Obraz polityki brytyjskiej w dobie wojny o sukcesję hiszpańską 1702–1714

Charakterystyka brytyjskiej polityki wewnętrznej w latach 1702–1714

Angielska, a potem brytyjska polityka wewnętrzna w latach 1702–1714 zdominowana była przez brutalne partyjne walki. Tak rozwinięty konflikt wigów i torysów był możliwy głównie z uwagi na słabość królowej Anny, będąc wychowana w torysowskim duchu, nie rozumiała niuansów polityki wigów, opartych o tworzącą się bankowość i powiązania międzynarodowe.

Polityka wewnętrzna Wielkiej Brytanii w latach wojny o sukcesję hiszpańską oparta była o spór o Occasional Conformity Bill. Dotyczyła ona tzw. okolicznościowego konformizmu, czyli przyjmowania komunii w Kościele anglikańskim przez katolików i nonkonformistów. Była to grupa anglikanów, która nie uznawała władzy kościoła państwowego. Ustawa zabraniała tym dwóm grupom sprawowania urzędów państwowych. Torysi, którzy opierali się na Kościele anglikańskim i ziemiaństwie, dążyli do uchwalenia tej ustawy. Wigowie byli jej zdecydowanie przeciwni. Dzięki nim w latach 1702–1711 udało się blokować przyjęcie tej ustawie w parlamencie.

Oprócz sporów natury religijnej w 1707 r. na linii torysi – wigowie zawrzało raz jeszcze, głównie z uwagi na unię Anglii i Szkocji. Torysi bardzo ostro protestowali, lecz istniejąca wówczas większość wigowska w obu izbach parlamentu brytyjskiego przegłosowała wprowadzenie w życie jednego z najważniejszych filarów istnienia Wielkiej Brytanii.

Warto również zaznaczyć, iż w okresie wojny o sukcesję hiszpańską duże zmiany zaszły w administracji państwowej Wielkiej Brytanii. Zarówno Marlborough, jak i Harley dążyli do profesjonalizacji stanowisk w państwie. Kształtowanie doświadczonej i wykwalifikowanej kadry urzędniczej doprowadziło do wysokiej klasy zarządzania państwem. Zdaniem J. H. Plumba: była to rewolucja w systemie zarządzania państwem, która w rzeczywistości była rewolucją bez reform[19].

Pomimo że brytyjska polityka wewnętrzna koncentrowała się wokół sporów torysów i wigów, należy dostrzec pozytywne zmiany, które miały miejsce w tym okresie, a mianowicie początki profesjonalizacji kadry urzędniczej na wyspach brytyjskich.

Brytyjska polityka zagraniczna w okresie wojny o sukcesję hiszpańską 1702­1714

Polityka zagraniczna Wielkiej Brytanii w tym okresie koncentrowała się wokół sporu wigów i torysów. Oba stronnictwa miały swoje własne koncepcje polityki zagranicznej i tym samym brytyjskiej racji stanu. Wigowie, z uwagi na silne powiązania z londyńskim City i handlem zamorskim, dążyli do utrzymania w Europie równowagi sił. Wojna na kontynencie nie sprzyjała bowiem rozwojowi gospodarczemu kraju, dlatego też uważali, że Anglia powinna wysłać do Europy swoje wojska. Odmienne stanowisko prezentowali torysi. Byli oni zdania, że wszelkie działania wojenne należy ograniczyć do walk morskich.

Jednak od samego początku dominowała koncepcja walk na kontynencie. Mimo że szef gabinetu – ks. Marlborough był torysem, uważał, że w imię angielskiej racji stanu trzeba podjąć pełne zaangażowanie w toczące się walki z Ludwikiem XIV. Duży wpływ na takie stanowisko miał fakt, że był głównodowodzącym angielskim na kontynencie i ambasadorem w Hadze. Do 1708 r. zarówno wigowie, jak i torysi opowiadali się za wojną. Zmiany w podejściu nastąpiły zimą 1708/1709 r. Wyczerpany Ludwik XIV zaoferował wrogom bardzo korzystny traktat pokojowy. Jednak rząd wigowski odrzucił korzystne warunki, ponieważ uważał, że może uzyskać jeszcze lepsze. Torysi, widząc brak rozsądku u oponentów, bezpardonowo ich zaatakowali. W 1710 r. przejęli gabinet i parlament, co pozwoliło im na kształtowanie własnej polityki zagranicznej.

