Patrząc dziś w nocne niebo, rzadko zastanawiamy się, że tysiące lat temu było ono niczym księga przeznaczenia dla starożytnych kapłanów i władców. Astrologia babilońska narodziła się z przekonania, że ruchy planet i zaćmienia mogą odsłaniać przyszłość, wpływać na losy królestw i władców. W świecie, gdzie bogowie rządzili niebem i ziemią, odczytywanie znaków z gwiazd było sztuką, nauką i politycznym narzędziem jednocześnie.
Zarówno w Babilonie, jak i w Asyrii, jako bezpośrednia odnoga kultury babilońskiej, astrologia zajmuje swoje miejsce jako jeden z dwóch głównych środków, jakimi dysponowali kapłani (których nazywano gołymi lub „inspektorami”) do ustalania woli i intencji bogów, drugim jest inspekcja wątroby zwierząt ofiarnych (zob. haruspicy).
Istnieją spekulacje, że astrologia w jakiejś formie pojawiła się w okresie sumeryjskim w III tysiącleciu p.n.e., ale pojedyncze odniesienia do starożytnych niebiańskich znaków datowanych na ten okres nie są uważane za wystarczające dowody do wykazania zintegrowanej teorii astrologii. Z tego względu historia naukowego wróżbiarstwa niebieskiego zaczyna się od tekstów późnobabilońskich (ok. 1800 roku p.n.e.), a kończy się na okresie środkowobabilońskim i środkowoasyryjskim (ok. 1200 roku p.n.e.).
W XVI wieku p.n.e. szerokie zastosowanie astrologii opartej na wróżbach można udowodnić w kompilacji obszernego dzieła referencyjnego znanego jako Enuma Anu Enlil. Jego zawartość składała się z 70 tabliczek z pismem klinowym, zawierających 7000 niebiańskich znaków. Teksty z tego okresu odwołują się również do tradycji ustnej, której pochodzenia i treści można jedynie spekulować.
W tym czasie astrologia babilońska była wyłącznie przyziemna, a przed VII wiekiem p.n.e. zrozumienie astronomii przez praktyków było dość szczątkowe. Jednak w IV wieku p.n.e. ich metody matematyczne rozwinęły się na tyle, że można było obliczyć przyszłe pozycje planet z rozsądną dokładnością, w którym to momencie zaczęły pojawiać się rozległe efemerydy.
Jednym z najważniejszych dzieł było Enuma Anu Enlil – monumentalny zbiór składający się z 70 tablic, zawierających ponad 7000 zapisanych zjawisk astronomicznych. Teksty te dotyczyły między innymi:
- przepowiedni związanych z wojnami,
- klęsk głodu,
- ważnych wydarzeń politycznych i społecznych,
- interpretacji ruchów planetarnych oraz zaćmień Słońca i Księżyca.
Badania nad tymi zapisami wykazały, że astrologia babilońska miała wówczas charakter proroczy i koncentrowała się na losach państwa oraz jego władców. Nie istniała jeszcze praktyka tworzenia horoskopów osobistych, która stała się popularna dopiero w okresie astrologii hellenistycznej.
Rozwój matematyki i przewidywań astronomicznych
W VII wieku p.n.e. wiedza Babilończyków na temat ruchów ciał niebieskich była jeszcze stosunkowo ograniczona. Próby przewidywania pozycji planet opierały się głównie na bieżących obserwacjach, bez stosowania precyzyjnych metod matematycznych.
Przełom nastąpił w IV wieku p.n.e., gdy rozwój matematyki pozwolił na tworzenie efemeryd, czyli tabel przedstawiających przyszłe pozycje planet. To właśnie wtedy Babilończycy zaczęli stosować bardziej zaawansowane techniki przewidywania ruchów ciał niebieskich, co znacznie podniosło precyzję ich prognoz.
