Tego dnia 1141 roku podczas wojny domowej w Anglii rozegrała się bitwa pod Lincoln
Bitwa pod Lincoln to starcie, które miało miejsce podczas wojny domowej między królem Stefanem z Blois a cesarzową Matyldą. Na czele wojsk Matyldy stał jej przyrodni brat, Robert, I Earl Gloucester, zaś wojskom królewskim przewodził sam król. Bitwa zakończyła się zwycięstwem stronników Matyldy i wzięciem króla Stefana do niewoli.
Spis treści:
- Preludium: Sukcesja po Henryku I Beauclerc’u
- Anarchia
- Wystąpienie Ranulfa z Chester i oblężenie Lincoln
- Bitwa pod Lincoln
- Bitwa pod Lincoln – następstwa
W skrócie:
- Panowanie Henryka I Beauclerca w Anglii przyniosło ważne zmiany. Po jego śmierci tron objął Stefan z Blois, prowadząc do potrójnej uzurpacji i konfliktów z Matyldą oraz Dawidem I.
- W 1138 roku, po najazdach Dawida I i buncie Roberta z Gloucester, Stefan podpisał w 1139 roku traktat z Szkocją, osłabiając swoją pozycję, co zaowocowało impasem w wojnie domowej z Matyldą i Robertem z Gloucester.
- Ranulf de Gernon o Wilhelm de Roumare, niezadowoleni z ustępstw Stefana względem Szkotów, przeszli na stronę Matyldy i Gloucestera, co skłoniło ich do opanowania zamku w Lincoln. Stefan szybko zebrał siły i ruszył z odsieczą, oblegając zamek. Po przysiędze wierności Matyldzie, Ranulf i Miles z Gloucester dotarli do Lincoln, gdzie Stefan, pomimo przewagi wroga, zdecydował się stoczyć bitwę na otwartym polu.
- W bitwie pod Lincoln w 1141 roku siły Stefana zostały pokonane przez Andegawenów i Matyldę, po tym jak król został ujęty do niewoli przez Wilhelma de Keynes, co umocniło pozycję Matyldy w konflikcie o tron angielski.
Preludium: Sukcesja po Henryku I Beauclerc’u
Henryk I Beauclerc (1068-1135), najmłodszy syn Wilhelma Zdobywcy, panował w Anglii w latach 1100-1135. Jego panowanie przyniosło Anglii szereg zmian prawnych i skarbowych, takich jak:
- wydanie Karty Wolności
- czy przywrócenie niektórych praw i swobód z czasów anglosaskich.
Henryk miał wiele dzieci spoza małżeństwa, ale ze swoją żoną, Edytą Szkocką, tylko dwoje: Matyldę oraz Wilhelma Adelina. Ten drugi utonął w 1120 roku. Henryk uznał Matyldę swoją dziedziczką. Do tego samego przekonał, bądź zmusił, normandzkich i dawnych anglosaskich możnych.
Matylda, urodzona w 1102 roku, w wieku 7 lat została zaręczona z przyszłym cesarzem niemieckim, Henrykiem V, którego poślubiła w 1114. Zaś cesarzową została w 1117 roku, gdy Henryk koronował się w Rzymie. Tytułem tym posługiwała się do śmierci. Henryk V zmarł w roku 1125, nie doczekawszy się z Matyldą następcy.
Cesarzowa wróciła na dwór ojca, który wydał ją w 1128 roku za Godfryda V Plantageneta, hrabiego Andegawenii, młodszego od niej o 11 lat. Od jej nowego małżonka stronnictwo popierające prawa cesarzowej do tronu nazywa się Andegawenami. Małżeństwo nie było udane, Matylda często uciekała przed mężem na dwór ojca.
Mimo to para miała dwóch synów, w tym przyszłego króla Anglii, Henryka II. Kiedy Henryk I zmarł w Normandii w 1135 roku, Matyldzie nie było dane objąć tronu, gdyż niemal od razu po śmierci króla władzę w Anglii przejął jej kuzyn, Stefan z Blois.
Stefan był synem Stefana II, hrabiego Blois i Adeli, córki Wilhelma Zdobywcy. Młodość spędził na dworze Henryka I, który nadał mu liczne posiadłości po obu stronach kanału La Manche. W 1128 roku ożenił się z hrabiną Boulogne, Matyldą (dla odróżnienia od Cesarzowej Matyldy od tego miejsca będę ją określać jako Królową Matyldę), dzięki czemu miał duże wpływy we Flandrii, gdzie leży hrabstwo. Zagarniając tron dopuścił się potrójnej uzurpacji, gdyż poza cesarzową Matyldą lepsze prawa mieli jego dwaj starsi bracia.
