Na przestrzeni wieków Australię odwiedzało wielu Polaków. Byli to odkrywcy, naukowcy, poszukiwacze złota, emigranci polityczni czy zarobkowi. Warto jednak wiedzieć, że pierwszy udokumentowany Polak w Australii był skazańcem. Józef Potaski dotarł tam w 1803 roku i po odbyciu kary, pozostał wraz z rodziną aż do śmierci w 1824 roku. W Australii do dziś żyją jego potomkowie.
Spis treści:
- Odkrycie i kolonizacja Australii
- Droga Józefa Potaskiego na kontynent australijski
- Pierwszy udokumentowany Polak w Australii był skazańcem!
- Dziedzictwo Józefa Potaskiego
Odkrycie i kolonizacja Australii
Za pierwszą osobę, która dotarła do wybrzeży Australii uważany jest holenderski żeglarz – Willem Janszoon, który w 1606 roku dopłynął do leżącego na północy kontynentu półwyspu Jork. Kolejne holenderskie wyprawy w tę część świata sprawiły, że u schyłku lat 30. XVII wieku Holendrzy dysponowali już fragmentarycznym obrazem północnego i zachodniego wybrzeża Australii. W międzyczasie jednemu z holenderskich statków udało się dotrzeć do południowych brzegów kontynentu. W 1642 roku Abel Tasman odkrył Ziemię van Diemena[1].
W 1688 roku do wybrzeży Australii dopłynął pierwszy angielski żeglarz – William Dampier. W 1770 roku James Cook po dotarciu do wschodnich wybrzeży kontynentu, dokonał uroczystego przejęcia odkrytych obszarów w imieniu króla Jerzego III. Nadał im też nazwę Nowa Południowa Walia.
W 1779 roku biorący udział w wyprawie Cooka – Joseph Banks przedstawił angielskiemu parlamentowi propozycję wysłania do Australii więźniów. W założeniu miało to odciążyć przepełnione angielskie więzienia. Finalnie idea ta została zaakceptowana przez ministra spraw wewnętrznych – lorda Sydneya w 1786 roku.
Żródło Wikimedia Commons
Dowódcą tzw. Pierwszej Floty został kapitan Arthur Phillip. W połowie maja 1787 roku wyprawa licząca około 1500 osób z czego 1/3 stanowili więźniowie, wypłynęła z Anglii. W styczniu 1788 roku dotarli do zatoczki Sydney Cove. Po wylądowaniu grupa około 1000 osób utworzyła osadę, dając tym samym początek dzisiejszemu Sydney i kolonizacji kontynentu australijskiego.
Droga Józefa Potaskiego na kontynent australijski
W informacjach o pierwszym okresie życia Józefa[2] [Josepha] Potaskiego istnieje wiele rozbieżności, począwszy od pisowni jego nazwiska (inne formy to: „Patoskey”, „Potaskee”, „Potasky”, „Potowski” itd.) czy daty urodzenia, przy której wskazuje się lata 1762, 1764 czy 1774. Istnieją nawet przypuszczenia, że mógł on być związany z samą rodziną Potockich. Potaski początkowo miał służyć w wojskach rosyjskich, a następnie prawdopodobnie w 1794 roku przejść na stronę polską. Po upadku Rzeczpospolitej udał się do Anglii.
O wiele więcej wiadomo o dalszych losach Potaskiego, począwszy od wydarzeń z 27 marca 1802 roku. Wówczas to wraz z Johnem O’Brienem został oskarżony o kradzież damskiej chusty ze sklepu w Newhaven. Nie wiadomo, dlaczego Potaski dopuścił się takiego czynu. Desmond Cahill domniemywał, że być może był bez środków do życia lub też chciał ową chustę ofiarować swojej żonie – Catherine O’Sullivan. Inne źródła stwierdzały z kolei, że był on po prostu złym człowiekiem. Tak czy inaczej, sąd skazał go na 7-letnie zesłanie do Australii.
Na odbycie kary Potaski udał się wraz ze swoją żoną i liczącym około 2 lat synem mającym imię po ojcu. Wyprawa licząca w sumie ponad 400 osób w tym 307 skazańców wyruszyła z Portsmouth 24 kwietnia 1803 roku. Dowodził nią David Collins, późniejszy gubernator-porucznik Ziemi van Diemena. Warto wspomnieć, że wśród uczestników znajdował się również John Pascoe Fawkner, syn skazańca, późniejszy założyciel Melbourne. 9 października 1803 roku wyprawa dotarła do zatoki Port Phillip, gdzie założyła osadę w pobliżu dzisiejszego Sorrento.
Pierwszy udokumentowany Polak w Australii był skazańcem!
