Badania ujawniają najstarszą inskrypcję zapisaną tajemniczym pismem waskońskim na ręce z brązu mającej około 2000 lat
Odkryta w 2021 roku Dłoń z Irulegi jest najstarszym świadectwem na istnienie piśmiennictwa w Dolinie Aranguren (północna Hiszpania). Najstarszą inskrypcja z pismem waskońskim została odkryta na starożytnej ręce z brązu. Jest to niezwykły krok ku odkryciu tajemnicy języka tamtych terenów.
W naukowym czasopiśmie Antiquity ukazał się artykuł szczegółowo analizujący inskrypcję na dłoni z Irulegi. Nie odnaleziono na terenach waskońskich wiele przykładów piśmiennictwa, przez co badacze skłaniali się ku założeniu, że zamieszkujące tam ludy były społeczeństwem przedpiśmiennym.
Mieszkańcy dzisiejszej Nawarry, zwani Waskonami, byli grupą kulturową późnej epoki żelaza. Niewiele wiadomo na temat ich tożsamości, wierzeń, czy języka. Osada w Irulegi powstała między XV a XI wiekiem p.n.e., przetrwała aż do ataku (prawdopodobnie) Rzymian, a następnie została opuszczona. Starożytna dłoń wykonana z brązu została znaleziona na drzwiach jednego z budynków znajdujących się w osadzie.
Opis Dłoni z Irulegi
Znaleziony zabytek składa się z blachy brązu, która została wycięta na kształt prawej ręki człowieka. Artefakt ma 143,1 mm długości i waży 35,9 g. Na wierzchu dłoni znajdują się cztery linijki tekstu, a na środku otwór powstały prawdopodobnie przez wbicie gwoździa w metal. Dzięki datowaniu radiowęglowemu udało się oszacować powstanie zabytku na około I wiek p.n.e.
Cztery linijki tekstu wycięto techniką sgraffito (nakładanie kolejnych warstw tynku lub glin i zeskrobywanie fragmentów warstw, aby otrzymać wielobarwny wzór).
Tekst prezentuje się w następujący sposób:
- sorioneku ⋅
- kunekebeekiŕateŕe/ /n
- oTiŕtan ⋅ eseakaŕi
- eŕaukon ⋅
Inskrypcja z pismem waskońskim – próba interpretacji
Okazuje się, że istnienie duże podobieństwo między pierwszym słowem sorioneku, a baskijskim słowem zorioneko oznaczającym “szczęście”. Pojawienie się tego słowa w pierwszym wersie mogło też wskazywać na bóstwo.
Jemu mógł być poświęcony napis. Brane jest też pod uwagę istnienie bóstwa zwanego “Szczęściem”.
Słowo eŕaukon jest najprawdopodobniej czasownikiem, ze względu na formę i położenie. Przypomina baskijską formę czasownika zeraukon – „miał”.
Pozostała część napisu pozostaje zagadką, zwłaszcza jeśli chodzi o słowa z wersetu drugiego. Tekst można interpretować jako dedykację bóstwu wymienionemu na początku z czasownikiem na końcu.
Czy czeka nas przełom w odkryciu historii języka baskijskiego?
Artefakt przedstawia rytualną dłoń, prawdopodobnie charakterystyczną dla kultury iberyjskiej i pirenejskiej. Napis potwierdza tezę, że starożytni Vascones znali pismo i korzystali z niego. Daje też informacje na temat wierzeń tamtejszego ludu, inskrypcja może być interpretowana w strefie obrzędowej lub religijnej.
Niezbędna jest dalsza analiza pisma w celu znalezienia powiązań między językiem waskońskim, a językami iberyjskimi i baskijskimi. Przez małą ilość znalezisk z tego regionu, dłoń z Irulegi stanowi kluczowy punkt ustalenia mapy językowej regionu i próbę ustalenia pochodzenia i rozwoju języka waskońskiego.
Pismo powiązane jest z językiem baskijskim. Jednak brak innych tekstów porównawczych utrudnia wykazanie bezpośredniego związku między językiem waskońskim używanym w Irulegi a dzisiejszym językiem baskijskim – stwierdza Mattin Aiestaran, autor badania.
Odkrycie Ręki Irulegi otworzyło nowy horyzont w odkrywaniu historii najbardziej zagadkowego języka, który wciąż żyje w Europie: języka baskijskiego
– dodał Mikel Edeso Egia z Towarzystwa Naukowego Aranzadi.
Źródło: A Vasconic inscription on a bronze hand: writing and rituality in the Iron Age Irulegi settlement in the Ebro Valley w: Antiquity, Volume 98, Issue 397, Luty 2024, str. 66-84/Cambridge University Press [dostęp: 20.02.2024].
Fot. Sekwencja fotografii ilustrujących wykopaliska (1–4) i renowację dłoni Irulegi (fotografie autorów), źródło: Antiquity (https://doi.org/10.15184/aqy.2023.199) /Cambridge University Press