Możni angielscy początkowo jako kandydata do tronu widzieli właśnie starszego brata Stefana, Tybalda. Jednak jego negocjacje z możnymi w Normandii się przeciągały, a Stefan dotarłszy do Londynu, uzyskał poparcie tamtejszego mieszczaństwa, które zwyczajowo dokonywało elekcji nowego władcy.
Hrabiego Boulogne poparł kościół, w tym Arcybiskup Canterbury, Wilhelm de Corbeil, oraz najmłodszy z braci, Henryk, biskup Winchester. Udało mu się również uzyskać poparcie papieża. Potencjalnym kandydatem do korony był też Robert, I Earl Gloucester, nieślubny syn zmarłego króla i najpotężniejszy angielski możny. Nie złożył on Stefanowi hołdu, ale też otwarcie przeciw niemu nie wystąpił.
Pierwsze lata panowania Stefana upłynęły względnie spokojnie, pomijając kilka drobniejszych buntów pojedynczych możnych. Cesarzowa Matylda i jej małżonek próbowali podejmować działania zbrojne w Normandii w 1135 roku. Zaś jej stryj, król Szkocji Dawid I, uderzył w imieniu swojej siostrzenicy na Nortumbrię.
Obie strony dość szybko się porozumiały. Z Godfrydem Plantagenetem zawarto rozejm, zaś z Dawidem I król Stefan zawarł traktat pokojowy w Durham, na mocy którego książę szkocki, Henryk, miał otrzymać Earlostwo Huntington.
Anarchia
Sytuacja Stefana zmieniła się w styczniu 1138 roku, kiedy Dawid I ponownie najechał na północ Anglii. Powodem miało być niedopełnianie postanowień traktatu z Durham przez Stefana. Przez ponad pół roku Szkoci okrutnie łupili Nortumbrię i Cumbrię. Dopiero pod Cowton Moor Szkoci zostali pokonani przez mniejsze siły Arcybiskupa York’u, Thurstana.
Mimo to, Dawid I wciąż kontrolował północ kraju. Sytuacja na południu zmusiła króla Stefana do podjęcia rokowań, zakończonych traktatem z 9 kwietnia 1139 roku. Książę szkocki Henryk do Earlostwa Huntington miał też otrzymać Earlostwo Northumberland oraz tytuł lorda Doncaster, zaś Dawid miał zatrzymać przy sobie Cumbrię i zamek w Carlisle. W zamian król Szkocji złożył Stefanowi hołd i obiecał być mu lojalnym „po wsze czasy”.
Pozycja Stefana wewnątrz kraju słabła, na co miał wpływ przede wszystkim konflikt z kościołem i uwięzienie dwóch biskupów. Brat króla, biskup Henryk, zapewne wtedy zaczął myśleć nad przejściem do opozycji wobec Stefana, na czele której stanął Robert z Gloucester.
Ten jeszcze w 1138 roku zbuntował się przeciw władcy, otwarcie opowiadając się za prawami swojej przyrodniej siostry, Cesarzowej Matyldy. Powodem rebelii mogły być też rosnące wpływy Flamandów w Anglii, reprezentowanych przez królową Matyldę i Wilhelma z Ypres, a także Earlów Meulan i Leicester, braci Walerana i Roberta de Beaumont. Ten pierwszy pokonał Roberta Gloucester’a w bitwie, czym zmusił go do szukania schronienia w swej siedzibie w Bristolu. Buntownikowi udało się jednak uciec i przedostać do Normandii, którą cesarzowa i Godfryd Plantagenet zdążyli zająć.
Połączone siły R. Gloucester’a i cesarzowej wylądowały 30 września 1139 roku na południowym wybrzeżu Anglii, skąd udały się do Arundel. Tam przyjęła ich królowa wdowa, Adeliza, i dała schronienie cesarzowej, gdy pod zamek nadciągnął z wojskiem król Stefan. Robert ruszył zaś na Wallingford i Bristol, gdzie miał zamiar podsycać i wzniecać dalej rebelię przeciw królowi.
