Dwukrotnie sięgnął po koronę, lecz za każdym razem musiał ją oddać – jego losy to opowieść o ambicji, intrygach i wielkiej polityce, w której Polska była jedynie pionkiem. Niewielu pamięta, kto był królem Polski dwa razy, choć jego życie mogłoby posłużyć za scenariusz historycznego dramatu. Stanisław Leszczyński, filozof na tronie, marionetka potężnych władców i człowiek, który po upadku znalazł swój triumf daleko od ojczyzny.
Historia Polski obfituje w zaskakujące wydarzenia, a jednym z nich jest przypadek Stanisława Leszczyńskiego – jedynego monarchy, który dwukrotnie obejmował tron Polski, choć za każdym razem jego panowanie było krótkie i pełne burzliwych wydarzeń. Jak do tego doszło i dlaczego jego rządy nie były stabilne? Warto przyjrzeć się jego biografii, by lepiej zrozumieć jego rolę w dziejach Rzeczypospolitej.
Stanisław Leszczyński urodził się 20 października 1677 roku w Lwowie, w rodzinie magnackiej o silnych wpływach politycznych. Jego ojciec, Rafał Leszczyński, był wojewodą poznańskim i jednym z najważniejszych arystokratów Rzeczypospolitej. Dzięki rodzinnemu zapleczu oraz starannej edukacji Stanisław szybko wyrósł na wytrawnego polityka. W młodości wiele podróżował po Europie, zdobywając doświadczenie i wiedzę, które później wykorzystał w swojej działalności politycznej i kulturalnej.
Jego droga na tron była jednak niezwykle nietypowa. Gdy w 1704 roku trwała wojna północna między Szwecją a Rosją i Saksonią, król August II Mocny stracił poparcie Karola XII, króla Szwecji, który postanowił osadzić na polskim tronie swojego sojusznika. Wybór padł na młodego i ambitnego Leszczyńskiego, który nie miał jeszcze znaczącego doświadczenia politycznego, ale był wystarczająco elastyczny, by podporządkować się szwedzkim interesom.
Pierwsze panowanie (1704-1709)
Koronacja Stanisława Leszczyńskiego miała miejsce 4 października 1705 roku w Warszawie. Jego panowanie było jednak od początku uzależnione od wsparcia szwedzkiego, co czyniło go królem marionetkowym w oczach wielu Polaków. Brak silnego zaplecza politycznego oraz niechęć znacznej części magnaterii sprawiały, że jego pozycja była niepewna.
W 1709 roku kluczowym momentem okazała się klęska Karola XII pod Połtawą. Szwedzi ponieśli druzgocącą porażkę w starciu z wojskami cara Piotra I, co oznaczało utratę wsparcia dla Leszczyńskiego. Wkrótce potem August II Mocny, z pomocą wojsk rosyjskich, odzyskał tron. Stanisław został zmuszony do opuszczenia kraju i udał się na wygnanie.
Po utracie tronu Leszczyński przez pewien czas przebywał na dworze szwedzkim, a następnie osiadł we Francji. Dzięki protekcji króla Ludwika XV otrzymał w zarząd księstwo Lotaryngii i Baru. W Lotaryngii poświęcił się rozwojowi nauki, filozofii i sztuki, zdobywając reputację mecenasa kultury i wybitnego intelektualisty. Jego rządy w Lotaryngii były niezwykle udane – dbał o rozwój miast, edukacji i gospodarki, a jego działania znacząco poprawiły warunki życia mieszkańców regionu.
Drugie panowanie (1733-1736)
Sytuacja polityczna w Polsce ponownie uległa zmianie w 1733 roku, gdy zmarł August II Mocny. Wówczas część szlachty i magnatów, pamiętających jego wcześniejsze panowanie, zdecydowała się poprzeć jego powrót na tron. Było to możliwe również dzięki wsparciu Francji, której interesy sprzyjały osadzeniu na polskim tronie kandydata przyjaznego Burbonom. Tak oto Stanisław Leszczyński ponownie został wybrany na króla Polski we wrześniu 1733 roku.
Jednak jego drugie panowanie było jeszcze bardziej burzliwe niż pierwsze. Wkrótce po jego elekcji wybuchła wojna o sukcesję polską. Przeciwnicy Leszczyńskiego, w tym Rosja, Austria i Saksonia, nie chcieli dopuścić do jego rządów. Wojska rosyjskie wkroczyły do Polski i po krótkim czasie obaliły jego władzę. Leszczyński schronił się w Gdańsku, gdzie przez kilka miesięcy próbował organizować opór, ale ostatecznie został zmuszony do ucieczki. Jego przeciwnicy osadzili na tronie Augusta III Sasa, syna poprzedniego władcy.
Abdykacja i ostatnie lata życia
Ostatecznie, po nieudanej próbie odzyskania tronu, Stanisław Leszczyński abdykował w 1736 roku i powrócił do Francji. W zamian za rezygnację z tronu otrzymał dożywotnie rządy w Lotaryngii i Barze, gdzie ponownie oddał się działalności kulturalnej i naukowej.
Był autorem licznych traktatów filozoficznych, w których prezentował swoje przemyślenia na temat rządów i sprawiedliwości społecznej. Jednym z jego najbardziej znanych dzieł była „Głos wolny wolność ubezpieczający”, w którym opisywał swoje idee dotyczące ustroju państwa i roli monarchy.
Śmierć i dziedzictwo
Stanisław Leszczyński zmarł 23 lutego 1766 roku w Lunéville na skutek poparzeń odniesionych w wyniku przypadkowego pożaru. Jego śmierć oznaczała koniec pewnej epoki – był ostatnim królem Polski, który rządził dwukrotnie i jednocześnie jednym z nielicznych monarchów, którzy zapisali się w historii bardziej jako myśliciele niż wojownicy.
Dziś Stanisław Leszczyński jest pamiętany zarówno jako postać tragiczna, której panowanie było krótkie i niestabilne, jak i jako człowiek oświecenia, który swoją działalnością intelektualną wpłynął na rozwój kultury europejskiej. Jego losy są świadectwem skomplikowanej sytuacji politycznej Polski XVIII wieku, kiedy to decyzje o obsadzie tronu często zapadały poza granicami kraju.
Jego dziedzictwo przetrwało przede wszystkim w Lotaryngii, gdzie do dziś wspomina się go jako dobrego i sprawiedliwego władcę, a także w Polsce, gdzie pozostaje symbolem epoki, w której ideały oświecenia zaczęły kształtować polityczne myślenie elity. Historia Stanisława Leszczyńskiego to dowód na to, że czasem los królów bywa bardziej skomplikowany, niż mogłoby się wydawać, a polityka i filozofia mogą iść ze sobą w parze.
