Tego dnia 1807 roku rozpoczęła się bitwa pod Pruską Iławą w trakcie wojen napoleońskich
Bitwa pod Pruską Iławą to starcie, w którym starły się ze sobą siły francuskie pod wodzą Napoleona Bonaparte i rosyjsko-pruskie, na czele z Levinem von Bennigsenem. Toczona w niesprzyjających warunkach bitwa okazała się wyjątkowo krwawa. Zginęło około 30% jej uczestników.
Przystąpienie Prus do wojny z Francją
Od czasu zawarcia pokoju z Francją w 1795 roku, Prusy starały się zachować neutralność. Politykę tę kontynuował rządzący od 1797 roku Fryderyk Wilhelm III. Prusy nie wzięły więc udziału w II i III koalicji antyfrancuskiej.
Ten stan rzeczy usiłował utrzymać Napoleon, prowadząc z Fryderykiem Wilhelmem negocjacje m.in. w sprawie przekazania Prusom Hanoweru. Obietnic tych cesarz Francuzów nie zrealizował. Zaś kolejne zwycięstwo w wojnie z Austrią i utworzenie Związku Reńskiego musiało budzić w Berlinie liczne obawy.
W efekcie król, pod wpływem brytyjskiej dyplomacji i antyfrancuskiej partii na swoim dworze, zdecydował się wypowiedzieć w październiku 1806 roku wojnę Francji.
Zajrzyj też do naszego artykułu: Marszałkowie Napoleona
Klęska Prus
Do decydujących bitew doszło na samym początku kampanii. 14 października Wielka Armia rozbiła Prusaków pod Jeną i Auerstadt. Po klęsce doszło do załamania pruskich sił. 25 października Francuzi wkroczyli do Berlina.
Wycofujące się armie zostały dogonione i musiały kapitulować. Bez walki poddawały się kolejne twierdze. Przetrwał jedynie garnizon Prus Wschodnich, w sile ok. 15-20 000, który zajął linię Wisły.
Wkrótce pierwsze siły Napoleona dotarły na ziemie polskie- 4 listopada kawaleria marszałka Davout wkroczyła do Poznania. Francuzi kontynuowali ofensywę, zbliżając się do Wisły.
Kampania polska
Na początku listopada znad Niemna wyruszyła rosyjska armia – 62 000 pod wodzą Levina Augusta Gottlieb Theophil von Bennigsena. W połowie tego miesiąca siły te dotarły do Pułtuska, gdzie ustanowiono rosyjską kwaterę główną. Oddziały pruskie, dowodzone przez Antona Lestocqa, wycofały się zaś znad Wisły i zaczęły koncentrować w Lidzbarku. Do Pułtuska zbliżało się także 50 tysięcy Rosjan generała Friedericha von Buxhowdena.
Wobec tego Napoleon postanowił przekroczyć Wisłę. Udało się zająć przeprawę w Warszawie, most wymagał jednak naprawy. Prawym brzegiem oddziały Joachima Murata i Louisa Nicolasa Davouta ruszyły na północ. Celem było zajęcie przeprawy przez Narew. Piechocie francuskiej udało się przekroczyć rzekę pod Okuninem i dotrzeć do Pomiechówka. Mimo kolejnych rosyjskich ataków, Francuzi zdołali utrzymać swoje pozycje.
Operacja pułtuska
Celem cesarza Francuzów było uderzenie na przeciwnika pod Pułtuskiem. Siły przeprawione pod Okuninem rozpoczęły 23 grudnia natarcie w kierunku Czarnowa i Nasielska. Po ciężkich walkach Rosjanie musieli wycofać się na północ.
Równocześnie korpus Soulta przeprawił się w okolicach Płocka, skąd miał ruszyć do Płońska, z Torunia szły natomiast korpusy Michela Neya i Jeana Baptiste Bernadotte, które według planu miały przez Ciechanów uderzyć na flankę Rosjan pod Pułtuskiem. Do jego realizacji jednak nie doszło. W czasie walk pod Pułtuskiem J. B. Bernadotte stał pod Bieżuniem, a M. Ney zaatakował pod Lidzbarkiem Prusaków.
