Tego dnia 1492 roku zmarł król Polski i wielki książę litewski – Kazimierz IV Jagiellończyk. Był trzecim z kolei i jednocześnie najmłodszym synem króla Polski i wielkiego księcia litewskiego – Władysława II Jagiełły i jego czwartej żony – Zofii Holszańskiej
Gdy władza staje się sprawą rodzinną, a dynastie zmieniają bieg historii, w tle walk o korony i wpływy pojawia się postać, wokół której ogniskują się losy Europy Środkowej. Kazimierz IV Jagiellończyk – ojciec monarchów, budowniczy imperium i uczestnik najbardziej gorących sporów epoki – pozostawił po sobie więcej niż tylko legendę.
Kazimierz IV Jagiellończyk objął litewski tron wielkoksiążęcy po zamordowaniu Zygmunta Kiejstutowicza w 1440 roku. W tym samym czasie, starszy brat Kazimierza IV Jagiellończyka – Władysław zwany później Warneńczykiem, w wieku 16 lat został królem Węgier. Władysław niezbyt długo cieszył się koroną św. Stefana, ponieważ już 10 listopada 1444 roku zginął w bitwie pod Warną przeciwko Turkom. Został pokonany przez wojska sułtana Murada II.
Po śmierci Władysława III Warneńczyka doszło do bezkrólewia w Polsce. Na Węgrzech królem został Władysław Pogrobowiec – syn Elżbiety Luksemburskiej i Albrechta II Habsburga, brat Elżbiety Rakuszanki, przyszłej polskiej królowej oraz przyszły szwagier Kazimierza IV Jagiellończyka.
Kazimierz IV Jagiellończyk – konflikt ze Zbigniewem Oleśnickim i objęcie polskiego tronu
Bezkrólewie w Polsce sprawiło, że należało sprowadzić nad Wisłę nowego króla. Naturalnym następcą Władysława Warneńczyka zdawał się jego młodszy brat – Kazimierz IV Jagiellończyk. Prowadził on jednak spór o wpływy ze Zbigniewem Oleśnickim, który był biskupem krakowskim. Mimo wielu nieporozumień, do koronacji wreszcie doszło.
Kazimierz IV Jagiellończyk został królem Polski w 1447 roku. Król dążył do podporządkowania sobie Kościoła, co bardzo nie podobało się Zbigniewowi Oleśnickiemu, który wkrótce został też kardynałem! Kazimierz IV Jagiellończyk walczył o możliwość obsadzania stanowisk kościelnych swoimi ludźmi, co również spotkało się z dezaprobatą kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Papież Mikołaj V zgodził się jednak nadać królowi Polski uprawnienie do obsadzania stanowisk w Kościele.
Wkrótce to osiągnięcie stało się na tyle głośne, że król Kazimierz IV Jagiellończyk, otrzymał od króla Anglii Henryka VI Lancastera, najwyższe odznaczenie nadawane w Królestwie Anglii, mianowicie Order Podwiązki. Młodszy syn Jagiełły go nie odebrał, ponieważ był zajęty przygotowaniami do wojny trzynastoletniej (1454-1466).
Kazimierz IV Jagiellończyk i ślub z Elżbietą Rakuszanką
Ślub Elżbiety Rakuszanki z Kazimierzem IV Jagiellończykiem odbył się 10 lutego 1454 roku. Wtedy również odbyła się koronacja żony Kazimierza IV Jagiellończyka na królową Polski. Przed ślubem doszło do pewnego nieporozumienia. Jan Kapistran spierał się ze Zbigniewem Oleśnickim o to, kto udzieli ślubu polskiej parze królewskiej. Jan Kapistran nie znał języka polskiego i niemieckiego, dlatego ostatecznie ślubu Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i Elżbiecie Rakuszance udzielił Zbigniew Oleśnicki.
Zaraz po ślubie, król Kazimierz IV Jagiellończyk musiał ruszyć na wojnę trzynastoletnią, która była bardzo kosztownym przedsięwzięciem. Ucierpiał na tym królewski skarbiec. Najwięcej funduszy pochłonęło wykupienie od czeskich najemników Zamku Krzyżackiego w Malborku w 1457 roku. Wtedy wielki mistrz zakonu krzyżackiego przeniósł się do Królewca.
Dzieci Kazimierza IV Jagiellończyka
Król i królowa prawie wszędzie razem podróżowali, dlatego Elżbieta Rakuszanka już w 1456 roku urodziła pierwszego syna. Dano mu na imię Władysław. Natomiast w 1459 roku urodził się syn Jan Olbracht. W imieniu królewiczów, ich rodzice zgłaszali pretensje do tronów węgierskiego i czeskiego. Powoływali się przy tym na pokrewieństwo synów z cesarzami: Karolem IV Luksemburskim, Zygmuntem Luksemburskim i Albrechtem II Habsburgiem.
Ostatecznie, Władysław II Jagiellończyk został królem po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471 roku. Na tron węgierski przyszło poczekać Jagiellonom do śmierci króla Węgier Macieja Korwina w 1490 roku. Przed objęciem tronu węgierskiego, który również przypadł pierworodnemu synowi Kazimierza IV Jagiellończyka, doszło do wojny między braćmi: Janem Olbrachtem i Władysławem Jagiellończykiem, którą ostatecznie wygrał drugi z nich.
