Podboje Aleksandra Wielkiego i Hellenizm – 9. temat maturalny

MACEDONIA

  • Macedonią zwykliśmy nazywać tereny geograficzne na północy dzisiejszej Grecji; w starożytności zaś leżące w sąsiedztwie takich krain jak Tesalia czy Epir.
  • Początki państwowości macedońskiej owiane są tajemnicą. Początkowo krajem miała rządzić na wpół mityczna dynastia Argedów, pochodząca z miasta Argos.
  • Za pierwszego, potwierdzonego historycznie władcę, uchodzi Perdikkas, panujący w VII w. p.n.e. Miał on rozszerzyć terytorium Macedonii i zapewnić jej dostęp do morza, które dziś nazywamy Morzem Egejskim.
  • Najważniejszymi ośrodkami miejskimi państwa były: Ajgaj (pierwsza stolica), Pella (późniejsza siedziba królów) i Dion (sanktuarium Zeusa).
  • Początkowo Macedonia nie odgrywała ważniejszej roli politycznej w świecie greckim. Rozwijała się w cieniu polis. Dopiero w początkach V stulecia p.n.e. jej znaczenia wzrosło. Ówczesny władca mimo uznania zwierzchnictwa perskiego, utrzymywał przyjazne stosunki z Atenami. Jednak nadal Macedonia pozostawał poza głównym nurtem polityki helleńskiej.
  • Za jednego z najważniejszych królów macedońskich uznaje się Filipa II. Obejmując władzę w 360 r. p.n.e. rozpoczął triumfalny marsz po dominację świecie greckim. Przez wielu historyków uznawany jest na największego budowniczego państwa i armii. Słusznie zresztą, bo uciszył wewnętrzne spory, które targały państwem i ze skraju przepaści doprowadził je do świetności. Ważniejsze były jednak jego reformy wojskowe, które uczyniły z armii macedońskiej, jedne z najlepszych wojsk ówczesnego świata. Polegały one na przekształceniu typowej ciężkiej piechoty w średniozbrojne (a przez to tańsze w utrzymaniu) oddziały, uzbrojone podobnie jak helleńscy hoplici. Macedońskich żołnierzy, tworzących falangę, uzbrojono w sarisy. Warto zaznaczyć, że rozwiązania ta były modyfikacją taktyki ateńskiej. Miały też spełnić ważne strategicznie zadanie. Filip II wiedział, że wcześniej czy później dojdzie do konfrontacji z greckimi polis. Falanga macedońska miała być właśnie bronią skuteczną w walce z Hellenami.

    Macedonia za czasów Filipa II (kolor czerwony) – (wikimedia commons)

POCZĄTKI HEGEMONI MACEDONII

  • Filip II potrafił zręcznie wykorzystać, panującą w Grecji atmosferę polityczną, do swoich celów. Jako dobre dyplomata bezlitośnie wykorzystywał zatargi między polis i w sposób ten eliminował przeciwników. Na każdym konflikcie wewnętrznym „ugrywał” maksymalnie dużo dla Macedonii. Właśnie tak- unikając walki- pokonał Traków. Potrafił również rozbić grecką koalicję i zbrojnie opanować osamotnioną Tesalię.
  • Do wielkiej konfrontacji między Filipem a Hellenami doszło dopiero w 338 r. p.n.e. pod Cheroneją. Sprzymierzeni Ateńczycy i Tebanie usiłowali zatrzymać agresywne aspiracje Macedończyka. Nie byli jednak w stanie. Nowoczesna falanga macedońska, wspomagana przez ciężkozbrojną jazdę (hetajrów), udowodniła swą wyższość nad falangą Aten i Teb.
  • Zwycięstwo to zapewniło Filipowi II dominację w Grecji. Dodatkowo został on okrzyknięty przez Hellenów „strażnikiem pokoju powszechnego” i wyznaczony na wodza połączonych sił grecko- macedońskich, które w przyszłości miału uderzyć na Persów.
  • W 336 r. p.n.e. Filip II został zamordowany. Następcą tronu w Pelli został jego dwudziestoletni syn Aleksander
    Filip II (wikimedia commons)

    .

