Republika Angielska była jednym z najbardziej przełomowych okresów w historii Wielkiej Brytanii. W 1649 roku, po egzekucji króla Karola I, po raz pierwszy Anglia stała się republiką, znaną jako Wspólnota Angielska – Commonwealth. Rządy przejął parlament i lord protektor Oliver Cromwell, wprowadzając nowe porządki polityczne i społeczne. Był to czas wielkich zmian, ale także napięć, które ostatecznie doprowadziły do przywrócenia monarchii w 1660 roku.
Czy Anglia naprawdę była republiką?
Republika Angielska powstała w wyniku wojny domowej, trwającej w latach 1642–1651. Po wojnie i śmierci króla Karola I w 1649 roku, parlament podjął decyzję o zniesieniu monarchii, ogłaszając Anglię republiką. Władzę objął dowódca wojsk parlamentarnych, który przyczynił się do obalenia monarchii – Oliver Cromwell przyjmując tytuł Lorda Protektora.
Po raz pierwszy w dziejach kraju rządy miały należeć do parlamentu i ludu. Jednakże, pomimo że nie przyjął tytułu królewskiego, sprawował rządy w sposób autokratyczny, ograniczając rolę parlamentu. Ostatecznie, po śmierci Lorda Protektora oraz w obliczu wewnętrznych napięć i rosnącego poparcia dla restauracji monarchii, Anglia przywróciła monarchię, co zakończyło okres Republiki Angielskiej.
Czym jest republika i dlaczego rok 1649 jest kluczowy dla historii Anglii?
Republika to ustrój polityczny, w którym władza nie jest dziedziczna, a państwem rządzą instytucje reprezentujące obywateli. W 1649 roku Anglia formalnie stała się republiką po egzekucji króla Karola I, który został skazany na śmierć przez parlament.
To wydarzenie było przełomowe, ponieważ po raz pierwszy w historii kraj całkowicie zerwał z monarchią. Rządy miały sprawować wybrane organy, ale szybko okazało się, że władza przechodzi w ręce wojska i jego przywódców, co sprawiło, że republika miała bardziej autorytarny charakter niż demokratyczny.
Jak doszło do tego, że Anglia stała się republiką?
Droga Anglii do republiki była burzliwa i pełna konfliktów. W XVII wieku napięcia między królem a parlamentem narastały, prowadząc do otwartego starcia o władzę. Król Karol I, który dążył do rządów absolutnych, nie chciał podporządkować się parlamentowi i często działał wbrew jego decyzjom. Spory dotyczyły m.in. podatków, polityki religijnej oraz sposobu sprawowania rządów. Ostatecznie konflikt przerodził się w wojnę domową, która zakończyła się upadkiem monarchii i ogłoszeniem Anglii republiką.
Droga Anglii do republiki
W pierwszej połowie XVII wieku Anglia znalazła się w stanie głębokiego kryzysu politycznego, którego kulminacją była wojna domowa. Konflikt ten wynikał z narastających napięć między monarchią a parlamentem, a jego skutki wpłynęły na przyszłość ustroju państwa. Spór dotyczył zarówno kwestii politycznych, jak i religijnych, a jego przebieg doprowadził do radykalnych zmian w angielskim systemie władzy.
Jednym z kluczowych momentów tego okresu było panowanie Karola I, który próbował umocnić swoją władzę absolutną, co spotkało się z oporem parlamentu. Nieustające napięcia, brak kompromisu oraz rosnące niezadowolenie społeczne doprowadziły do wybuchu wojny domowej w 1642 roku. Była to walka nie tylko o kształt angielskiego rządu, ale także o prawa obywatelskie i rolę parlamentu w państwie.
Konflikt króla z parlamentem
Karol I objął tron Anglii 27 marca 1625 roku, po śmierci swojego ojca, króla Jakuba I. Początki jego panowania były burzliwe i pełne napięć, które stopniowo eskalowały do otwartego konfliktu z parlamentem. Karol I dążył do sprawowania władzy w sposób absolutny, bez konieczności konsultacji z parlamentem, dlatego też ignorował go, próbując rządzić samodzielnie.
Nakładał m.in., podatki bez ich zgody, ograniczał wolności obywatelskie i faworyzował określone grupy religijne. Parlament, zdominowany przez przeciwników absolutyzmu, sprzeciwił się królewskiej polityce. Spór narastał, aż w 1642 roku wybuchła wojna domowa między rojalistami należącymi do zwolenników króla a parlamentarzystami, którzy chcieli ograniczenia władzy monarchy.
Wojna domowa i upadek monarchii
Wojna domowa rozpoczęła się w 1642 roku a zakończyła się w 1651 roku. Toczyła się pomiędzy zwolennikami monarchy – rojalistami a zwolennikami parlamentu – parlamentarzystami. Różnice między obiema stronami nie ograniczały się jedynie do kwestii władzy królewskiej, ale obejmowały również odmienne poglądy na sprawy religijne, społeczne i polityczne. Parlamentarzyści utworzyli silną armię – Armię Nowego Wzoru, na czele której stał Oliver Cromwell – dowódca wojskowy i polityk. Wojska rojalistów, mimo początkowych sukcesów, nie były w stanie stawić czoła lepiej zorganizowanej armii parlamentu.