Do bitwy pod Pułtuskiem doszło 26 grudnia. Jednocześnie część sił francuskich starła się z 3 rosyjskimi dywizjami pod Gostyninem. W obu bitwach Rosjanom udało się utrzymać pozycje, a następnie wycofać.
Rosjanie wycofali się w kierunku Ostrołęki, a następnie Tykocina. Napoleon postanowił wstrzymać pościg i rozlokować swoje oddziały na zimę. Z wykonaniem rozkazu wstrzymał się marszałek Ney, który próbował przeprowadzić ofensywę na Królewiec. Ostatecznie 20 stycznia zaczął odwrót w kierunku Olsztyna.
Rosyjska ofensywa
Wstrzymywać działań nie zamierzali natomiast Rosjanie. L. A. Bennigsen, któremu przekazano dowództwo nad całością sił rosyjskich, otrzymał polecenie wyparcia Wielkiej Armii za Wisłę.
Rosyjski generał zdecydował się uderzyć w dolnym biegu Wisły, chcąc zabezpieczyć Królewiec oraz wesprzeć oblegane Gdańsk i Grudziądz. Przesunął swoje siły do Kętrzyna, gdzie nawiązał kontakt z pruskim korpusem Jeana Lestocqa.
20 stycznia rozpoczęła się ofensywa. Rosjanie i Prusacy ruszyli na Lidzbark i Bartoszyce. Zagrozili w ten sposób wycofującemu się korpusowi Neya. Ten zdołała jednak bezpiecznie się wycofać.
Siły L. A. Bennigsena skierowały się więc dalej na zachód, w stronę Morąga. Na obszarze tym znajdowały się siły marszałka J. B. Bernadotte. Także on zdołał uniknąć większego starcia i wycofał się w okolice Brodnicy. Rosjanie stanęli między Iławą i Olsztynem, Prusacy działali w okolicach Kwidzynia.
Odpowiedź Napoleona
Informacje o ruchach wroga Napoleon otrzymał 24 stycznia. Cesarz nakazał koncentrację Wielkiej Armii na prawym brzegu Wisły. 31 stycznia wydał rozkaz ataku w kierunku Olsztyna.
L. A. Bennigsen na wieść o ruchach wojsk francuskich, nakaz zebranie swoich sił w okolicach Olsztyna i Ostródy.
2 lutego korpusy J. Murata i N. J. Soulta dotarły do Olsztyna, po czym zajęły miasto. Rosjanie zebrali się w Jankowie, niedaleko Olsztyna. Wobec francuskiego naporu, postanowili wycofać się.
Ucieczka trwała do 7 lutego. Forsowny marsz, także nocami, zmęczył rosyjskie siły. Francuzom udało się także oddzielić od L. A. Bennigsena Prusaków, za którymi ruszył marszałek Ney.
Po dotarciu do Pruskiej Iławy, L. A. Bennigsen postanowił wydać Napoleonowi bitwę. Główne siły stanęły na północny zachód od miasta. Samo miasto zajęła tylna straż rosyjskiej kolumny.
Rosjanie i Prusacy dysponowali w bitwie około 83 tysiącami żołnierzy. Naprzeciw nim stanęło około 75 000 Francuzów.
Bitwa pod Iławą Pruską – 7 lutego. Pierwszy dzień bitwy
Na siły rosyjskie, które obsadziły samą Iławę, składały się oddziały generałów Markowa, Michaiła Barclaya de Tolly, Baggewuta i 8 dywizji Essena. Wojska te stanęły prostopadle do szlaku z Landbergu, między jeziorami. Obsadzono także znajdujące się na południowy wschód od miasta wzgórze z cmentarzem, na które ściągnięto artylerię. Gen. M. B. de Tolly stanął zaś w mieście.
Ok. godz. 14:00 do rosyjskich pozycji zbliżyła się francuska awangarda. Marszałek N. J. Soult rzucił do ataku dwa pułki, które zostały jednak powstrzymane przez ogień artylerii i natarcie rosyjskich dragonów. Powstrzymany został także atak generała Viviesa na cmentarz. Wobec nadciągania kolejnych francuskich oddziałów, Markow i Baggowut zdecydowali cofnąć się za Iławę.
