Tego dnia 1066 roku Harold II Godwinsson objął tron Anglii po bezdzietnej śmierci swojego szwagra, króla Edwarda Wyznawcy
Harold II panował zaledwie dziewięć miesięcy, w trakcie których stawił czoła dwóm inwazjom zza morza. Był ostatnim anglosaskim władcą Anglii. Został zapamiętany jako kompetentny polityk i wojskowy.
Skąd pochodził Harold II?
Harold II urodził się około 1022 roku, jako drugi syn Godwina, Earla Wessex. Sam Godwin niemal na pewno urodził się jeszcze w X wieku (najpewniej w roku 993). Pierwszy raz pojawia się w źródłach w 1014 roku. Jego pozycja wzrasta za panowania Duńskiego króla, Kanuta Wielkiego, od którego otrzymał w 1020 roku całość Earlostwa Wessex.
Dwa lata później poślubił szwagierkę Kanuta, Gythę Thorkelsdottir, z którą miał sześciu synów (Harold był drugim) i córkę Edytę. Godwin służył wiernie Kanutowi, zaś po jego śmierci wsparł dwukrotnie prawa do tronu Anglii jego syna, Hardekanuta.
W roku 1042 na tron angielski wrócił z wygnania w Normandii Edward Wyznawca, najmłodszy syn króla Æthelreda II Bezradnego. Otaczając się ludźmi z kontynentu nowy władca potrzebował wiernych sobie ludzi z Anglii, którzy mogliby ugruntować jego panowanie. Znalazł ich w Godwinie i jego rodzinie. Do roku 1045, poza samą głową rodu, trzech innych członków rodziny (w tym Harold) pełniło funkcję Earlów w południowych prowincjach Anglii, zaś Edyta została małżonką Edwarda Wyznawcy.
Wkrótce jednak wybuchł konflikt między rodziną Godwina a królem, kiedy Swen, starszy brat Harolda (jednocześnie jeden z Earlów), wracając z wyprawy do Walii porwał opatkę z Leominster i trzymał ją przy sobie jako małżonkę przez rok, za co król wyjął go spod prawa. Swen uciekł do Flandrii, skąd wrócił w 1050 roku. Od tego momentu stosunki Godwina z władcą Anglii pogarszały się z roku na rok, kulminując w następnym roku.
Obawiając się gniewu króla, Earl Wessex uciekł wraz z całą rodziną (prócz Edyty, którą Edward zamknął w klasztorze) z Anglii. W rok później Godwin wylądował ze swoimi siłami w południowo-zachodniej Anglii, gdzie uzyskał poparcie portów z południa kraju.
Dzięki temu mógł popłynąć na Londyn, gdzie wymusił na królu korzystny dla siebie układ. Godwin wraz z rodziną odzyskali wszystkie skonfiskowane ziemie, doprowadzili do powrotu królowej z klasztoru, oraz do odsunięcia normandzkich doradców króla. Jeszcze w 1052 roku zmarł Swen, zaś w następnym roku sam Godwin, dzięki czemu nową głową rodu został Harold Godwinsson.
Potężny Magnat
Jeszcze za życia ojca, Harold pełnił funkcję Earla Wschodniej Anglii, którą utracił po wygnaniu Godwina, na rzecz syna Earla Mercji, Ælfgara. W przeciwieństwie do ojca i reszty rodziny, Harold nie udał się na wygnanie do Flandrii, ale do Leinster w Irlandii. Stąd z własnymi siłami popłynął na Anglię. Tam połączywszy się z siłami ojca, popłynął z nim na Londyn.
Po powrocie Godwina z wygnania Ælfgar musiał odstąpić władzę Haroldowi, gdy jednak zmarł ten pierwszy, a jego syn objął Earlostwo Wessex, Mercjanin ponownie otrzymał Wschodnią Anglię
W 1055 roku brat Harolda, Tostig został earlem Northumbrii, co zapewne spowodowało bunt Ælfgara, obawiającego się rosnących wpływów synów Godwina. Edward Wyznawca wygnał zbuntowanego możnego. Ten nauczony doświadczeniami Harolda, udał się do Irlandii, skąd powrócił z wsparciem swojego zięcia, króla Gwynedd (dzisiejsza północna Walia), Gruffydd’a ap Llewelyn’a.