Torysowska polityka zagraniczna ukierunkowana była na pokój z Francją, nawet za cenę odejścia od sojuszników.  W 1714 r. taki pokój zawarto – korzystny dla Anglii, niekorzystny dla reszty. Według A. Maurois pokój utrechcki był właśnie typem pokoju angielskiego, dość giętkiego, by nie doprowadzić przeciwnika do rozpaczy, dość twardego, by wzbogacić Anglię i jej handel[20]. Torysów ten pokój wiele kosztował – aż do II połowy wieku XVIII utracili większość w Izbie Gmin oraz możliwość tworzenia państwowego rządu.

Podsumowanie

Przemiany polityczne w Wielkiej Brytanii w dobie wojny hiszpańskiej wojny sukcesyjnej miały olbrzymie znaczenie dla kształtu zarówno kontynentu europejskiego w XVIII wieku, jak również kształtującego się wówczas modelu monarchii parlamentarnej na Wyspach Brytyjskich. Z tej przyczyny należy przytoczyć słowa J. Kędzierskiego: Wigowie wygrali wojnę, torysi pokój. Korzyści dwupartyjnego systemu politycznego były oczywiste, choć jeszcze nie dla współczesnych, którzy na wszelkie sprawy państwowe patrzyli pod kątem interesów własnych partii w walce o władzę[21].

Michał Łukaszewski

Bibliografia:

1. Cooke G., The history of Party; From the rise of the Whig and Tory factions, in the reign of Charles II., to the passing of the Reform Bill, Vol. I., Londyn 1836.
2. Grobis J., U podstaw brytyjskiej polityki równowagi sił w Europie w latach 1685–1763, Łódź 2008.
3. Hanham H.J., The nineteenth century constitution. Documentary and commentary, Cambridge 1969.
4. Kędzierski J., Dzieje Anglii 1485–1939, Wrocław 1986.
5. Maurois A., Dzieje Anglii, tł. W. Rogowicz, Londyn 1940.
6. Plumb J. H., The Growth of Political Stability in England 1675–1725, Londyn 1965.
7. Wojtczak J., Culloden Moor 1746, Warszawa 2012.
8. Woods M., A History of Tory Party in the seventeenth and eighteenth century, Londyn 1924.
9. Wylie J., The House of Lords, Londyn 1908.

Przypisy:

1 M. Woods, A History of Tory Party in the seventeenth and eighteenth century, Londyn 1924, s. 1.

[2] G. Cooke, The history of Party; From the rise of the Whig and Tory factions, in the reign of Charles II., to the passing of the Reform Bill, Vol. I., Londyn 1836, s. 544–545.

[3] Tamże, s. 545.

[4] M. Woods, dz. cyt., s. 104.

[5] G. Cooke, dz. cyt., s. 554.

[6] M. Woods, dz. cyt., s. 105.

[7] A. Maurois, Dzieje Anglii, tł. W. Rogowicz, Londyn 1940, s. 434–435.

[8] M. Woods, dz. cyt., s. 102.

[9] J. Kędzierski, Dzieje Anglii 1485–1939, Wrocław 1986, s. 298.

[10] J. Grobis, U podstaw brytyjskiej polityki równowagi sił w Europie w latach 1685–1763, Łódź 2008, s. 107.

[11] H. J. Hanham, The nineteenth century constitution. Documentary and commentary, Cambridge 1969, s. 197–199.

[12] J. Wylie, The House of Lords, Londyn 1908, s. 138–139.

[13] J. Wojtczak, Culloden Moor 1746, Warszawa 2012, s. 51.

[14] J. Wylie, dz. cyt., s. 141.

[15] J. Grobis, dz. cyt., s. 106.

[16] A. Maurois, dz. cyt., s. 436.

[17] Tamże, s. 430.

[18] Tamże, s. 430–431.

[19] J.H. Plumb, The Growth of Political Stability in England 1675–1725, Londyn 1965, s. 262.

[20] A. Maurois, dz. cyt., s. 436.

[21] J. Kędzierski, dz. cyt., s.302.