Stefan z kolei nie chciał tracić czasu pod Arundel, uważane za twierdzę nie do zdobycia. Do tego biskup Henryk przekonał go, że głównym zagrożeniem jest Robert Gloucester, a nie Matylda.
Pozwolono więc jej opuścić zamek i połączyć się znów z Robertem w jego Gloucester (ten jednak został w Bristolu), gdzie też niedługo później ustanowiła swoją siedzibę. Istnieje spore prawdopodobieństwo, że biskup Henryk mógł już wtedy być w porozumieniu z stronnictwem cesarzowej, gdyż miał zatrzymać u siebie Gloucester’a, po czym postanowił go przepuścić do Bristolu.
Król Stefan planował początkowo zająć pomniejsze zamki wokół Bristolu, by dopiero później rozprawić się z twierdzą Gloucester’a. Jednak gdy wyruszył z Wallingford na zachód, Miles z Gloucester, kolejny andegaweński buntownik, odciął króla od zaopatrzenia i zaatakował jego tylną straż, przez co Stefan musiał się cofnąć, w obawie przed ewentualnym atakiem na Londyn.
Kolejne zamki w środkowo-zachodniej części kraju padały łupem buntowników, co miało podminować autorytet króla. Ten próbował jeszcze wyprzeć Andegawenów z Kornwalii, jednak nie osiągnął sukcesu. Wojna osiągnęła status quo – żadna ze stron nie mogła na razie robić większych postępów.
Wystąpienie Ranulfa z Chester i oblężenie Lincoln
Ranulf de Gernon, Earl Chester, a także jego przyrodni brat, Wilhelm de Roumare, Earl Lincoln, od czasu ustępstw króla względem Szkotów, byli niezadowoleni z jego panowania. Na dodatek samo Earlostwo Lincoln było dosyć świeżym tytułem, nadanym Wilhelmowi dopiero w 1140 roku, zaś częściową władzę nad zamkiem w samym Lincoln przekazał Earlowi Chester.
Dużym graczem w mieście był też bp Lincoln, Aleksander, lojalny wobec Stefana, naturalnie więc konkurował z de Gernonem o władzę w mieście. Najważniejszym było jednak małżeństwo Ranulfa z córką Gloucester’a, co naturalnie ciągnęło braci do Andegawenów.
Bracia przeszli na stronę Matyldy i Gloucester’a, zajęli cały zamek w Lincoln pod pretekstem odwiedzenia swoich małżonek. Mieszczanie wysłali do króla prośby o przysłanie pomocy. Stefan z zwyczajną dla siebie szybkością zebrał siły i ruszył miastu z odsieczą. Dotarł tam w Boże Narodzenie 1140 roku.
Rojaliści oblegli zamek, bombardując go z miasta machinami oblężniczymi, jednak nie udało im się powstrzymać ucieczki Ranulfa. Ten wróciwszy do swojej siedziby w Chester przysiągł wierność cesarzowej w zamian za pomoc. Do Bristolu zapewne dotarły równocześnie wieści o oblężeniu zamku, gdzie znajdowała się córka Gloucester’a.
Ten, wraz z wspomnianym Milesem z Gloucester zebrali własne wojska i połączywszy się z Ranulfem dotarli pod Lincoln 1 lutego 1141 roku. Różne nadprzyrodzone zdarzenia miały zwiastować klęskę Stefana, ten jednak, mimo przewagi wroga, postanowił wyjść z miasta i stoczyć bitwę w otwartym polu.
Bitwa pod Lincoln
Stefan miał do dyspozycji około tysiąca ludzi. Poza siłami anglo-normandzkimi miał do dyspozycji flamandzkich najemników pod wodzą Wilhelma z Ypres, ci zajęli lewe skrzydło sił królewskich. Na prawej flance rozłożyło się nieliczne rycerstwo, którym dysponował Stefan, dowodził nim Alan „Czarny”, earl Richmond. W centrum spieszonymi rycerzami oraz siłami z Lincoln dowodził sam król.
Siły Andegawenów miały przewagę około 200-300 ludzi. Poza siłami Gloucester’a i Ranulfa, po stronie wojsk cesarzowej walczyło wielu wydziedziczonych przez Stefana mniejszych możnych, którzy chcieli zemścić się na królu za odebranie im ojcowizny. Do tego Andegawenów wsparły siły walijskie, dowodzone przez Madoga ap Maredudda, lorda Powys i Cadwaladra ap Gruffydda, brata króla Gwynedd.