Jan Olbracht został natomiast namaszczony przez ojca do objęcia tronu polskiego po swojej śmierci. Był jeszcze królewicz Kazimierz Jagiellończyk, przyszły święty, którego Kazimierz IV Jagiellończyk uczynił swoim namiestnikiem na Litwie. Królewicz zachorował jednak na gruźlicę i zmarł jeszcze za życia ojca – w 1484 roku. Za życia był osobą pobożną, a po śmierci został uczyniony świętym. Stało się to w roku 1602. Za panowania króla Zygmunta III Wazy, który po kądzieli był spokrewniony z dynastią Jagiellonów.
Kolejnym synem Kazimierza IV Jagiellończyka był Aleksander Jagiellończyk, który po śmierci ojca został wielkim księciem litewskim. Ożenił się z Heleną Moskiewską. Związek ten miał zapobiec wojnie z Moskwą. Ojciec Heleny – Iwan III Srogi postawił jednak warunki. Jego córka pod żadnym pozorem nie mogła zmienić wyznania na rzymskokatolickie, a na Litwie musiała być zbudowana cerkiew, aby Helena mogła swobodnie wyznawać prawosławie.
Brak zgody na zmianę wyznania powodowało szereg komplikacji natury formalnej. Helena nie mogła być koronowana na królową Polski, a papież Aleksander VI (Rodrigo Borgia) zabronił nawet kontaktów seksualnych między małżonkami. Matka króla – Elżbieta Rakuszanka nie tolerowała synowej, właśnie ze względu na innowierstwo.
Kolejnym synem Kazimierza IV Jagiellończyka był Zygmunt zwany później Starym. Był on piątym z kolei królewskim synem i początkowo w ogóle nie był brany pod uwagę przy rozdzielaniu tronów. Z trudem wyżebrał od brata – Władysława II Jagiellończyka księstwo głogowskie. Przebywając jeszcze w Krakowie poznał morawską mieszczkę – Katarzynę Ochstat Telniczankę, która urodziła mu troje dzieci: dwie córki i syna. Razem mieszkali na zamku w Głogowie.
Gdy królewscy bracia poumierali, to Zygmunt był teraz pretendentem do polskiego tronu. Ożenił zatem kochankę z podskarbim wielkim koronnym – Andrzejem Kościeleckim, a sam udał się objąć polski i litewski tron. W sumie miał dwie żony. Pierwszą była Barbara Zapolya, a drugą Bona Sforza d’Aragona.
Był jeszcze jeden syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Fryderyk Jagiellończyk, bo o nim mowa od urodzenia był przeznaczony do kariery w Kościele. Został biskupem, kardynałem i prymasem Polski. Ojciec chciał go nawet uczynić wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Jednak to ostatnie przedsięwzięcie się nie powiodło.
Kazimierz IV Jagiellończyk miał też siedem córek. Dwie z nich zmarły w dzieciństwie. Warto wspomnieć o Jadwidze Jagiellonce, która wyszła za Jerzego Bogatego – księcia Bawarskiego z rodu Wittelsbachów. Mimo że jego ślub z córką Kazimierza IV Jagiellończyka był wyprawiony z rozmachem to ich pożycie małżeńskie nie było udane i nie doczekali się potomstwa.
Zupełnie inaczej było z inną córką Kazimierza IV Jagiellończyka – Zofią Jagiellonką. Jej ślub z Fryderykiem Hohenzollernem Starszym było skromne i biedne, a goście weselni nie mieli na nim co jeść! Mimo to Zofia urodziła mężowi 18. dzieci. Jeden z jej synów – Albrecht Hohenzollerm – został ostatnim wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego przed sekularyzacją i 10 kwietnia 1525 roku, na Rynku Głównym w Krakowie złożył hołd pruski przed swoim wujem – Zygmuntem Starym. Powstały Prusy Książęce, pozostające lennem Królestwa Polskiego do roku 1657.
Imperium Jagiellonów
Kazimierzowi IV Jagiellończykowi udało się stworzyć imperium Jagiellonów. Dynastia ta rządziła w chwili jego śmierci, w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Ironią historii jest to, że w niecałe sto lat później, w roku 1572 zmarł Zygmunt II August. Ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów. Ostatnią przedstawicielką dynastii po mieczu była Anna Jagiellonka (zm. 1596) – córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy d’Aragony.
Kazimierz IV Jagiellończyk zmarł 7 czerwca 1492 roku w Grodnie (dziś Białoruś). Miał 65 lat. Trumna z ciałem króla była wieziona z Grodna do Krakowa w upale. Zwłoki, podczas podróży uległy częściowemu rozkładowi. Gdy pochowano monarchę na Wawelu i zamknięto sarkofag, zaczęły rozwijać się bakterie. W latach 70. XX wieku naukowcy otworzyli królewski grobowiec i robili badania.
Wkrótce zaczęli oni po kolei umierać. Zgony te wiązano z tzw. klątwą Kazimierza IV Jagiellończyka. Przyczyna zagadkowych zgonów była jednak bardziej prozaiczna. Odpowiadał za nie grzyb kropidlak, którego wdychanie może prowadzić do wylewu krwi do mózgu.
Bibliografia:
- Biskup M., Górski K., Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1987.