Sprzymierzeńcy napadli na Earlostwo Hereford kompletnie je pustosząc, a według niektórych źródeł – zabijając tamtejszego earla. Edward Wyznawca odpowiedział na to wysyłając przeciw nim Harolda, jednak konflikt udało się rozwiązać na drodze dyplomacji. Ælfgar wrócił do Anglii, a w 1057 roku objął po ojcu earlostwo Mercji. Wschodnią Anglię objął inny brat Harolda, Gyrth. Jeszcze inny brat, Leofwine, w tym czasie został Earlem Kent.
W 1062 roku zmarł earl Ælfgar, wobec czego Godwinssonowie postanowili rozprawić się z Gruffydd’em ap Llewelyn’em. Połączone lądowe i morskie siły Harolda oraz Tostiga przeprowadziły najazd na Walię, na tyle silny i destrukcyjny, że poddani Gruffyd’a zbuntowali się przeciw niemu i go zamordowali. Stosunki earla Wessex z Tostigiem popsuły się w 1065 roku kiedy wybuchł bunt możnych Northumbrii przeciwko panowaniu swojego Earla.
Obawiając się wojny domowej, Harold nie wsparł brata, którego obalono i zmuszono do opuszczenia kraju. Tostig mając żal do brata rozpoczął podróż po dworach północnej Europy, szukając poparcia dla swojej sprawy. Northumbrię po Tostigu przejął brat earla Mercji Edwina, Mocar.
Aby uregulować stosunki z braćmi, Harold odsunął swoją pierwszą żonę, biorąc sobie ich siostrę, jednocześnie wdowę po Gruffyd’ie ap Llewelyn’ie, Adglyth. W ten sposób na początku roku 1066 cała Anglia była, czy to związana małżeństwem, czy też pod bezpośrednim władztwem Godwinssonów.
Wyprawa Harolda
W roku 1064 doszło do jeszcze jednego ciekawego epizodu z udziałem Harolda. Miał wyprawić się na kontynent, jednak podczas sztormu miał rozbić się na brzegach hrabstwa Ponthieu, gdzie pomocy miał mu udzielić książę Normandii, Wilhelm II Bękart.
Godwinsson miał brać udział w kampanii normandzkiej przeciwko księciu Bretanii. W jednym ze starć miał uratować dwóch ludzi Wilhelma z ruchomych piasków, za co książę prawdopodobnie pasował go na rycerza. Według źródeł normandzkich Harold przy tej okazji przysiągł wierność Wilhelmowi i poparcie jego pretensji do tronu na Witenagemocie (zgromadzeniu Witanu).
Historycy nie są zgodni dlaczego w ogóle doszło do tej wyprawy. Niektórzy badacze wskazują na poselstwo z ramienia Edwarda Wyznawcy, mające przyrzec tron Anglii Wilhelmowi na wypadek bezpotomnej śmierci króla.
Stoi to jednak w sprzeczności z prawem Anglosasów – nowego monarchę zawsze wybierał Witan, zgromadzenie anglosaskich tanów – a także z wcześniejszymi działaniami króla, który chciał sprowadzić z Węgier do Anglii swojego bratanka, Edwarda Wygnańca (warto dodać że niektóre źródła mówią że w poselstwie do Węgier w 1057 roku, Harold również miał brać udział).
Innym hipotetycznym celem wizyty Harolda miała być chęć odwiedzenie czy też wykupienia członków swojej rodziny, przebywających tam od wygnania Godwina. Jeszcze inny domysł sugeruje po prostu wyprawę łowiecką.
Harold II – król Anglii
Król Edward Wyznawca miał zapaść w śpiączkę pod koniec 1065 r. by ostatecznie odejść z tego świata 4 stycznia 1066 r. Harold Godwinsson wraz z braćmi i szwagrami byli w tym czasie na dworze, earl Wessex być może przy samym królu, na co miały wskazywać jego twierdzenia jakoby umierający władca życzył sobie, by to on objął tron.
Harold został koronowany przez arcybiskupa York Eldreda (nie Arcybiskupa Canterbury, Stiganta, jak mylnie podają źródła Normandzkie) w opactwie Westminsterskim – była to pierwsza koronacja dokonana w tym miejscu. Prawa do tronu nowego króla uznał Witenagemot, z pominięciem Edgara Æthlinga, syna Edwarda Wygnańca.