Astrologia babilońska – brak rozdziału między astrologią a astronomią
W czasach babilońskich nie istniało wyraźne rozgraniczenie między astronomią a astrologią. Obserwacje nieba miały nie tylko charakter naukowy, ale przede wszystkim religijny i wróżebny. Szczególnie istotna była hemerologia, czyli system przepowiedni związanych z kalendarzem, który określał dni pomyślne i niepomyślne do podejmowania ważnych decyzji.
Planety i ich boscy opiekunowie
Babilończycy obserwowali pięć planet, które były widoczne gołym okiem, i przypisywali im określone bóstwa:
- Jowisz – utożsamiany z Mardukiem,
- Wenus – przypisywana bogini Isztar,
- Saturn – identyfikowany z bogiem Ninurtą (zwanym również Ninibem),
- Merkury – związany z bogiem Nabu (Nebo),
- Mars – powiązany z Nergalem.
W początkowych zapisach Merkury znajdował się przed Saturnem, jednak w późniejszych tekstach ich kolejność uległa zmianie.
Babilończycy wierzyli, że ruchy tych planet oraz Słońca i Księżyca odzwierciedlają działania boskich sił kształtujących rzeczywistość na Ziemi. Najważniejszymi bogami związanymi z niebem byli:
- Marduk (Jowisz),
- Isztar (Wenus),
- Ninurta (Saturn),
- Nabu (Merkury),
- Nergal (Mars),
- Sin (bóg Księżyca),
- Szamasz (bóg Słońca).
Wierzono, że to właśnie oni zapowiadają przyszłe wydarzenia i mają decydujący wpływ na losy państwa oraz jego władców. Interpretacja znaków na niebie była zatem kluczowym elementem zarządzania państwem i podejmowania politycznych decyzji.
Granice wczesnej wiedzy o astrologii
Astrologia w swoim początkowym okresie była naznaczona wieloma ograniczeniami. Początkowo, zarówno jej teoretyczne założenia, jak i praktyczne zastosowanie były ściśle związane z potrzebami społecznymi, a nie indywidualnymi, co różniło ją od współczesnych systemów astrologicznych.
Pierwszym ograniczeniem wczesnej astrologii było to, że obserwacje ruchów ciał niebieskich koncentrowały się głównie na wydarzeniach mających znaczenie publiczne, które mogły wpłynąć na dobrobyt całych społeczności. Interesy jednostki były w tym przypadku drugorzędne, a astrologia nie zajmowała się prognozowaniem losów poszczególnych osób. Dopiero po wielu wiekach, kiedy granice Babilonii i Asyrii zostały przekroczone, zaczęto dostrzegać możliwość zastosowania astrologii do indywidualnych horoskopów.
W starożytnych Babilonii i Asyrii astrologia była niemal całkowicie związana z interesem publicznym, a jej celem było przewidywanie wydarzeń, które miały wpływ na losy państwa. W szczególności skupiano się na osobie króla, gdyż to od jego pomyślności oraz przychylności bogów zależał dobrobyt całego kraju.
Zgodnie z ówczesną koncepcją władzy królewskiej, astrologowie pracowali nad prognozowaniem przyszłości króla, który stanowił symbol państwowej potęgi i harmonii. Astrologia babilońska nie interesowała się wtedy jednostkami, lecz skupiała się na zapewnieniu stabilności i sukcesów dla całej społeczności.
Ograniczenia wczesnej astronomii babilońskiej
Drugim istotnym ograniczeniem wczesnej astrologii była sama wiedza astronomiczna, którą posiadali ówcześni badacze. Choć była to wiedza empiryczna, czyli oparta na obserwacjach, miała ona poważne braki i była często błędna. Jednym z przykładów jest teoria, według której ekliptyka była przedstawieniem ruchu Słońca w ciągu roku, podzielonego na dwanaście konstelacji. Każda z nich miała przydzielony kąt 30°, a sam podział pochodził z Babilonii. Choć dzisiaj wiemy, że teoretycznie system ten został opracowany przez Babilończyków, udoskonalono go dopiero po upadku ich imperium w 539 roku p.n.e..
