Tego dnia 1910 roku w Górze Kalwarii zmarła Jadwiga Szczawińska-Dawidowa, założycielka Uniwersytetu Latającego. Zginęła popełniając samobójstwo
Jadwiga Szczawińska-Dawidowa była wyjątkową postacią w historii Polski, łączącą rolę nauczycielki, pisarki i aktywistki na rzecz praw kobiet. Była założycielką tajnego Uniwersytetu Latającego, który miał na celu umożliwienie kobietom dostępu do wyższego wykształcenia, a także inicjatorką działań zmierzających do utworzenia Biblioteki Publicznej w Warszawie. Wraz z mężem, Janem Władysławem Dawidem, współtworzyła czasopisma kulturalne i oświatowe, w których pełniła funkcję felietonistki i redaktorki aż do swojej śmierci.
Jadwiga Maria Szczawińska przyszła na świat 6 października 1864 roku w Warszawie, przy ul. Świętojańskiej 16. Była córką Bronisławy Natalii Gumpricht (z domu Gumpricht, znanej również pod pseudonimem Gumbrycht) oraz Wojciecha Alberta Szczawińskiego, który pochodził z zubożałej rodziny herbowej Prawdzic. Jej matka była córką warszawskiego kapelusznika, a ojciec pracował w administracji komisariatu.
Była najstarsza z czwórki dzieci. Jej rodzeństwo to: Wanda Maria (1866–1955), późniejsza lekarka, Helena Zofia (1872–1931), która została pierwszą żoną kompozytora Henryka Melcera-Szczawińskiego, oraz Gustaw Stefan (1874–1937), późniejszy pisarz i biznesmen.
Szczawińska ukończyła Warszawskie Gimnazjum Żeńskie w 1880 roku, zdobywając złoty medal za osiągnięcia szkolne. Następnie zdała egzamin nauczycielski, co pozwoliło jej rozpocząć pracę w II Państwowym Gimnazjum Żeńskim.
Mimo że była cenioną nauczycielką, nie zgadzała się z polityką rusyfikacyjną narzuconą przez władze carskie, szczególnie z zakazem nauczania języka polskiego w Kongresówce, co prowadziło do jej zwolnienia z pracy. Po tym wydarzeniu zaczęła udzielać prywatnych lekcji w swoim domu, przygotowując dziewczęta do egzaminów. Zaczęła również prowadzić szkołę w Tokarach, gdzie nauczała chłopki plecionkarstwa.
Kariera
W 1884 roku poznała Jana Władysława Dawida, który wykładał na tajnych kursach. W tym czasie, z powodu przepisów carskich zabraniających tradycyjnej edukacji polskiej, nauczyciele tacy jak Dawid musieli prowadzić działalność edukacyjną w sposób konspiracyjny.
W 1885 roku podjęła decyzję o założeniu Uniwersytetu Latającego, szkoły wyższej dla kobiet, której lokalizacje zmieniały się regularnie, aby uniknąć wykrycia przez carską policję. Zajęcia odbywały się w prywatnych domach, a studenci byli instruowani, by rozłożyć godziny przybycia, by nie wzbudzić podejrzeń.
Mimo trudnych warunków, Uniwersytet Latający przyciągnął wiele znamienitych postaci, takich jak Maria Skłodowska-Curie, Janusz Korczak czy Zofia Nałkowska. Wśród wykładowców znajdował się również Odo Bujwid, pierwszy polski bakteriolog, oraz Piotr Chmielowski, historyk literatury, i Ludwik Krzywicki, socjolog i ekonomista.
Jadwiga Szczawińska-Dawidowa stała na czele zarządu tej uczelni, jednak wkrótce popadła w konflikt z innymi członkami o to, na co powinny być przeznaczane fundusze uczelni. Część zarządu uważała, że środki te należy przeznaczyć na edukację publiczną, podczas gdy ona opowiadała się za przygotowywaniem naukowców na aktywistów społecznych.