W trakcie wojny doszło do kilku ważnych bitew, w tym bitwy pod Naseby stoczonej 14 czerwca 1645 roku, która była przełomowym momentem i przyczyniła się do ostatecznego zwycięstwa parlamentu. Po przegranej bitwie, król Karol I zmuszony był szukać schronienia w Szkocji, licząc na wsparcie tamtejszej szlachty i duchowieństwa. Jednakże, Szkoci wydali go parlamentowi w 1647 roku. W zamian za to, otrzymali kwotę 400 000 funtów. Karol I został uwięziony, osądzony i skazany na śmierć. 30 stycznia 1649 roku wykonano wyrok, co otworzyło drogę do ustanowienia republiki.
Republika Angielska – rządy bez monarchy
Egzekucja Karola I w 1649 roku była wydarzeniem bez precedensu w historii Anglii i zapoczątkowała nową erę w systemie władzy. Po raz pierwszy w dziejach kraju obalono monarchię, a państwo miało funkcjonować bez króla. Parlament przejął pełnię rządów, dążąc do stworzenia republiki opartej na nowych zasadach ustrojowych.
Jednak wprowadzenie nowego systemu nie oznaczało stabilizacji. Anglia stanęła przed wyzwaniami związanymi z organizacją republiki, konfliktami wewnętrznymi i rosnącymi ambicjami Olivera Cromwella. Choć oficjalnie władzę miała sprawować Izba Gmin, w praktyce rządy stopniowo koncentrowały się w rękach Cromwella, co doprowadziło do kolejnych zmian ustrojowych.
Powstanie Angielskiej Wspólnoty Narodów (Commonwealth)
Po egzekucji króla Karola I Anglia po raz pierwszy została pozbawiona monarchy, a parlament zdecydował się na wprowadzenie nowego ustroju. Izba Gmin zniosła monarchię oraz Izbę Lordów, co oznaczało całkowite zerwanie z dotychczasowym systemem rządów.
Władzę miała sprawować Izba Gmin jako reprezentacja narodu, a kraj miał funkcjonować jako republika. W wyniku tego, 19 maja 1649 roku oficjalnie ogłoszono powstanie Angielskiej Wspólnoty Narodów – Commonwealth – republiki, w której rządy miały należeć do parlamentu i ludu, jednakże władzę objął Oliver Cromwell, który stopniowo ograniczał rolę parlamentu i wprowadzał autorytarne porządki.
Dyktatorskie rządy i ograniczenie demokracji
Oliver Cromwell, który stał na czele wojsk parlamentarnych, zyskał coraz większą władzę i wpływy w państwie. Jako jeden z najważniejszych przywódców Wspólnoty Angielskiej, zaczynał stopniowo ograniczać władzę parlamentu, który w jego oczach był zbyt podzielony i nieefektywny.
W 1653 roku rozwiązał parlament i ogłosił siebie Lordem Protektorem, co oznaczało początek jego autorytarnych rządów. Cromwell zachował parlamentarny system rządów, jednakże zaczął rządzić samodzielnie, korzystając z władzy wojskowej. Jego rządy zaczęły odbiegać od pierwotnych ideałów republikańskich, które zakładały szeroką reprezentację obywateli w procesie podejmowania decyzji.
Kraj był zarządzany przez system generałów, którzy kontrolowali poszczególne regiony. Wprowadzono surowe prawo moralne oparte na purytanizmie, a wszelkie formy opozycji były brutalnie tłumione. Dlatego też, po jego śmierci, kraj powrócił do monarchii.
Dlaczego Cromwell nie ogłosił się królem?
Choć Oliver Cromwell miał niemal nieograniczoną władzę, nigdy formalnie nie przyjął tytułu króla. Był gorącym przeciwnikiem rządów absolutnych. Jego zwolennicy walczyli o zniesienie władzy królewskiej i przekazanie rządów w ręce wybranych przedstawicieli, dlatego też przyjęcie tytułu króla oznaczałoby zaprzeczenie ideałom, dla których toczyła się wojna domowa.
Również oficerowie wywierali silną presję na Cromwella, aby odrzucił koronę. Obawiali się oni, że powrót monarchii osłabiłby ich pozycję i doprowadził do odbudowy starego systemu. Przyjęcie tytułu królewskiego mogłoby narazić kraj na kolejne konflikty wewnętrzne. Cromwell nie chciał powielać systemu, który tak stanowczo zwalczał, oraz obawiał się oporu społeczeństwa i wojska. Zamiast tego przyjął tytuł Lorda Protektora, co pozwalało mu sprawować rządy w sposób niemal absolutny, ale bez symboliki monarchii.
Republika Angielska – upadek i restauracja monarchii
Po śmierci Olivera Cromwella w 1658 roku Republika Angielska zaczęła doświadczać poważnych trudności. Władzę przejął jego syn, Richard Cromwell, jednak nie zdołał on jednak utrzymać władzy i w 1659 roku abdykował, co doprowadziło do chaosu. Dlatego też, w obliczu tej niestabilności w 1660 roku parlament zaprosił na tron Karola II, syna straconego króla Karola I, przywracając monarchię.
Bibliografia:
- Armia Nowego Wzoru, Encyklopedia PWN [dostęp: 19.02.2025].
- English Civil Wars, Britannica [dostęp: 19.02.2025].
- Military and political leader of Oliver Cromwell, Britannica [dostęp: 19.02.2025].
- Oliver Cromwell, World History Encyclopedia [dostęp: 19.02.2025].
- British Civil Wars, National Army Museum [dostęp: 19.02.2025].
