W 1701 r. w Europie wybuchła wojna o sukcesję hiszpańską. Po obu stronach stanęło wiele europejskich krajów. Z nich wszystkich (m.in. Francja, Hiszpania, Cesarstwo, Zjednoczone Prowincje) tylko Wielka Brytania była partnerem niestabilnym. Po 1710 r. gwałtownie zmieniła priorytety swojej polityki zagranicznej. Wynikało to przede wszystkim z niezwykłej na ówczesne czasy konstrukcji brytyjskiej polityki – rola monarchy była słaba, a parlamentu silna. Funkcjonował również gabinet, który był uzależniony nie tyle od monarchy, co od parlamentu. Niezwykłością tego modelu było występowanie partii politycznych – torysów i wigów.
Elementy ówczesnego systemu politycznego Wielkiej Brytanii
Na XVII/XVIII-wieczny system polityczny Wielkiej Brytanii składały się różne podmioty: monarcha, gabinet, parlament czy Wielcy Urzędnicy Państwowi. Od czasów rewolucji angielskiej w połowie XVII wieku kompetencje królewskie systematycznie malały. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy był Bill of Rights z 1689 r. Na jego mocy król nie mógł nakładać podatków czy utrzymywać stałej armii w okresie pokoju bez zgody parlamentu. Z drugiej strony osoba królewska miała instrumenty do realizacji własnej polityki. Wilhelm III mianował do gabinetu głównie wigów, by spokojnie móc prowadzić wojnę z Ludwikiem XIV, zaś królowa Anna, która była wychowana w anglikańskim duchu, powoływała do gabinetu głównie torysów. Prerogatywy królewskie od połowy XVII wieku zaczęły przechodzić na parlament – ten państwowy organ decydował o wojnie, pokoju, stanie armii, podatkach czy innych reformach. Składał się z dwóch izb – Izby Gmin (ang. House of Commons) oraz Izby Lordów (ang. House of Lords). W latach 1702–1714 obie izby posiadały równorzędny status. Dobitnie pokazuje to sytuacja w latach 1702–1704, kiedy to wigowska Izba Lordów skutecznie blokowała ustawy torysowskiej Izby Gmin. W Izbie Lordów zasiadali baronowie, lordowie, earlowie, natomiast w drugiej – przedstawiciele społeczeństwa, wybierani w wyborach powszechnych. Ów stan rzeczy doprowadził do nazwania Wielkiej Brytanii monarchią parlamentarną. W tym systemie jest jeszcze jedna ważna instytucja państwowa – gabinet. Wyewoluował z Tajnej Rady Królewskiej, która służyła królowi radą i pomocą w administrowaniu krajem. Zmiany, które zaszły w Anglii w XVII wieku, miały fundamentalny wpływ na rozwój tej instytucji. Tajna Rada Królewska nie przestała istnieć, lecz większość kompetencji przejął gabinet, który był powoływany przez króla, składał się z kilkunastu urzędników i miał realizować politykę zgodną z wyobrażeniami monarchy. Nie zawsze jednak to występowało, ponieważ gabinet potrzebował aprobaty parlamentu dla swoich reform. Król mianował swoich ministrów, jednak byli oni uzależnieni od sytuacji panującej w parlamencie. Dobrym przykładem jest końcowy okres gabinetu księcia Marlborough. W 1708 r. gabinet torysowski przekształcił się w gabinet wigów, głównie z uwagi na to, że wybory powszechne wygrali właśnie oni. Urzędujący gabinet, aby realizować swoją politykę, musiał dokonać korekty składu. Ukazuje to skomplikowany system relacji król – gabinet – parlament.
XVIII-wieczny gabinet zbudowany był z kilkunastu urzędów. Nie istniał wówczas urząd premiera, dlatego zwierzchnictwo sprawował Pierwszy Lord Skarbu (ang. First Lord of Treasury). Tytuł funkcjonuje do dnia dzisiejszego i jest powiązany właśnie z teką pierwszego ministra. Innym ciągle istniejącym urzędem jest Kanclerz Skarbu (ang. Chancellor of the Exchequer), który pełnił w okresie wojny sukcesyjnej także funkcję zastępcy Pierwszego Lorda Skarbu. Ważnym urzędem dla istnienia monarchii był kanclerz ks. Lancaster (ang. Chancellor of Duchy of Lancaster). Zarządzał księstwem Lancaster, które stanowiło finansowe zaplecze monarchy i jego dworu. Do dzisiaj przetrwały również inne XVIII-wieczne urzędy, m.in. Lord Przewodniczący Rady (ang. Lord President of the Council) czy Lord Strażnik Tajnej Pieczęci (ang. Lord Privy Seal). Były to urzędy honorowe, bez realnych kompetencji. W tamtych czasach w skład gabinetu wchodziły także stanowiska, które nie przetrwały do dnia dzisiejszego. Zalicza się do nich: Generała Artylerii (ang. General-Master of Ordnance), Płacmistrza Armii (ang. Paymaster of the Forces), Sekretarza Wojny (ang. Secretary of War), Sekretarza stanu północnego departamentu (ang. Secretary of State for the Northern Department) oraz Sekretarza stanu południowego departamentu (ang. Secretary of State for the Southern Department). Generał Artylerii odpowiadał za stan artylerii, fortyfikacji i zabezpieczenie logistyczne armii. Sekretarz wojny odpowiadał za wojskową administrację i organizację sił zbrojnych, w zupełności nie angażując się w politykę militarną państwa brytyjskiego. Sekretarz stanu południowego departamentu odpowiadał za południowe rejony Anglii, Walię, Irlandię, kontakt z koloniami i rzymskokatolickimi krajami Europy. Pełnił nadrzędną rolę wobec sekretarza stanu północnego departamentu, który odpowiadał za płn. Anglię, Szkocję i dyplomację z protestanckimi krajami Europy. W XIX wieku oba urzędy zostały zniesione i zastąpione nowymi – Foreign Office (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) i Home Office (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych).