Walijczyków rozstawiono na flankach, za nimi zaś szła jazda, dowodzona przez Ranulfa i Milesa. W centrum z większością sił znalazł się Robert Gloucester, jego rycerze również walczyli pieszo.
Niemal od razu po rozpoczęciu się bitwy, króla opuścili najważniejsi z jego możnych, zostawiając go tylko ze średnią szlachtą i flamandzkimi najemnikami.
Niemniej początkowo przewagę mieli rojaliści. Szarża flamandów Wilhelma z Ypres zgniotła walecznych acz słabo uzbrojonych Walijczyków. W ich miejsce posłano jazdę, przez którą flanki Rojalistów zaczęły się cofać, a w końcu uciekły z pola walki.
Teraz konnica Andegawenów, wraz z ich centrum, okrążyli siły króla. Earl Ranulf, chcąc dla siebie chwały, uderzył bezpośrednio na Stefana. Ten jednak nie uległ naporowi, miał walczyć tak dzielnie że połamał swój miecz, a później topór otrzymany od jednego z ludzi z Lincoln (lub w odwrotnej kolejności).
W końcu jednak jeden z rycerzy, niejaki Wilhelm de Keynes, podbiegł do króla i ujął go za hełm, obezwładnił i wziął do niewoli. Resztę rojalistów albo wybito, albo również wzięto w niewolę. Po samej bitwie Andegaweni wzięli szturmem miasto, na którego ulicach rozgorzała krótka acz zacięta walka.
Bitwa pod Lincoln – następstwa
Stefan został przetransportowany do Bristolu, gdzie był więziony ze wszystkimi honorami należnymi monarsze. Zwycięstwo pod Lincoln dało Andegawenom na pewien czas przewagę w wojnie, jednak nie udało się zająć Londynu, bronionego przez mieszczan i królową Matyldę.
We wrześniu zaś pod Winchester armia cesarzowej została pokonana, a Gloucester dostał się do niewoli. Został wymieniony za uwięzionego króla.
Sama bitwa pod Lincoln pojawiała się później w różnych dziełach kultury, najbardziej znanym z nich jest książka Filary Ziemi, Kena Follett’a, opublikowana w 1989 roku.
Bibliografia
Źródła:
- Gesta Stephani w: Chronicles and Memorials of Great Britain and Ireland during the Middle Ages, red. Richard Howlet, Londyn 1886. (s. 3-139).
- Henryk z Huntington, Historia Anglorum, red. Thomas Forester, Londyn 1853.
- Wilhelm z Malmesbury, Historia Novella, red. KR Potter, Londyn 1955.
- Kronika Anglosaska.
- Orderic Vitalis, Historia Ecclesiastica, red. Majorie Chibnall, Oxford 1980.
- Robert z Torigni, Gesta Normanorum Ducum,w: The church historians of England, red J Stephenson, Londyn 1856.
- Wilhelm z Newburg, Historia rerum Anglicanum,red. PG Walsh, MJ Kennedy, Oxford 2007.
- Jan z Worchester, Chronicon ex chronicis, red. JRH Weaver, Oxford 1908.
- Barlow Frank, The Feudal Kingdom of England. 1042-1216, Harlow 1999.
- Bennett Mattew, The Impact of ‘Foreign’ Troops in the Civil Wars of Stephen’s Reign, w: Dunn Diana E. S., War and Society in Medieval and Early Modern Britain, Liverpool 2000.
- Bradbury Jim, Stephen and Matilda: the Civil War of 1139-53, Stroud 2009.
- Chibnall Majorie, The Empress Matilda: Queen Consort, Queen Mother and Lady of the English, Oxford 1993.
- Crouch David, The Normans: The History of a Dynasty, Londyn 2002.
- Davis Ralph H. C., King Stephen, Londyn 1997.
- King Edmund, King Stephen, New Haven 2010.
- Stringer Keith J., The Reign of Stephen: Kingship, Warfare and Goverment in Twelfth-Century England, Londyn 1993.
Fot. Bitwa pod Lincoln, rysunek z Historia Anglorum Henryka z HuntingtonPoza królem Stefanem z Blois nie zidentyfikowano, kim dokładnie są postaci. Ta najbardziej z lewej jest często identyfikowana jako Baldwin FitzGilbert, któremu król nakazywać ma przemówić do wojsk w jego imieniu, źródło Wikimedia Commons
Michał Stoszewski