Francuzi uderzyli następnie na Iławę. W czasie ciężkich walk ranny został gen. M. B. de Tolly. Dowództwo objął Piotr Bagration, który postanowił wycofać się. Ze wsparciem w postaci 4 dywizji przybył Bennigsen. W tej sytuacji Bagration postanowił uderzyć na miasto, które udało mu się odbić. Około godz. 19:00 Rosjanie znów opuścili Iławę. Walki pierwszego dnia zakończyły się.
Bitwa pod Iławą Pruską – 8 lutego. Drugi dzień bitwy
Rozstawienie sił francuskich:
- w centrum , na prawo od Iławy, stanął VII Korpus marszałka Pierre Augereau.
- na flankach korpus marszałka N. J. Soulta (większość na lewej) oraz osłaniająca je kawaleria.
- w odwodzie kawaleria J. Murata i gwardia, postawione na południe od miasteczka, przy cmentarzu.
Do Iławy zbliżali się także L. N. Davout (z kierunku Bartoszyc) oraz Ney, ścigający wciąż Prusaków.
Według planu, frontalny atak korpusu P. Augereau, wsparty przez Davouta uderzeniem z flanki, miał złamać lewe skrzydło Rosjan. Od tyłu zaatakować miał zaś Ney.
Rozstawienie sił rosyjskich:
- Bennigsen rozstawił cztery dywizje przy drodze z Iławy do Domnowa, trzy pozostawił jako odwód,
- od strony Bartoszyc lewą flankę zabezpieczyć miały dywizje Barclaya i Bagowutta.
Bitwa pod Pruską Iławą – przebieg
Walka zaczęła się o godzinie 8. Davout uderzył na lewą flankę przeciwnika. Atak rozpoczął także VII Korpus. Obfite opady śniegu ograniczyły widoczność, co pozwoliło L. A. Bennigsenowi zaskoczyć oddziały P. Augereau. Korpus poniósł olbrzymie straty i musiał się wycofać się pod naporem postępujących Rosjan.
W pogoni za rozbitym korpusem przedarli się w pobliże iławskiego cmentarza, na którym znajdował się Napoleon. Cesarz musiał ratować sytuację, posyłając do walki kawalerię J. Murata. Rosyjskie natarcie zostało złamane.
Tymczasem L. N. Davoutowi udało się przebić odepchnąć rosyjskie skrzydło. Zajął górujące nad tamtym obszarem wzgórza, a następnie dotarł do wsi Kutschitten, wchodząc na tyły armii L. A. Bennigsena. Sytuację uratował Jean Armand Lestocq, który zdołał uciec przed korpusem Neya. Prusacy zdołał odepchnąć siły L. N. Davouta, który utrzymał jednak pobliskie wzgórza.
Wieczorem na pole walki wkroczyły oddziały M. Neya. Około godz. 20:00 czołowej brygadzie udało się zająć wieś Schloditten, zagrażając prawej flance rosyjskiej. Atak przeciwnika zmusił ją jednak do odwrotu do Althofu, gdzie zbierała się już całość sił M. Neya.
Bitwa pod Pruską Iławą – rezultaty
Wobec nastania nocy, walka zakończyła się. Bennigsen, zagrożony okrążeniem, zdecydował się na odwrót w kierunku Królewca.
Obie armie poniosły wielkie straty. Szacuje się, że straty francuskie wyniosły około 20 tysięcy zabitych i rannych, rosyjskie i pruskie- około 25 000. Napoleon miał po bitwie napisać: Ojciec, który traci swoje dzieci, nie zaznaje uroku zwycięstwa. Gdy serce mówi- gasną złudzenia sławy.
Wobec strat, mimo posiadania nie użytych jeszcze w walce sił, Napoleon postanowił nie ścigać Rosjan. Zimowa kampania zakończyła się.
Bibliografia:
- Kukiel M., Wojny Napoleońskie, Poznań 2007, ss. 144-161.
- Rogacki T., Preussisch Eylau 7-8 II 1807. Kampania zimowa Napoleona w Prusach Wschodnich 3 I-1 III 1807, Nakło 1991.
Fot. Jean-Antoine-Siméon Fort – bitwa pod Iławą
Mariusz Walczak