Polskie nowożytne piśmiennictwo wojskowe

W epoce nowożytnej powstały dzieła, które określa się mianem piśmiennictwa wojskowego. Są to dzieła powstałe w XVI-XVIII w., a ich ramy wyznaczają powstanie polskiej myśli wojskowej oraz powstanie historii jako nauki. Stąd też okres funkcjonowania piśmiennictwa wojskowego można nazwać okresem przedhistorycznym dla polskiej historiografii wojskowej.

Precyzując definicję należy stwierdzić, iż piśmiennictwo wojskowe to każde opracowanie mające autora, które dokonało się na marginesie innych rozważań; jeśli autor uogólnia swoje doświadczenia bądź przelewa doświadczenia osoby trzeciej lub pochodzące z innego kręgu kulturowego – musi on mieć wskazanie praktyczne tj. wykorzystanie w rodzimej armii. Początek piśmiennictwa wojskowego tkwi w XVI w., gdyż właśnie w okresie renesansu tworzy się polska myśl wojskowa.

Pierwsze opracowania miały charakter ogólny. Za pierwszego autora dzieła wojskowego w Polsce uważa się Stanisława Łaskiego (1491-1550) wojewodę sierawskiego, który napisał Spraw i postępków rycerskich i przewagi opisanie krótkie wydane pośmiertnie w 1599 roku. Dzieło to poświęcone jest szkoleniu żołnierzy i ogólnie sztuce wojennej (marsze, zdobywanie twierdz itp.). W swej pracy nawiązuje do ówczesnych dzieł włoskich i zachodnioeuropejskiej sztuki wojskowej co było o tyle łatwe, że Łaski służył w armii francuskiej walczył m.in. w bitwie pod Pawią w 1525 roku.

 Jan Tarnowski
Jan Tarnowski

Innym, tym razem znacznie bardziej znanym pisarzem wojskowym był Jan Tarnowski (1488-1561) hetman wielki koronny i wojewoda krakowski. Pod wpływem swoich doświadczeń wojennych napisał w 1558 r. Radę sprawy wojennej (łac. Consilium rationis bellico). Hetman pisał w niej o konieczności stworzenia skutecznej ochrony państwa, zwłaszcza poprzez zabezpieczenie granicy południowo-wschodniej przez stworzenie stałej armii, uważał także za konieczne ufortyfikowanie stolicy (Krakowa), gdyż leży blisko granicy. Pisze także o organizacji i wyszkoleniu armii, o zaopatrzeniu i wyposarzeniu (wskazuje np. na konieczność produkcji broni w kraju). Praca zawiera też rady skierowane do dowódców, pisze też m.in. o taborze czy taktyce walki z Tatarami i Kozakami. O wartości tej pracy świadczy fakt, iż wychowały się na niej kolejne generacje polskich dowódców, chociaż dużej części z postulatów hetmana zawartych w dziele nie zrealizowano.

Twórcą dzieła poświęconemu wojsku był także Marcin Bielski (1495-1575) znany bardziej jako autor Kroniki polskiej. Był on jednak również autorem Sprawy rycerskiej. Praca ta zawiera omówienie wojskowości antycznej Grecji, Macedonii i Rzymu (oczywiście wg wyobrażenia autora), co służy próbie przeniesienia doświadczeń starożytnych na grunt współczesny autorowi, jak też wojskowości XVI-wiecznej. Odwołując się zwłaszcza do Rzymu Bielski chciał zmobilizować szlachtę do służby wojskowej. Sprawa rycerska składa się z ośmiu części, z czego pięć dotyczy starożytności, a reszta wojskowości współczesnej autorowi, w tym np. tureckiej.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*