ALEKSANDER MACEDOŃSKI

  • Aleksander urodził się w roku 356 p.n.e. w macedońskim mieście Pella. Jego matka Olimpias wpoiła mu przeświadczenie, iż królowie macedońscy pochodzą od Heraklesa, znanego z mitologii syna Zeusa.
  • Młody Aleksander, któremu rodzice zaszczepili pragnienie zwycięstw i chwały, nie miał innych dążeń. Gdy go zapytano, czy podczas igrzysk olimpijskich weźmie udział w wyścigu, dał do zrozumienia, iż zrobiłby to, gdyby miał pobiec z królami. Jego chorobliwą ambicją było prześcignięcie dokonań ojca i zyskanie chwały własnymi osiągnięciami.
  • Wychowawcą 13-letniego Aleksandra został grecki filozof Arystoteles, któremu udało się zainteresować go filozofią, medycyną i naukami przyrodniczymi. Nie przejął natomiast od swego nauczyciela idei greckiego państwa- miasta. Najprawdopodobniej już w młodości Aleksander snuł wizję utworzenia ogólnoświatowego imperium.
  • Od wczesnej młodości kształcił się także w rzemiośle wojennym. Brał udział w kampaniach zbrojnych ojca a w bitwie pod Cheroneją powierzono mu dowództwo nad całością macedońskiej jazdy. Chrzest bojowy, jako samodzielny dowódca przeszedł w wieku 16 lat, pacyfikując zbuntowane plemiona Tracji.
  • Kiedy w 336 r. p.n.e. jego ojciec został zamordowany, Aleksander został królem Macedonii, jako Aleksander III, lecz jego panowanie w Związku Korynckim nie było już tak oczywiste.
  • Przeciw Macedonii wybuchł bunt, któremu przewodziły Teby.
  • Aleksander nie zamierzał tolerować jakiegokolwiek sprzeciwu. Krwawo spacyfikował wszelkie próby obalenia jego władzy. Rozprawił się też z mieszkańcami Teb. Miasto nakazał zburzyć. Jego mieszkańców zaś sprzedać w niewolę. Był to jasny sygnał dla reszty Grecji a także Sparty, która dotychczas zachowywała względną neutralność. Macedończyk ostrzegł Hellenów, że nie warto się buntować!
  • Marzeniem Aleksandra było doprowadzenie do realizacji planów ojca. Zamierzał uderzyć na Imperium Perskie, by –jak sam argumentował- ukarać ją za najazd na ziemie greckie na początku V stulecia.
  • Po kilkunastomiesięcznych przygotowaniach Związek Koryncki wystawił siły, na czele, których młody król ruszył na spotkanie z odwiecznym wrogiem.
Aleksander III Wielki (wikimedia commons)

