 17 marca 1830 roku w Hyares. Pozostawił po sobie wspomnienia.

Saint-Cyr jest jednym z najbardziej interesujących marszałków pod względem życiorysu, czego dowodzą chociażby lata jego młodości. Uchodził za dziwaka, potrafił np. w czasie kampanii wiele godzin grać na ukochanych skrzypcach, które zabrał ze sobą nawet do Rosji.

Wśród żołnierzy dorobił się przydomku Sowa. Był również oskarżany o egoizm i brak zdolności do współpracy z innymi dowódcami, co dało sobie zdać w najgorszy możliwy sposób w 1813 roku, co potem wyrzucał mu Napoleon. Jako dowódca cieszył się jednak sławą najlepszego generała prowadzącego działania defensywne.

Luis-Gabriel Suchet, książę Albufery

Luis-Gabriel Suchet
Luis-Gabriel Suchet

Urodził się 2 marca 1770 roku w Lyonie w zamożnej rodzinie kupieckiej. Do armii wstąpił w 1793 roku w IV batalionie ochotniczym departamentu Ardeche. Wziął udział w oblężeniu Tulonu, gdzie poznał Napoleona Bonaparte, odznaczył się w nim biorąc do niewoli angielskiego generała O’Mearę.

W I kampanii włoskiej dowodził batalionem w 18 półbrygadzie piechoty, zaś w listopadzie 1797 roku objął dowództwo całej jednostki. W 1798 roku walczył w Szwajcarii, w tymże roku został generałem brygady. Mianowany szefem sztabu Armii Italii, w lipcu 1799 roku po klęsce pod Novi mianowany generałem dywizji. W II kampanii włoskiej ponownie zasiadł na stanowisku szefa sztabu Armii Italii.

Po jej zakończeniu, przeniesiony do Francji objął dowództwo jednej z dywizji w obozie Borgogne włączonej potem do V Korpusu marszałka Lannesa. Wraz z nią odbył kampanie w latach 1805-1807 (walczył m.in. pod Austerlitz, Jeną, Pułtuskiem i Ostrołęką), po pokoju w Tylży tymczasowo dowodził całym V Korpusem. Wielka kariera Sucheta zaczęła się jednak w Hiszpanii, gdzie trafił w 1808 roku jako dowódca dywizji, która brała udział m.in. w drugim oblężeniu Saragossy.

Od kwietnia 1809 roku dowodził III Korpusem Armii Hiszpanii, przemianowanym potem na Armię Aragonii (w jej składzie walczyła m.in. polska Legia Nadwiślańska). Na jej czele pobił armię hiszpańską pod Maria 14 czerwca 1809 roku, zdobył również wiele kluczowych miast – Leridę (maj 1810 roku), Tortosę (styczeń 1811 roku), Tarragonę (czerwiec 1811 roku) i Walencję (styczeń 1812 roku).

W międzyczasie 8 lipca 1811 roku otrzymał, jako jedyny z marszałków, buławę, za swoje osiągnięcia w Hiszpanii, po zdobyciu Walencji uzyskał zaś tytuł ks. Albufery. Na równi z walką z Hiszpanami i Anglikami zajmował się administrowaniem swojej prowincji, co przyniosło bardzo dobre efekty, gdyż w przeciwieństwie do większości dowódców nie dążył do łatwego wzbogacenia się i dbał o jej rozwój (popierał m.in. szybką odbudowę Saragossy znacznie zniszczonej podczas dwóch oblężeń), utrzymywał też partyzantów na peryferiach podległych mu terenów, a popularność wśród miejscowej ludności uzyskał dopuszczając do administracji Hiszpanów.

W maju 1812 roku otrzymał dowództwo wojsk francuskich w Katalonii. Wraz z pogorszeniem się sytuacji strategicznej musiał wycofać się na północ, m.in. w lipcu 1813 roku ewakuował Walencję i udał się do Barcelony, gdzie zostawił silny garnizon, i już w 1814 roku dalej za Pireneje. Po abdykacji Napoleona początkowo neutralny, opowiedział się po ich stronie w maju 1814 roku.

Otrzymał dowództwo sił francuskich na południu, odpowiadając również za powrót do ojczyzny żołnierzy stacjonujących w twierdzach w Hiszpanii. W czasie Stu Dni opowiedział się po stronie cesarza. W kampanii 1815 roku dowodził Armią Alp skutecznie walcząc z Austriakami. Podczas drugiej restauracji początkowo w niełasce (pozbawiono go godności marszałka), lecz już w 1816 r. odzyskał ją. Zmarł 3 stycznia 1826 roku w Marsylii.

Niewątpliwie Suchet był jednym z najzdolniejszych napoleońskich marszałków, jako jeden z niewielu skutecznie walczył z hiszpańską guerillę, łącząc to z talentem administracyjnym. Na nieszczęście dla sprawy napoleońskiej nie miał okazji wykazać się na głównych frontach – zarówno w samej Hiszpanii, gdzie kolejni marszałkowie byli pokonywani przez Wellingtona ani w środkowej Europie. Szczególnie Napoleon odczuł jego brak w 1815 r., gdy cierpiał na deficyt dobrych dowódców, co potem sam przyznał na Wyspie Św. Heleny.