Nowy król obawiał się że na Anglię może napaść wygnany Tostig, bądź też że Wilhelm II upomni się o tron. Istniało również ryzyko rajdów Walijskich, którzy mogli chcieć pomścić klęski z ostatnich lat, oraz wykorzystać okres sukcesji dla złupienia pogranicza.
Tostig rzeczywiście zaatakował wiosną, ale ograniczył się do złupienia wyspy Wight i kilku przybrzeżnych miejscowości, skąd wycofał się do Norwegii, gdzie namówił króla Haralda Hardrade (Srogiego) do wyprawy na Anglię. Wilhelm II zaś zbierał siły by przeprawić się przez kanał La Manche, którego przepłynięcie uniemożliwiały mu niekorzystne prądy morskie.
Król Harold II przez resztę wiosny i lata utrzymywał w gotowości pospolite ruszenie, jednak z nadejściem września rozpuścił je do domów, uznając że atak najpewniej nie nastąpi. Był to błąd, gdyż trzysta Norweskich okrętów z Tostigiem oraz swoim władcą na czele, wylądowały w Northumbrii, rozbiły 20 września wojska earlów Edwina i Mocara pod Fulford, potem zaś zajęły York.
Harold zwoławszy znów pospolite ruszenie błyskawicznie ruszył przeciw Haraldowi, z którym starł się 25 września pod Stamford Bridge. Anglosasi mający według niektórych źródeł ok. dwukrotną przewagę liczebną (12-17 000 przeciw 9 000 Norwegów), musieli przeprawić się przez most na rzece Derwent.
Aby dać czas zaskoczonym Norwegom, Hardrada miał posłać na most jednego ze swoich ludzi by bronił przeprawy. Zanim Anglosasi zabili samotnego obrońcę padło ok czterdziestki atakujących. Dało to czas reszcie Norwegów na sformowanie muru tarcz, który jednak udało się wojskom Harolda rozerwać.
O losach bitwy przesądziła śmierć obu dowódców. Tostiga zabito w bliżej nieokreślonych okolicznościach, zaś król Harald Srogi poległ trafiony strzałą w gardło.
Bitwa po Hastings i śmierć Harolda II
Haroldowi nie dane było jednak świętować pokonania Norwegów, gdyż zaledwie 3 dni później w Penevsey wylądował z armią Wilhelm Bękart. Król równie błyskawicznie przeniósł się z wojskiem na południe kraju, docierając 8 października do Londynu, skąd ruszył nie czekając na pospolite ruszenie przeciw Normanom, stacjonującym pod Hastings.
Harold planował zaatakować siły Normandzkie z zaskoczenie, jednak zwiadowcy Wilhelma uprzedzili go o nadciągających wojskach Anglosasów. Biorąc w rachubę liczby podane zarówno w źródłach Angielskich jak i Normandzkich, siły obu armii były do siebie zbliżone (ok. 5-12 000 Anglosasów przeciwko ok. 8-13 000 Normanom), jednak armia Wilhelma miała zdecydowaną przewagę w jeździe (1-2 000) oraz łucznikach.
Wojska Harolda rozstawiły się na wzgórzu, tworząc mur tarcz w kształcie półksiężyca, tak aby móc odeprzeć ewentualny atak z flanki. Wojska normandzkie rozstawiły się w trzech oddzielnych grupach, w każdej na przedzie ustawiono łuczników, którzy mieli przerzedzić siły Anglosasów, za nimi piechotę, która miała stanąć do bezpośredniej walki i dokonać wyłomów w szeregach wroga, w które miała uderzyć konnica rozmieszczona w odwodzie.
Bitwa zaczęła się od ostrzelania pozycji wojsk Harolda przez Normandzkich łuczników, jednak ułożenie terenu sprawiło że był on nie mal bezskuteczny. Następnie uderzyła piechota i jazda Wilhelma, próbując równie bezskutecznie dokonać wyłomu w szeregach Anglosasów.
W końcu w szeregach normańskich zaczęła rozprzestrzeniać się panika, dodatkowo podbudowana pogłoską że Wilhelm poległ. Lewa flanka wojsk Normańskich zaczęła się wycofywać. Historycy nie są zgodni czy był to zaplanowany manewr, czy po prostu zwykła ucieczka spowodowana załamaniem morale.
