Tego dnia 1598 roku król Francji Henryk IV Burbon wydał tzw. edykt nantejski, czyli edykt tolerancyjny kończący szalejące w kraju od pół wieku wojny religijne
Edykt nantejski zakończył toczące się już od czasów panowania Franciszka II wojny religijne. Wydarzenie to stanowiło też koniec (przynajmniej chwilowo) konfliktów wewnętrznych na tle politycznym, bezpośrednio powiązanych z kwestią wyznaniową.
Król Francji, ex-hugenota owym edyktem nadał francuskim kalwinom wolność wyznania i swobodę kultu, jednakże z pewnymi ograniczeniami. Dodatkowo otrzymali oni liczne twierdzę ze sporą autonomią, co sprawiło, że tereny hugenotów zyskały miano „państwa w państwie”.
Dzięki edyktowi tolerancyjnemu Henryk IV wzmocnił władzę królewską i ograniczył wpływ obcych państw, takich jak Anglia i Hiszpania na wewnętrzne sprawy Francji. Oznaczało to powrót silnej pozycji Francji na arenie międzynarodowej.
Wojny religijne we Francji
Wojny religijne rozpoczęły się we Francji w II połowie XVI wieku i znacząco destabilizowały sytuację wewnętrzną kraju, a przy tym bardzo osłabiły pozycje Francji na arenie międzynarodowej. W istocie Francja stawała się obiektem gry w rywalizacji Anglii i Hiszpanii ze szkodą dla swych interesów narodowych, jak pisze Jan Baszkiewicz.
Działo się tak, gdyż od początku zarówno katolicy, jak i hugenoci szukali wsparcia u obcych państw. Katolicy z rodem Gwizjuszy na czele szukali wsparcia w Hiszpanii, a hugenoci z rodem Burbonów na czele szukali wsparcia w Anglii.
Monarchia francuska, starając się stać ponad podziałem religijno-politycznym, w istocie traciła swą sprawczość. W związku z czym dążyli do kompromisu, do którego doszło w 1570 roku. Jego przypieczętowaniem miało być małżeństwo Henryka Burbona z siostrą króla Karola IX, czyli Małgorzatą Walezjuszką (znaną jako królowa Margot).
Plany te zrujnowała jednak intryga królowej-matki Katarzyny Medycejskiej, która zdecydowała się wykorzystać okazję, by zniszczyć elity hugenockie. Intryga jednak wymknęła się spod kontroli i zamiast zabić kilkudziesięciu najważniejszych przedstawicieli hugenotów, rozpętał się masowy mord. Tak właśnie z 23 na 24 sierpnia 1572 roku doszło do rzezi na hugenotach w Noc św. Bartłomieja. Zabitych zostało ok. 5 000 hugenotów (Warren H. Carroll). Sam Henryk Burbon cudem uratował się z masakry.
2 lata po masakrze zmarł król Karol IX, a na tron wstąpił Henryk III Walezy. Z czasem we Francji pogrążonej w chaosie wykrystalizowały się trzy stronnictwa:
- katolicy na czele z Henrykiem Gwizjuszem,
- hugenoci na czele z Henrykiem Burbonem,
- stronnicy króla Henryka III Walezego.
Tak w 1585 roku rozpoczęła się wojna trzech Henryków. Do konfliktu wewnętrznego ingerowała w dużym stopniu Hiszpania, popierając katolików. Król Henryk III, czując zagrożenie ze strony Hiszpanii, zdecydował się w 1588 roku na zlecenie zamordowania Henryka Gwizjusza i na szukanie porozumienia z hugenotami. Przypłacił to życiem, gdyż rok później został zasztyletowany przez fanatycznego dominikanina.
Tak więc zwycięzcą i jedynym ocalałym pozostał Henryk Burbon, który w 1593 roku został koronowany jako Henryk IV, zapoczątkowując panowanie dynastii Burbonów. Przed koronacją przeszedł na katolicyzm, mówiąc, że „Paryż wart jest mszy”.
Edykt nantejski
Nowy król zdecydował się zakończyć wyniszczające kraj wojny. 30 kwietnia 1598 r. wydał edykt nantejski, gwarantujący hugenotom:
- równouprawnienie wobec katolików,
- swobodę kultu oprócz Paryża,
- wolność polityczną.
Otrzymali ok. 100 twierdz, w tym słynną La Rochelle, jako gwarancję bezpieczeństwa.
Poprzez ów edykt Henryk IV odbudował pozycję monarchii francuskiej, zażegnał kryzys wewnętrzny. Dzięki temu Francja na powrót stała się poważnym graczem na arenie międzynarodowej. Z tego powodu jest on też zwany Henrykiem Wielkim.
Dalsze losy hugenotów
Edykt nantejski nie pozostał w mocy zbyt długo, gdyż już w pierwszych dekadach XVII wieku, architekt francuskiego absolutyzmu, kardynał Richelieu, zdecydował się zlikwidować hugenockie „państwo w państwie”. W 1628 roku zdobył ostatnią twierdzę hugenotów La Rochelle.
Ostatecznie w 1685 roku „król Słońce” Ludwik XIV odwołał edykt nantejski, co doprowadziło do emigracji kilkuset tysięcy hugenotów. Tak masowe wyludnienie wyraźnie osłabiło francuską gospodarkę.
Bibliografia:
- Serwański Maciej, Historia powszechna wiek XVI-XVIII, Poznań 2001.
Fot. Édit de Nantes, źródło: Document sur le site des Archives/ Henryk IV Burbon, źródło: tudorplace.com
Karol Żywiecki – uczeń Liceum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Czas po szkole poświęca na sport, książki historyczne, kryminały i spędzanie czasu ze znajomymi. Kawa jest jego przyjacielem i pomocnikiem w codziennym życiu.
