Był synem Michała, podstarościego czehryńskiego. Uczył się w kolegium w Lwowie. Brał udział w bitwie pod Cecorą, gdzie dostał się do niewoli. Ożenił się z Anną Somko. W 1637 roku został pisarzem wojska zaporoskiego. Wdał się w konflikt z Danielem Czaplińskim, który zgrabił chutor (jednozagrodowa posiadłość wiejska na Ukrainie) w Subotowie, uwiódł żonę Chmielnickiego i zorganizował zamach na niego. Nieskutecznie szukał sprawiedliwości u króla. Był jednym z niewielu ludzi, którzy znali plany Władysława IV dot. wojny z Turcją. W momencie fiaska planów Chmielnicki wykradł listy królewskie z zapowiedzią zwiększenia rejestru i uciekł na Sicz. Tam stanął na czele powstania, nazywanego od jego nazwiska, Chmielnickiego w 1648 roku. Pokonał wojska koronne pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławacami. Podpisał, po nieudanym oblężeniu Zbaraża i ugodzie Polski z Tatarami, ugodę zborowską (zwiększała rejestr, tworzyła Hetmanat) w 1649 roku. Dwa lata później został pokonany przez Jana Kazimierza pod Beresteczkiem i podpisał ugodę w Białej Cerkwi (zmniejszała rejestr). Rok później wznowił działania i pokonał Polaków pod Batohem, dokonując rzezi jeńców. W 1654 roku podpisał ugodę perejesławską, oddającą Hetmanat w ręce cara. Rozpoczęła się wojna polsko – rosyjska. Był jednym z członków traktatu w Radnot – planu rozbioru Polski. Zmarł w 1658 roku. Został zapamiętany w kulturze jako jeden z bohaterów negatywnych powieści „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza.