Claude Victor-Perrin, książę Belluno

Claude Victor-Perrin
Claude Victor-Perrin

Urodził się 7 grudnia 1764 roku w Lamarche w Wogezach jako Claude Perrin, w późniejszym etapie swojego życia przybrał on nazwisko Victor (z franc. zwycięzca). Otrzymał dobre wykształcenie i rozpoczął studia prawnicze, które postanowił przerwać w 1783 roku, kiedy to zaciągnął się do armii, gdzie został doboszem. Podobnie jak wielu przyszłych marszałków poznał Bonapartego podczas oblężenia Tulonu, gdzie brał udział w szturmie miasta.

Szlify generalskie otrzymał w 1794 roku, walcząc następnie przeciw Hiszpanom (1794 rok) i Austriakom we Włoszech (1795 rok), z którymi zmagał się ponownie w 1800 roku uczestnicząc w bitwach pod Montebello i Marengo. W latach 1800-1804 był dowódcą wojsk w Holandii, następne dwa lata pełnił funkcję ambasadora w Kopenhadze.

Ponownie w linii podczas wojny w latach 1806-1807, gdy został szefem sztabu V Korpusu, a od stycznia 1807 roku dowodził X Korpusem. Został jednak wkrótce wzięty do niewoli, jednak szybko uwolniony w wyniku wymiany jeńców. Po powrocie objął po rannym marsz. Bernadotte komendę nad I Korpusem. Dzięki swojej postawie pod Frydlandem otrzymał godność marszałka, zaś w 1808 r. tytuł ks. Belluno. W tym samym roku skierowany do Hiszpanii jako dowódca korpusu, gdzie walczył w latach 1808-1811.

W kampanii rosyjskiej dowodził rezerwowym IX Korpusem Wielkiej Armii, który wszedł do Rosji w sierpniu 1812 roku. Mianowany przez Napoleona dowódcą całego zaplecza Wielkiej Armii udał się na północ na pomoc II Korpusowi Oudinota. W wyniku braku koordynacji między tymi dwoma oddziałami utracono Witebsk mimo zwycięstwa pod Smolanami (14 XI 1812).

Victor zrehabilitował się podczas przeprawy przez Berezynę skutecznie odpierając ataki rosyjskie na wschodnim brzegu rzeki. W kampaniach 1813-1814 dowodził II Korpusem, na jego czele stawał m.in. pod Dreznem, Lipskiem i Brienne. Pozbawiony dowództwa w lutym 1814 r., kiedy to nie zdołał przybyć ze swoimi ludźmi na pole bitwy pod Montereau.

Wzburzony, chciał walczyć jako prosty żołnierz, ostatecznie otrzymał dowództwo korpusu gwardii. Po abdykacji Napoleona dowodził okręgiem wojskowym, dochował wierności Burbonom w czasie Stu Dni, za co został mianowany dowódcą gwardii królewskiej i szefem komisji badającej sprawy oficerów wiernych cesarzowi. W 1821 roku minister wojny, odpowiadał za przygotowanie wyprawy do Hiszpanii.

W okresie monarchii lipcowej stanął po stronie Ludwika Filipa, nie uczestniczył jednak w życiu publicznym. Zmarł 1 marca 1841 roku, w Paryżu. Z powodu swojego wyglądu i bycia koneserem wina, otrzymał przezwisko Beau Soleil (z franc. piękne słońce).


Bibliografia

  • Askenazy S., Książę Józef Poniatowski 1763-1813, Warszawa 1978.
  • Bielecki R., Encyklopedia wojen napoleońskich, Warszawa 2002.
  • Bielecki R., Wielka Armia Napoleona, Warszawa 2004.
  • GallagherJ., Żelazny marszałek, Gdańsk 2000.
  • Lanning M. L., 100 największych dowódców wszechczasów, Warszawa 1998.
  • Łysiak W., Cesarski poker, Warszawa 1991.
  • Łysiak W., Napoleoniada, Warszawa 1990.
  • Macdonell A. G., Napoleon i jego marszałkowie, Kraków-Międzyzdroje 2008.
  • Małowiecki R., Wojny napoleońskie. Tom I. Operacje wojsk Louisa-Gabriela Sucheta 1809-1811, Warszawa 2011.
  • Małowiecki R., Wojny napoleońskie. Tom II. Operacje wojsk Louisa-Gabriela Sucheta 1811-1814, Warszawa 2012.
  • Uffindell A., Wielcy generałowie wojen napoleońskich oraz ich bitwy 1805-1815, Poznań 2007.
  • Zbiory serwisu Napoleon.org.pl

Dawid Gralik

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*