Za wycofującymi się siłami Wilhelma pociągnęli Anglosasi, przekonani że wróg ucieka i będą mogli go dobić w pościgu. Tym sposobem utworzył się wyłom w murze tarcz Harolda, który natychmiast wykorzystał Wilhelm, posyłając w wyrwę swoją konnicę.
Harold Godwinsson poległ w walce wraz z dwójką swoich braci, Gyrth’em i Leofwin’em. Badacze nie są jednak zgodni co do tego jak zginął król. Najbardziej popularną wersją jest śmierć od trafienia zabłąkaną strzałą w oko.
Pogląd ten podważano jednak w oparciu o niejednoznaczność sceny przedstawionej na tkaninie z Bayeux, oraz opisów w źródłach spisanych krótko po bitwie, które miałyby wskazywać na zarąbanie króla przez czterech rycerzy, być może jednym z nich był sam Wilhelm Bękart.
Harold II – dziedzictwo
Przez parę dni po bitwie oficjalnym władcą był pominięty wcześniej w sukcesji Edgar Æthling, jednak szybko został odsunięty na rzecz Wilhelma, odtąd zwanego Zdobywcą. Rodzina Harolda uciekła z Anglii, część do Saint-Omer w Flandrii, część do Leinster, skąd podejmowali próby odzyskania tronu.
Istnieją jednak legendy w których król Harold nie zginął pod Hastings, ale uciekł z Anglii, lub też żył jako pustelnik koło Chester czy Canterbury.
Harold był żonaty dwa razy. Pierwszą żoną była Edyta zwana Łabędzioszyją, z którą miał czterech synów oraz dwie córki. Drugą żoną była wspomniana Adglyth, siostra earlów Edwina i Mocara. Miał z nią tylko jednego syna. Z jego dzieci pewny jest los córki Gythy, wydanej za Włodzimierza Monomacha, księcia Ruskiego. Jeden z jego synów, Magnus, często jest identyfikowany z komesem Wrocławskim o tym samym imieniu.
Postać Harolda Godwinssona pojawiała się wielokrotnie w dziełach kultury. Można tu wymienić adaptację sztuki A Choice of Kings autorstwa Johna Mortimera z 1966 roku, gdzie w rolę króla wcielił się Michael Craig. Jest również bohaterem kilku krótkich opowieści oraz 15 współczesnych noweli. Postać Godwinssona pojawia się również w serii gier Crusader Kings od studia Paradox Interactive, gdzie gracz może wcielić się w postać króla i spróbować odeprzeć obie inwazje.
Fot. Przedstawienie Harolda jako króla Anglii na tkaninie z Bayeux (sceny 30-31). Na środku na tronie jest przedstawiony monarcha (łać: Tu siedzi Harold król Anglików), po jego lewej stoi Arcybiskup Canterbury Stigand (Stigant Archiep[iscopu]s). Po bokach obu mężczyzn stoją zaś możni. Źródło: Wikimedia Commons
Bibliografia
Źródła:
- Kronika Anglosaska.
- Orderic Vitalis, Historia Ecclesiastica, red. Majorie Chibnall, Oxford 1980.
- Tkania z Bayeux.
- Vita Ædwardi Regis qui apud Westmonasterium Requiescit, red. Barlow Frank, Oxford 1992.
- Wilhelm z Poiters, Gesta Guillemi II Ducis Normanorum, red. Majorie Chibnall, Oxford 1998.
Opracowania:
- Barlow Frank, The Godwins: The Rise and Fall of a Noble Dynasty, Nowy Jork 2013.
- Higham Nick, Podbój Anglii przez Normanów, tłum. Sławomir Bartosiak, Warszawa 2001.
- Foys Martin, Pulling the Arrow Out: The Legend of Harold’s Death and the Bayeux Tapestry, w: Bayeux Tapestry: New Interpretations, red. Foys Martin, Eileen Overbey Karen, Terkla Dan. Boydell i Brewer 2010.
- Lawson M. K., The Battle of Hastings: 1066. Stroud 2002.
- Mason Emma, The House of Godwine: The history of a Dynasty, Londyn 2004.
- Rex Peter, Harold II: The Doomed Saxon King. Stroud 2005.
- Walker Ian, Harold: The Last Anglo-Saxon King, Gloucestershire 1997.
Michał Stoszewski