KAMPANIA PRZECIW PERSOM

  • Wiosną 334 roku p. n. e. Aleksander wkroczył do Azji przez Hellespont (obecnie Dardanele) i rozpoczął zwycięską kampanię, stojąc na czele małej, lecz sprawnej armii, złożonej z niecałych 50 tysięcy żołnierzy. Warto wspomnieć, że towarzyszyli jej także saperzy, mierniczowie, architekci, uczeni i historycy. Byli wśród nich Macedończycy, Hellenowie, Trakowie oraz mieszkańcu Ilirii i Dalmacji.
  • Aleksander zadbał jednocześnie o swe panowanie w Grecji. W Macedonii pozostawił wiernego sobie regenta Antypatia, którego rządy miał „wspierać” kilkutysięczny korpus wojskowy.
  • Do pierwszego większego starcia z armią perską doszło nad rzeką Granik, w północno – zachodniej części Azji Mniejszej (obecnie w Turcji). Siły Aleksandra rozbiły tam armię satrapów anatolijskich. Otworzyło mu to drogę w głąb Azji Mniejszej, zamieszkiwanej po części przez Greków. Właśnie wśród tej ludności szerzono opinię „macedońskiego wyzwoliciela”. Pozwoliło to Aleksandrowi przygotować bezpieczne zaplecze dla dalszej, większej kampanii antyperskiej.
  • Przez kilkanaście kolejnych miesięcy, do zimy 334 r. p.n.e., armia grecka opanowała Anatolię, zajmując bez walki wiele polis. Opór napotkała jedynie w Milecie i Halikarnasie, gdzie broniły się perskie garnizony, często wspierane przez mieszkańców. Aleksander utrzymywał w swej armii żelazną dyscyplinę. Zabraniał rabunków i gwałtów, na podbite miasta nie nakładał zbyt wielkich kontrybucji a na zdobytych terenach pozostawiał niezmienioną administrację. Poczynania te przysporzyły mu zwolenników.
  • W trakcie podboju Anatolii Aleksander odwiedził miasto Gordion, gdzie udało mu się rozwiązać legendarny węzeł. Według legendy ten, kto tego dokona, miał zostać władcą całej Azji. Macedończyk po prostu rozciął go swym mieczem. Wszystko jednak świadczy o tym, że uwierzył tej legendzie a dodatkowo swój sukces wykorzystał propagandowo.
  • W 333r. p.n.e., po opanowaniu Azji Mniejszej Aleksander skierował się do Fenicji. Jego zamiar był prosty- odciąć Persów od Morza Śródziemnego, by nie mogli drogą morską kontratakować bezpośrednia na Achaję.
  • Jednak przeciwko siłom greckim wyruszyła z Mezopotamii wielka armia perska, dowodzona przez samego króla Dariusza III. Do konfrontacji doszło pod Issos w Syrii. Stutysięczna armia perska poniosła druzgocącą klęskę w starciu z mniejszymi silami Aleksandra. Szalę zwycięstwa na korzyść Greków, przechyliła błyskotliwa szarża hetajrów, prowadzona przez samego władcę. Atak jazdy macedońskiej rozbił szyki wojsk Dariusza, wywołał panikę i spowodowała ucieczką jego samego.  Podczas pościgu za wrogiem wojska Aleksandra zajęły obóz perski z niezwykłymi bogactwami i całą rodziną Dariusza- jego matką, żoną i dziećmi.
Falanga macedońska (domena publiczna)
  • Po bitwie Aleksander zrezygnował z szaleńczej pogoni z królem perskim, udającym się na wschód. Zrealizował swe pierwotne zamysły i udał się na południe by zająć Fenicję i Palestynę, co pozwoliłoby nadcięcie Persów od morza i baz swej floty.
  • Jedynym miastem, który stawił grekom zdecydowany opór był Tyr. Aleksander nie chciał zostawiać za swoimi plecami wrogiego ośrodka i zdecydował się na jego zdobycie. Rozpoczął siedmiomiesięczne oblężenie miasta leżącego na wyspie. Miała do tego posłużyć grobla, która powstała z ruin lądowej części miasta, zburzonej przed laty przez władcę chaldejskiego Nabuchodonozora. Mimo posiadania wielkiej floty, w lipcu 332 r. p.n.e. Tyr upadł. Siły greckie otrzymały również wsparcie okrętów wojennych miast fenickich i Cypru.
  • W międzyczasie Aleksander otrzymał atrakcyjne propozycje pokojowe, z którymi wystąpił Dariusz III. Mimo nacisków doradców młody władca odrzucił propozycje pertraktacji.
  • Oszczędziwszy Jerozolimę, która mu się podobała, Aleksander pociągnął na południe i zajął Gazę, w której perskie załogi stawiły zdecydowany opór.
  • Następnym celem jego wyprawy był Egipt. Chodziło o zapewnienie sobie bezpieczeństwa na zapleczu działań wojennych a także zdobycie kolejnej bazy aprowizacyjnej.
  • W Egipcie przywitano Aleksandra, jako wyzwoliciela. Miejscowa ludność miała już dość panowania Persów i chętnie przeszła pod kuratelę grecką. Ponieważ satrapa Egiptu poległ pod Issos a jego następca zgodził się poddać bez walki, Aleksander został obwołany przez kapłanów z Memfis „królem Górnego i Dolnego Egiptu”, czyli de facto faraonem.
  • W delcie Nilu Aleksander założył nowe miasto, Aleksandrię, która szybko stała się ośrodkiem kultury greckiej. Warto zaznaczyć też, że była to pierwsza Aleksandria założona przez Macedończyka na podbitych terytoriach.
  • W 331 r. p.n.e. Aleksander ruszył na czele ok. 50- tysięcznych wojsk, na północny wschód, ciągnąc przez Palestynę w kierunku rzeki Tygrys. W Asyrii, nieopodal ruin Niniwy, drogę zastąpił mu Dariusz III z nieco ponad dwustutysięczną armią (niektórzy historycy opierając się na źródłach podają liczebność sił perskich na ponad 250 tys.!) . Pod Gaugamelą wojsko Aleksandra rozbiło zreorganizowaną armię perską! Dariuszowi nie pomogły zastępy nieśmiertelnych, wspomaganych przez słonie bojowe. O jego klęsce znów przesądziła szarża hetajrów, która skierowana była wprost na jego pozycję. W rezultacie po raz kolejny musiał uciekać z pola bitwy a później został zamordowany przez własnych rodaków.
  • Po zwycięstwie tym Aleksander ruszył wprost na Mezopotamię. Niemalże z marszu zajął Babilon i Suzę, gdzie mieścił się skarbiec królewski.
  • W niecały rok później Aleksander poprowadził swą armię na Persepolis, po drodze niszcząc kolejne siły perskie. Stamtąd skierował się na północ, prosto na stolicę Imperium Persów- Ekbatanę.
  • Po opuszczeniu Ekbatany, armia grecka udała się na wschód. Jeszcze w 330 r. p.n.e. przemierzyła tereny Partii i Arii, kontynuując pości za nowym władcą państwa perskiego- Artakserksesem V– satrapą Baktrii Bessosem.
  • Prze kolejne lata Aleksander prowadził walki w Baktrii i Sogdianie. Podporządkowanie tych terenów nie było proste z uwagi na ciągłe bunty miejscowych plemion. Macedoński władca wypróbował, więc inne rozwiązania niż zbrojny podbój. Zakładał tam miasta, w których osiedlał weteranów swoich wojsk i kolonistów greckich. Dodatkowo starał się spowinowacić miejscowe możne rody z Grekami. Sam pojął za żonę księżniczkę Roksanę- córkę możnowładcy Baktrii. Te same zabiegi stosował w odniesieniu do swych doradców.
  • W czasie przedłużającej się kampanii w Baktrii, w armii greckiej zaczęła wykształcać się opozycja, przeciw postanowieniom króla. Wystąpienia te zostały krwawo stłumione przez Aleksandra, nawet, jeśli przewodzili im jego bliscy współpracownicy.
  • Zdobywanie wschodnich satrapii Imperium Persów trwało do 327 r. p.n.e.
Macedoński jeździec -hatajr (domena publiczna)