W brytyjskim systemie politycznym występują również Wielcy Urzędnicy Państwowi. Składają się na nich: Lord Wielki Steward (ang. Lord High Steward), Lord Kanclerz (ang. Lord Chancellor), Lord Wielki Skarbnik (ang. Lord High Treasurer), Lord Przewodniczący Rady (ang. Lord President of the Council), Lord Strażnik Tajnej Pieczęci (ang. Lord Privy Seal), Lord Wielki Szambelan (ang. Lord Great Chamberlain), Lord Wielki Konstabl (ang. Lord High Constable), Lord Marszałek (ang. Earl Marshal) oraz Lord Wielki Admirał (ang. Lord High Admiral). Spośród nich w okresie wojny o hiszpańską sukcesję trójka była częścią gabinetu: Lord Przewodniczący Rady, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci i Lord Wielki Admirał. Zmiany strukturalne w wyniku powstania w Wielkiej Brytanii w 1707 r. doprowadziły do zastąpienia w gabinecie urzędu Lorda Wielkiego Admirała urzędem Pierwszego Lorda Admiralicji. Wszystkie te stanowiska miały charakter honorowy, a ich korzenie sięgają pełnego średniowiecza.
W dobie wojny o sukcesję hiszpańską wspomniane elementy systemu politycznego Wielkiej Brytanii zostały przyćmione przez konflikt dwóch stronnictw politycznych, które były prekursorami współczesnych partii politycznych. Chodzi o stronnictwa wigów i torysów. Ich polityczna gra była brutalna i rozgrywała się w korytarzach parlamentu, na posiedzeniach gabinetu i na dworze monarchy. Można nawet powiedzieć, że ich walka kreowała pryncypia, którymi Wielka Brytania podążała latami. Genezy obu formacji należy szukać podczas panowania króla Karola II (1660–1685). Termin torys pojawił się w 1680 r. podczas kryzysu związanego z Exclusion Bill[1]. Ustawa miała nie dopuścić do tronu angielskiego Jakuba Stuarta, młodszego syna Karola I, głównie z powodu jego katolickiej wiary. Ludziom, którzy sprzeciwili się tej ustawie, nadano miano torysów. Ich przeciwnicy – wigowie, uważali, że katolicki król może działać przeciw protestanckiej społeczności. Pomimo że Exclusion Bill zostało zablokowane, to stronnictwo wigów trafnie przewidziało zagrożenie. Gdy w 1685 r. Jakub został królem i zaczął reformować kraj w duchu absolutystycznym i katolickim. Widząc zagrożenie dla praw wywalczonych zaledwie pół wieku wcześniej, parlament angielski porozumiał się z Wilhelmem ks. Orańskim i doprowadził w 1688 r. do usunięcia z tronu przedstawiciela dynastii Stuartów. Od tej pory obie partie coraz zażarciej walczyły. Wigowie, którzy w dużej mierze reprezentowali interesy burżuazji i tworzącej się londyńskiej finansjery, związali się z dworem króla Wilhelma III. Jego agresywna polityka zagraniczna sprzyjała wzrostowi gospodarczemu Anglii i polityce zagranicznej wigów. Torysi, nie dosyć, że zostali zdominowani przez wigów, to jeszcze rozpoczęły się wewnętrzne tarcia pomiędzy nimi. Początkowo byli związani z ziemiaństwem angielskim, lecz gdy ono zaczęło dostrzegać korzyści z wigowskiej polityki, utracili częściowo ich poparcie. Trzeba jeszcze zaznaczyć, że duża część stronnictwa torysowskiego miała powiązania z jakobitami, co negatywnie odbierała angielska opinia publiczna. Ożywienie, które doprowadziło do powolnego spadku poparcia dla wigów, przyniósł dopiero koniec wojny 9-letniej w 1697 r.. W 1702 r. torysi wygrali wybory powszechne do Izby Gmin, a królowa Anna nakazała ks. Marlborough sformować gabinet[2]. W tym samym roku wybuchła wojna o sukcesję hiszpańską, a sam ks. Marlborough miał poprowadzić angielskie armie przeciw Ludwikowi XIV.
