Tego dnia 1942 roku rozpoczęła się II bitwa pod El Alamein. Była to druga próba Erwina Rommla w przebiciu się przez linie obrony Aliantów i dotarcie do głównych miast Egiptu.
II bitwa pod El Alamein była jedną z trzech rozegranych w Egipcie podczas II wojny światowej. Po raz kolejny niemieckie Afrikakorps, we współpracy z Włochami, podjęło się próby przedostania przez linie obrony Aliantów w głąb Egiptu. Tym razem jednak bitwa zakończyła się bezdyskusyjnym zwycięstwem jednej ze stron.
Początek wojny w Afryce
Afryka Północna stała się jednym z teatrów II wojny światowej przez ambicje Mussoliniego. Marząc o nowym Imperium Rzymskim, dyktator rozpoczął inwazję na brytyjski Egipt we wrześniu 1940 roku. Jednak bardzo szybko okazało się, że jego armia nie jest w stanie samotnie walczyć z siłami brytyjskimi. Gdy jego siły były spychane w stronę stolicy włoskiej Libii, Mussolini po raz kolejny w tej wojnie zwrócił się o pomoc do III Rzeszy.
Odpowiedzią na prośby swojego sojusznika było utworzenie Afrikakorps, formacji ekspedycyjnej specyficznie wyszkolonej do walki na pustyniach Afryki Północnej. Jej dowódcą był feldmarszałek Erwin Rommel, który później uzyskałby u aliantów przezwisko „Lisa Pustyni” przez swoje wysoce skuteczne taktyki.
Przybycie Rommla na kontynent afrykański natychmiast zmieniło przebieg tego teatru wojny. Brytyjczycy zaczęli przegrywać z wojskami Afrikakorps, które stopniowo wypychały ich z Libii. Do czerwca 1942 roku Brytyjczycy zostali wypchnięci z Libii, a plan zdobycia Egiptu stał się realny.
W sierpniu Rommel ruszył w stronę Aleksandrii, ważnego dla Brytyjczyków portu i ich sojuszników ze Wspólnoty Narodów. Po jego zdobyciu, dostawy zaopatrzenia i wsparcia dla aliantów zostałyby odcięte, a droga do stolicy kraju, Kairu, stałaby otwarta.
Zwycięstwo w Afryce znacznie przybliżyłoby Musolliniego do realizacji swoich ambicji, ale także dałoby Niemcom dostęp do lokalnych zasobów ropy naftowej, które były niezbędne dla wojsk niemieckich, których najważniejszym elementem były wojska pancerne i ich współpraca z lotnictwem.
El Alamein
Jednak najpierw wojska Rommla musiały przebić się przez linię obrony ustawioną w na obszarze miasteczka El Alamein. Przez wycieńczenie i zużycie zapasów, wojska niemiecko-włoskie nie były w stanie przebić się przez pozycje obrońców.
Po zatrzymaniu natarcia alianci próbowali zniszczyć siły atakujące, ale mimo napływu wsparcia, wycieńczeni walką żołnierze nie byli w stanie dokonać znacznych postępów w tym kierunku. I bitwa o El Alamein zakończyła się pomyślnym zatrzymaniem wroga, ale nie jego zniszczeniem, co dało siłom Osi szansę na drugą próbę.
W międzyczasie doszło do drugiej próby przebicia się przez linię aliantów, na południe od El Alamein w pobliżu Alam El Halfa. Próba ta także została powstrzymana. Tymczasem alianci przeprowadzali akcje dywersyjne i sabotażowe.
Słynne brytyjskie Special Air Service przeprowadzało ataki na lotniska sił osi, obniżając ilość samolotów, jakich mogli użyć. Z kolei mniej znane Special Interrogation Group przeprowadzało ataki na Benghazi, Jalo i Tobruk, lecz w przypadku ostatniego z miast atak zakończył się porażką.
W październiku skończył się okres czekania. Jednak to nie siły państw 0si wykonały pierwszy ruch jak dwa miesiące wcześniej. Ambitny generał porucznik Bernard Montgomery, który zastąpił generała Claudea Auchinlecka, dowodzącego siłami aliantów podczas I bitwy pod El Alamein, postanowił wykonać pierwszy ruch, by wypędzić wroga z Egiptu.