W wyniku tych nieporozumień, w latach 1889–1890, frakcja kierowana przez Bronisławę Gutmanówną opuściła Uniwersytet Latający i stworzyła konkurencyjną instytucję.
W tym samym czasie, w 1889 roku, Jadwiga i Jan Władysław Dawid wzięli ślub w warszawskim kościele św. Aleksandra. Choć różnili się temperamentem – Jadwiga była pełna energii, podczas gdy Dawid uchodził za osobę zamkniętą i poważną – łączyła ich pasja do nauki, idei wyzwolenia narodowego oraz dążenie do poprawy sytuacji społecznej w Polsce.
Jadwiga Szczawińska-Dawidowa – działalność dziennikarska i społeczna
Dawidowa rozpoczęła również pracę jako dziennikarka, publikując swoje teksty m.in. w „Głosie” i „Przeglądzie Społecznym”, posługując się różnymi pseudonimami. W 1890 roku opublikowała książkę „Kółka rolnicze w Galicji”, poruszającą temat szkolnictwa publicznego na wsi. Szczególnie interesowały ją zagadnienia związane z edukacją, prawami kobiet, niewystarczającymi płacami oraz złymi warunkami pracy, a także kwestią samobójstw wśród młodzieży.
W 1890 roku rozpoczęła także działania mające na celu utworzenie Biblioteki Publicznej w Warszawie. Początkowo założyła czytelnię czasopism naukowych, która z czasem rozrosła się do większej instytucji. W ciągu kilku miesięcy udało się zebrać ponad 6 tysięcy woluminów. Dawidowa zadbała o to, by biblioteka była dostępna nawet dla pracujących ludzi, organizując jej otwarcie do późnych godzin nocnych.
W 1894 roku carska policja aresztowała Dawidów za działalność w Uniwersytecie Latającym. Po tygodniu spędzonym w Cytadeli Warszawskiej i po ich uwolnieniu, kontynuowali działalność dziennikarską i edukacyjną. Dawidowa ponownie podjęła publikację artykułów, m.in. na temat konieczności utworzenia publicznej biblioteki w Warszawie.
Równocześnie z tymi działaniami, w 1905 roku, po upadku rewolucji polskiej, Jan Władysław Dawid został zmuszony do opuszczenia Polski i wyjechał do Wiednia. Dawidowa przez kilka miesięcy pełniła funkcję redaktora naczelnego „Głosu”, wspierając męża finansowo i organizacyjnie, aż do zawieszenia działalności czasopisma w czerwcu tego samego roku.
Ostatnie lata i śmierć
W 1906 roku Uniwersytet Latający został zalegalizowany, a jego działalność przekształcono w Towarzystwo Kursów Naukowych, co skłoniło Dawidową do wycofania się z zarządu. Z kolei w 1907 roku zaczęła pracować w redakcji „Społeczeństwa”, kontynuując pisanie na temat spraw społecznych i edukacyjnych.
W 1910 roku, zmęczona intensywną pracą i cierpiąca na depresję, Jadwiga Szczawińska-Dawidowa udała się na urlop do wsi Rokosz koło Góry Kalwarii. Tam, 26 lutego 1910 roku, popełniła samobójstwo, rzucając się do studni. Jej pogrzeb odbył się w katedrze warszawskiej, a jej ciało spoczęło na Cmentarzu Powązkowskim.
Jadwiga Szczawińska-Dawidowa – dziedzictwo
Jadwiga Szczawińska-Dawidowa pozostawiła po sobie niezatarte ślady w historii Polski. Jest uznawana za pionierkę edukacji kobiet i obrończynię ich praw. Listy, które wymieniała z mężem, zostały w 1915 roku przechowane w Bibliotece Publicznej w Warszawie, a w 2014 roku zorganizowano wystawę poświęconą jej pracy. W 2017 roku wydano opracowanie, analizujące listy Dawidów z 1905 roku.
Działalność Dawidowej nadal inspiruje kolejne pokolenia, a jej dorobek w zakresie edukacji i praw kobiet pozostaje ważnym punktem odniesienia w polskiej historii.