Warunki panujące na tych terenach okazały się jednak niezwykle ciężkie. Brakowało drewna i wody, a do tego dochodziło zagrożenie ze strony Aborygenów. W związku z tym Collins po uzyskaniu zgody od gubernatora Nowej Południowej Walii postanowił udać się z podległą mu ludnością do Ziemi van Diemena. Wyruszyli 20 stycznia 1804 roku i na miejsce dotarli 17 lutego 1804 roku. Należy dodać, że pod koniec podróży na świat przyszła córka Potaskiego i O’Sullivan, która otrzymała imię po matce. Stała się ona tym samym pierwszą w historii Europejką urodzoną i ochrzczoną na Tasmanii.
Po przybyciu uczestnicy wyprawy założyli osadę na terenach dzisiejszego miasta Hobart. Pomimo upłynięcia kary w 1810 roku, Potaski zdecydował się wraz z rodziną na dalsze życie w Australii. Na terenach Clarence[3], gdzie ziemie otrzymała jego żona, siali pszenicę. Z kolei na dzierżawionych obszarach Kangaroo Point (tam też mieszkali), Geilston i Risdon uprawiali kukurydzę. Hodowali także bydło i owce.
Józef Potaski zmarł w Hobart w 1824 roku. Co ciekawe, jeszcze rok przed śmiercią wszedł on znowu w konflikt z prawem, tym razem za sprawą kradzieży bydła. Natomiast żona Potaskiego zmarła w Geelong w 1855 roku.
Dziedzictwo Józefa Potaskiego
Niestety żadne z dzieci Potaskiego nie przyniosło chluby rodzinie. Jego córka w wieku 16 lat urodziła nieślubnego syna Williama, który po 3 latach życia zmarł. Córkę Potaskiego oskarżano też o prostytucję. W następnych latach wiodło się jej jednak lepiej. W 1824 roku tuż przed śmiercią ojca, wyszła za mąż za Irlandczyka Edwarda McDonalda[4]. W latach 1824-1833 parze urodziły się 3 córki i syn. Zmarła w Geelong w 1877 roku.
O wiele gorzej potoczyły się losy syna Potaskiego, który wraz z 4 innymi osobami włamał się do domu Alfreda Thruppa, a następnie zgwałcili jego żonę. Prawdopodobnie była to zemsta za oszustwa Thruppa, których dopuszczał się przy dzierżawieniu jego rodzinie gruntów w Geilston. Po aresztowaniu syn Potaskiego został skazany na powieszenie. Egzekucji dokonano w Hobart w 1821 roku.
Na koniec warto dodać, że w katedrze świętego Dawida w Hobart znajduje się tablica upamiętniająca przybycie Józefa Potaskiego na kontynent australijski. Z kolei jego potomkami w Australii są m.in. dziennikarka i prezenterka – Yumi Stynes czy polityk i były premier Wiktorii – Denis Napthine.
Z pewnością Józef Potaski nie był za życia wzorem do naśladowania i w trakcie jego trwania popełnił wiele błędów. Nie odbiera mu to jednak miana pierwszego Polaka w Australii, którego ślady i dziedzictwo są widoczne w tej części świata po dziś dzień.
Bibliografia:
- Anderson Hugh, John Pascoe Fawkner (1792–1869), Australian Dictionary of Biography, [dostęp: 16.02.2024].
- Cahill Desmond, The problematic figure of Joseph Potaski Australia’s first polish settler, [dostęp: 16.02.2024].
- Cahill Desmond, John Potaski, Australia’s First Polish Settler. A Problematic Beginning [w:] Polonia in Australia. Challenges and Possibilities in the New Millennium, red. Elizabeth Drozd i Desmond Cahill, Melbourne 2004, s. 1-7.
- David Collins (1756–1810), Australian Dictionary of Biography, [dostęp: 16.02.2024].
- Joseph Potaski. Legacy, Wikipedia, [dostęp: 17.02.2024].
- Kicior Maciej Antoni, 20 stycznia 1788 roku rozpoczęła się kolonizacja Australii, Historykon, [dostęp: 19.02.2024].
- Lencznarowicz Jan, Diaspora polska w Australii [w:] Polska diaspora, red. Adam Walaszek, Kraków 2001, s. 395-409.
- Olszewski Wiesław, Historia Australii, Wrocław 1997.
- Sitek Filip, Pierwsi Polacy w Australii i Oceanii, Historykon, [dostęp: 16.02.2024].
- „The Advertiser” nr 13 413 z 14 X 1901, s. 7.
Fot. Miasto Hobart, John Glover, 1832, domena publiczna
[1] W 1855 roku zmieniono nazwę tych terenów na Tasmanię.
[2] W źródłach występuje też pod imieniem Jan (John).
[3] Clarence stanowi obecnie część Hobart.
[4] W źródłach występuje też pod nazwiskiem McDonnell.