DALSZE PODBOJE

  • Po zajęciu terytoriów państwa perskiego, Aleksander ruszył ze swymi siłami w kierunku Indii. Jeszcze w 327 r. p.n.e. poprowadził na wschód 120- tysięczną armią, której towarzyszyły niezliczone rzesze rodzin żołnierzy, kupców, rzemieślników i tragarzy.
  • Miejscowa ludność nie zamierzała podporządkować się najeźdźcom stawiła zaciekły opór Grekom. Dodatkowo żołnierzy przyzwyczajonych do klimatu śródziemnomorskiego, wyczerpywał ten panujący nad Indusem.
  • Ostatnim wielkim sukcesem wojsk Aleksandra było zwycięstwo nad rzeką Hydaspes. Siły Macedończyka pokonały tam indyjskiego księcia Porusa, w którego armii wielką rolę odgrywały słonie bojowe.
  • Pomimo niemal boskiej czci, jaką darzony był Aleksander w północnych Indiach, zmuszony był do wycofania się. Jego żołnierze odmówili dalszego marszu na wschód i zażądali powrotu.
  • W drodze do Persji (325 r. p.n.e.) Aleksander wybrał krótszą trasę przez pustynną prowincję Gedrozja. Marsz ogromnej rzeszy ludzi po tak niegościnnym terytorium musiał być trudny. Powrót przypłaciło życiem setki żołnierzy. Umierali głównie z powodu chorób, choć głód i pragnienie też zbierały ponure żniwo.

ALEKSANDER WIELKI I JEGO IMPERIUM

  • Po powrocie z Indii Aleksander osiadł w Suzie. Powoli zaczął zamieniać się we władcę despotycznego- pod byle pretekstem skazywał na śmierć, wszędzie doszukiwał się spisku. Dodatkowo zaczął uważać się za półboga, co pogłębiło jego paranoję! Nakazał też polis greckim uznanie swej boskości, co zepsuło mu tylko opinię w ojczyźnie.
  • Aleksander zarządzał swym Imperium w typowo perski sposób. Przejął dworu Dariusza III etykietę i zwyczaje. Popularne stały się też perskie stroje. Dążył jednak do zaszczepienia ludności podbitej greckiej kultury nauki i sztuki militarnej.
  • Na zarządców poszczególnych prowincji początkowo wyznaczał tylko Macedończyków. Stopniowo dołączyli do nich przedstawiciele polis greckich a później nawet Persowie wierni jego władzy.
Mapa prezentująca wszystkie podboje Aleksandra Wielkiego (wikimedia commons)

UPADEK I ŚMIERĆ ZDOBYWCY

  • W 324 r. p.n.e. Aleksander bardzo podupadł na zdrowiu- zarówno fizycznym jak i psychicznym. Po śmierci swego najbliższego przyjaciela Hefajstiona zaczął nadużywać alkoholu i bezpodstawnie trwonić majątek.
  • Krótko po pogrzebie Hefajstiona, Aleksander ciężko zachorował i zmarł. Jako przyczynę jego śmierci podaje się malarię lub truciznę (miałby go otruć któryś z generałów jego armii w obawie przed kolejną czystką).