Wiele osiągnięć astronomicznych, które później miały wielkie znaczenie, jak na przykład systemy obliczeń dotyczących Księżyca oraz tworzenie tablic planetarnych, nie powstały aż do okresu Seleucydów. Dopiero po przybyciu Greków do doliny Eufratu nastąpił znaczny rozwój tych dziedzin.
Mimo iż niektóre teksty astrologiczne wskazują na wcześniejsze daty początków obliczeń zaćmień Słońca i Księżyca, główne osiągnięcia w tej dziedzinie miały miejsce po 400 roku p.n.e.. Co ciekawe, w VI wieku p.n.e. babilońscy astronomowie popełnili poważny błąd, próbując wyznaczyć początek nowego roku, myląc datę o niemal cały miesiąc.
Ogólnie rzecz biorąc, babilońscy astronomowie dostrzegali pewne prawa i porządek w ruchach ciał niebieskich. To podejście miało istotny wpływ na rozwój wczesnej astrologii, przyczyniając się do powstania metodycznego wróżenia, które przewyższało wcześniejsze formy wróżenia, takie jak badanie wątroby zwierząt.
Jednak ogromna liczba zmiennych, takich jak zjawiska niebo i ich pozorne odchylenia od normy, sprawiały, że przez długi czas nie podejmowano poważnych badań astronomicznych, które wychodziłyby poza praktyczne potrzeby kapłanów, którzy pełnili rolę „inspektorów nieba”.
Aszurbanipal i jego rola w astrologii
Aszurbanipal był jednym z najsłynniejszych królów Asyrii, który panował w VII wieku p.n.e., od 668 do 625 roku p.n.e. Zasłynął nie tylko ze swojej potęgi militarnej, ale także jako patron nauki i kultury. W jego stolicy, Niniwie, zgromadził ogromną bibliotekę, w której przechowywano tabliczki z pismem klinowym na tematy związane z astrologią, historią, mitologią oraz nauką.
Wśród jego astrologów, takich jak Rammanu-sumausar i Nabu-musisi, wielu osiągnęło wyjątkową biegłość w interpretowaniu znaków i prognozowaniu przyszłości na podstawie codziennych ruchów planet. Ich praca polegała na sporządzaniu szczegółowych raportów, które następnie wysyłano do króla. Na ich podstawie Aszurbanipal otrzymywał informacje o „wszystkich wydarzeniach na niebie i ziemi”, zarówno z jego królestwa, jak i spoza jego granic. Dzięki tym raportom mógł lepiej zarządzać swoim państwem, wykorzystując astrologię jako narzędzie polityczne oraz praktyczne.
Po śmierci Aszurbanipala w 625 roku p.n.e. jego imperium upadło, a Niniwa została zdobyta przez Medów i Babilończyków. Zniszczona lub rozproszona została również cenna biblioteka Aszurbanipala, która zawierała niezliczoną ilość tekstów o tematyce astrologicznej, naukowej oraz literackiej.
Astrologia babilońska – podsumowanie
Astrologia babilońska była nie tylko próbą zrozumienia kosmosu, ale także narzędziem kształtującym losy państw i władców. Jej rozwój, oparty na obserwacjach nieba, stał się fundamentem dla późniejszych systemów astrologicznych, wpływając na tradycje hellenistyczne, arabskie i europejskie.
Choć dziś astrologia i astronomia są odrębnymi dziedzinami, w starożytnej Mezopotamii były nierozerwalnie związane, a boskie przesłania odczytywane z gwiazd stanowiły klucz do podejmowania politycznych i religijnych decyzji. To właśnie w Babilonii powstały pierwsze astrologiczne tablice i metody przewidywania ruchów ciał niebieskich, które przetrwały wieki i do dziś stanowią świadectwo fascynacji człowieka kosmosem.