II bitwa pod El Alamein – siły obu stron
Jak wspomniano wyżej, dowódcą wojsk aliantów w bitwie był generał porucznik Bernard Montgomery. Osoba, która z czasem stała się dość kontrowersyjna, przez swoją ambicje motywowane chęcią zasłynięcia wśród dowódców brytyjskich. Siły pod jego dowództwem należały do 8. armii brytyjskiej.
8. armia składała się z XXX, XIII i X korpusu brytyjskiego. XXX korpus był dowodzony przez generała porucznika Olivera Leese. W jej skład wchodziły 9. dywizja australijska, 51. brytyjska dywizja piechoty górskiej, 2. dywizja nowozelandzka, 1. dywizja południowoafrykańska i 4. dywizja piechoty indyjskiej. Zajmowały one pozycje na północ od wzgórz Ruweistan, w pobliżu El Alamein.
XIII korpus został rozmieszczony na południe od wzgórz Ruweistan. Dowodził nim generał porucznik Brian Horrocks. Korpus składał się z 50. i 44. brytyjskiej dywizji piechoty oraz 7. dywizji pancernej. Do formacji tej przypisano, także grecką brygadę piechoty i dwie grupy brygady sił Wolnej Francji.
Ostatni, X korpus, dowodzony przez generała porucznika Huberta Lumsdena, był rozlokowany na tyłach jako rezerwa. Składała się ona z 1., 10. i 8. dywizji pancernej. Razem siły Montgomerego liczyły od 196 000 do 220 000 żołnierzy, około 1100 czołgów i 900 dział artyleryjskich.
Armia pancerna (Panzerarmee Afrika) Rommla składała się z jego Afrikakorps, XXI, XX i X korpusów włoskich oraz dwóch dywizji włoskich w rezerwie. Afrikakorps, dowodzona przez generała Wilhelma Rittera von Thome, składała się z 15. i 21. dywizji pancernej i 90. dywizji lekkiej. Dywizje pancerne były odpowiednio rozmieszczone na północy i południu linii frontu, a 90. dywizja lekka została rozstawiona na północy.
XXI korpus był dowodzony przez generała Enea Navariniego. Składał się z 25. dywizji piechoty „Bologna” i 102. dywizji zmotoryzowanej „Trento”, obie rozmieszczone na północy. XX korpus generała Giuseppe De Stefanisa składał się z 101. dywizji zmotoryzowanej „Trieste” oraz dywizji pancernych „Ariete” (132.) i „Littorio” (133.). Przydzielono do niej także 164. lekką dywizję niemiecką. Dywizja niemiecka, „Trieste” i „Littorio” rozstawiono na północy, a „Ariete” na południu.
X korpus generała Federico Ferrari Orsi składał się z trzech dywizji piechoty „Pavia”, „Brescia” i „Folgore” (odpowiednio 17., 27. i 185.) oraz przypisanej do niej brygady spadochroniarzy niemieckich generała majora Hermanna Ramcke. Cały korpus rozmieszczono na południu. W rezerwie znalazły się 16. dywizja zmotoryzowana „Pistoia” i 136. dywizja pancerna „Giovani Fascisti”. Razem wojska Państw Osi liczyły 116 tysięcy żołnierzy, ponad 500 czołgów i 500 dział artyleryjskich.
II bitwa pod El Alamein – przebieg bitwy
II bitwa pod El Alamein rozpoczęła się 23 października wieczornym ostrzałem artyleryjskim na pozycje artylerii obrońców i ich przednich linii obrony. Następnie nastąpił atak XXX koprusu na północy El Alamein i XIII korpusu na południu. Atak na południu miał jednak na celu zdezorientować wroga i siły aliantów zostały później wycofane na swoje startowe pozycje.
Tymczasem na północy alianci ruszyli w stronę Tel el Eisa i wzgórz Miteirya. Głównym problemem był pola minowe ustawione przez obrońców. Aliantom udało się jednak je pokonać i zająć wzgórza. Nie mogli ruszyć dalej, gdyż główne linie obrony wroga były znacznie silniejsze.
Do nocy z 26 nad 27 października X korpus próbował się przebić przez te linie w punktach Snipe i Woodcook, między którymi znajdowały się wzgórza Kidney, ale niemieckie pozycje przeciwpancerne i wojska pancerne zatrzymały atak. To niepowodzenie spotkało się z niemieckim kontratakiem, który został również zatrzymany.
Bez możliwości przebicia się, siły Montgomerego skupiają się na zmęczeniu wroga, by przygotować się do głównej próby przełamania ich linii obrony. Od 28 do 30 października Australijczycy, wspierani przez wojska pancerne, próbowali ruszyć w stronę morza, by zająć główną drogę i linię kolejową w tamtym rejonie.