IMPERIUM GRECKIE PO ŚMIERCI ALEKSANDRA

  • Mimo zdecydowanie homoseksualnych skłonności, Aleksander spłodził, co najmniej dwóch potencjalnych następców. Jednym z nich miał być syn prawowitej żony Roksany, który urodził się już po śmierci ojca. Do historii przeszedł on, jako Aleksander IV. Drugim z potomków władcy był Herakles- syn z nieprawego łoża, który nie miał szans na przejęcie tronu.
  • Potencjalnym następcom tronu Imperium mógł też być Filip III, przyrodni brat Aleksandra Wielkiego. Nie był on jednak zdolny do przejęcia tronu.
  • Za życia Macedończyk nie zdołał wytworzyć elity władzy wiernej Imperium, która utrzymałaby jedność państwa.
  • Wśród generałów armii Aleksandra Wielkiego znalazło się kilku zdolnych przywódców, którzy po śmierci króla sięgnęli po władzę. Imperium greckie uległo rozpadowi na cztery części. Niestety diadochowie ci prowadzili ze sobą nieustanne konflikty, co nadwyrężało ich pozycję i poprowadziło do upadku.
Imperium Aleksandra Wielkiego pod koniec jego życia (źródło: jw.org)

PODSUMOWANIE

Kampania antyperska, którą Aleksander Wielki rozpoczął w 334r. p.n.e. potrwała 13 lat. W czasie tym armia grecka przebyła długą drogę, pokonała tysiące mil i stoczyła setki bitew i mniejszych potyczek, które kosztowały życie dziesiątek tysięcy ludzi. Dzięki tym wszystkim poświęceniom stworzone przez niego państwo zajmowało terytoria dzisiejszych: Grecji, Macedonii, Bułgarii, Turcji, Syrii, Libanu, Jordanii, Izraela, Egiptu, Iraku, Iranu, Afganistanu, Pakistanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu a nawet Indii i części Chin. W ten sposób było jednym z największych terytorialnie imperiów w historii. Niestety jego egzystencja nie była zbyt długa.

SŁOWNICZEK WAŻNIEJSZYCH POJĘĆ

Sarisa- macedońska długa włócznia. Broń typowa dla falangi Filipa II i Aleksandra Wielkiego. Powszechnie używana sarisa miała ok. 6- 7 metrów długości

Hetajrowie- ciężkozbrojna jazda macedońska, rekrutowana spośród arystokracji macedońskiej. Stanowiła ona przyboczną gwardią królów macedońskich. Uzbrojona była w krótsze wersje saris (ok. 3 metrów) i krótkie, zakrzywione miecze, służące do walki w zwarciu. Pancerz hetajrów składał się z metalowego kirysu, nagolenników i beockiego hełmu. Nierzadko jeźdźcy, co nosili również tarcze.

Związek Koryncki- porozumienie państw greckich z roku 337 p.n.e. zawarte pod auspicjami macedońskiego króla Filipa II. Związek ten powstał w celu zjednoczenia polis greckich w wojnie z Persją.

Nieśmiertelni- perskie oddziały doborowej, ciężkozbrojnej piechoty, stanowiącej gwardię królewską.

Diadochowie- z gr. „spadkobiercy”. Bezpośredni następcy Aleksandra Wielkiego.

BOHATEROWIE DRAMATU

Aleksander Wielki

Filip II

Dariusz III

Artakserkses V

Hefajstiona

Aleksander IV

DLA ZAINTERESOWANYCH

Warto przeczytać:

Kulesza R., Aleksander Wielki, Warszawa 2009.

Green P., Aleksander Wielki, Wrocław 2007.

Geoffrey N., Hammond L., Filip Macedoński. Poznań 2002.

Rzepka J., Cheroneja, Warszawa 2011.

Dąbrowa E., Gaugamela 331 p.n.e., Warszawa 2004.

Warto zajrzeć:

http://historykon.pl/memnon-z-rodos-najbardziej-niebezpieczny-przeciwnik-aleksandra-wielkiego/

http://www.historycznebitwy.info/bitwy/starozytnosc/gaugamela331pne.php

http://www.konflikty.pl/historia/starozytnosc/aleksander-wielki/

http://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytny_Izrael_w_okresie_hellenistycznym

oprac. Dawid Siuta

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*