Ataki te zmusiły Rommla do przemieszczenia 90. dywizji lekkiej i 21. dywizji pancernej, aby wesprzeć 164. dywizję lekką, która sama broniła drogi do brzegu morza. Mimo prób zatrzymania Australijczyków Niemcy utracili kontrolę nad linią kolejową i drogą na północ od pozycji aliantów. Rommel uznał, że to stamtąd ruszy próba przebicia jego linii obrony.
II bitwa pod El Alamein – przebicie linii Rommla i odwrót Afrikakorps
Montgomery jednak planował ruszyć w tym samym miejscu, gdzie X korpus próbował przebić się przez linie niemieckie. Atak ruszył 2 listopada, o godz. 1:00 w nocy pod nazwą operacja Supercharge. Po ostrzale artyleryjskim Nowozelandczycy rozpoczęli atak ze wzgórz Kidney w kierunku punktów Snipe i Woodcook. Kilka grup samochodów opancerzonych przedostaje się głęboko za linie niemiecko-włoskie, atakując siły wroga na swojej drodze.
O poranku, po dotarciu do Tel el Aqqaqir, wojska pancerne aliantów zaatakowały niemiecką linię obrony, ale zostały zatrzymane przez działa przeciwpancerne. Ataki w tym punkcie kontynuowano następnej nocy.
Mimo braku postępu, ciągły nacisk aliantów na obrońców wymagał dużego wysiłku od Niemców i Włochów. Zdając sobie z tego sprawę, Australijczycy zaatakowali pozycje niemieckie na wybrzeżu ze zdobytych kilka dni wcześniej pozycji.
Gdy jego żołnierze słabli, a zasoby były na wyczerpaniu, Rommel zrozumiał, że nie wygra tej bitwy i zdecydował się na odwrót. Jako pierwsze wycofał wojska włoskie, pozostawiając własne Afrikakorps na linii obrony, by osłaniać odwrót swoich sojuszników.
Gdy opór osłabł, siły aliantów zaczęły dokonywać postępów. W końcu wczesnym rankiem 4 listopada Afrikakorps sama zaczęło się wycofywać, kończąc II bitwę pod El Alamein.Następne dni były chaotyczne, nie przez walki, tylko próby zorganizowania wojsk do pogoni za armią Rommla.
II bitwa pod El Alamein – straty i skutki
II bitwa pod El Alamein zakończyła się zdecydowaną przegraną sił osi. Straty, jakie ponieśli obrońcy, były ogromne. Ponad 20 000 żołnierzy zostało zabitych lub rannych, a ponad 30 000 zostało wziętych do niewoli. Dodatkowo, w trakcie bitwy stracili oni praktycznie wszystkie swoje czołgi i działa.
Tymczasem alianci stracili jedynie około 13 500 zabitych i rannych oraz około 400 czołgów.
Zwycięstwo pod El Alamein kompletnie zniszczyło siły państw osi w Egipcie, zmuszając ich do odwrotu. To dało szanse aliantom na ruszenie za nimi i wypchnięcie pozostałych sił niemiecko-włoskich z Egiptu. II bitwa pod El Alamein rozpoczęła serię zwycięstw aliantów i pogrzebała szanse sił osi na zwycięstwo w Afryce Północnej. Zostało to później zagwarantowane przez przybycie sił USA do Afryki wraz z rozpoczęciem operacji Torch w listopadzie.
Bibliografia:
- Second Battle of El Alamein, National Army Museum [dostęp 31.07.2024].
- Barr N., Pendulum of War Three Battles of El Alamein, Londyn 2010.
- Battistelli P.P. Battle Story El Alamein 1942, Gloucestershire 2011.
- Ford K., El Alamein 1942 Turning of the Tide, Oxford 2005.
- Green D.C., Historical Battle Analysis El Alamein and the Principles of War, Air Command and Staff Collage AFB Maxwell, Montgomery AL 1984.
- Łuszyn W., Szejko K., El Alamein 1942-1943 North Africa Breakthrough – Two Defeats of the German „Desert Fox”, World Battlefield Museums Forum 2021.
- Tucker-Jones A., Images of War Armored Warfare in North African Campaign, South Yorkshire 2011.
Fot. Natarcie sekcji Panzerjäger 39º, 1942 rok, źródło: afrika-korps.de
Michał Cichoń
