W sercu rewolucji francuskiej, kiedy tłum domagał się wolności, nie brakowało kobiet, które walczyły o coś więcej niż tylko chleb. To one, pełne pasji i determinacji, stanęły na barykadach, by wykrzyczeć światu swoje prawa. Jak walczyły kobiety podczas rewolucji francuskiej? Ich odwaga, ból i niezłomność nie tylko wpisały się w dzieje tej burzliwej epoki, ale na zawsze zmieniły miejsce kobiet w społeczeństwie – mimo że nie zawsze doceniono ich niezłomny trud.
Rewolucja francuska z 1789 roku była jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Europy, które miało ogromny wpływ na życie polityczne, społeczne i kulturowe nie tylko Francji, ale całego kontynentu. Choć większość kobiet w XVIII wieku była zepchnięta na margines życia politycznego, to wybuch rewolucji stanowił przełomowy moment w historii ich walki o prawa.
Kobiety zaczęły domagać się równouprawnienia, aktywnie uczestniczyły w wydarzeniach politycznych i niejednokrotnie stanowiły istotny element rewolucyjnych przemian. Choć ich walka o pełne równe prawa nie przyniosła od razu oczekiwanych efektów, to jednak ten okres w historii zapoczątkował szereg działań, które miały wpływ na rozwój feminizmu i emancypacji kobiet w XIX i XX wieku.
Kobieta przed rewolucją francuską – ograniczenia społeczne i polityczne
Zanim rewolucja francuska wybuchła, życie większości kobiet we Francji, również tych z wyższych warstw społecznych, było ściśle ograniczone do roli żon, matek i pań domu. Kobiety z wyższych sfer, choć miały pewien wpływ na życie towarzyskie, kulturalne i artystyczne, nie miały jednak formalnego wpływu na życie polityczne.
Arystokratki mogły organizować salony literackie i artystyczne, w których spotykali się intelektualiści i politycy, ale były traktowane przez mężczyzn z pogardą, uznawane za osoby niezdolne do angażowania się w poważne dyskusje na temat polityki, filozofii czy spraw społecznych. W tamtych czasach, według panujących norm, to mężczyźni zajmowali się sprawami publicznymi, a kobiety były z tego świata wykluczone.
Wielu myślicieli oświeceniowych, takich jak Jean-Jacques Rousseau czy Wolter, wywarło duży wpływ na ówczesne społeczeństwo. Ancient regime był na wskroś seksistowski, jak pisze Stephen Clarke. To mężczyźni sprawowali funkcje administracyjne, to mężczyźni mieli prawa, a kobiety z wyższych warstw społecznych miały tyle do powiedzenia, co mężczyźni z niższych warstw.
Jak pisał Wolter, nie ma nic dziwnego w tym, że we wszystkich krajach mężczyźni podporządkowali sobie kobiety, ponieważ wszystko opiera się na ich sile. Mężczyzna zwykle znacznie góruje nad kobietą, zarówno fizycznie, jak i intelektualnie. Historia zna kobiety, które dysponowały bardzo rozległą wiedzą, jak również wielkie wojowniczki, nie było jednak nigdy kobiety wynalazcy. Umiejętności kobiet dotyczą zwykle kontaktów społecznych oraz ozdób. Ogólnie rzecz biorąc, kobiety mają za zadanie łagodzić obyczaje mężczyzn.
Chociaż wykrzykiwane przez mężczyzn idee rewolucji skupiały się głównie na wolności i równości, to nie uwzględniały one kobiet. Jednak niektórzy przedstawiciele ruchu oświeceniowego zaczęli dostrzegać potrzebę wprowadzenia zmian również w postrzeganiu roli kobiet. Te idee znalazły swoją kontynuację wśród płci pięknej, która, mimo obowiązujących ograniczeń, zaczęła coraz głośniej domagać się równych praw, w tym prawa do głosowania, uczestniczenia w życiu politycznym i zmiany swojej roli społecznej.
Kobiety w czasie rewolucji – aktywizm i pierwsze organizacje feministyczne
Rewolucja francuska dała kobietom narzędzia, których wcześniej nie miały, aby wyrazić swoje postulaty o równość. W tym czasie zaczęły powstawać pierwsze organizacje feministyczne (choć pojęcie feminizmu nie było jeszcze znane w dzisiejszym rozumowaniu), a kobiety aktywnie uczestniczyły w protestach i demonstracjach. Ich głos nabrał znaczenia, a ich walka o równość stała się istotnym aspektem rewolucyjnych przemian.
Wśród najważniejszych wydarzeń rewolucji, w których kobiety odegrały kluczową rolę, należy wymienić marsz kobiet na Wersal, który miał miejsce w październiku 1789 roku. Zmęczone brakiem chleba i ciężkimi warunkami życia, ponad 7000 kobiet ruszyło z Paryża do Wersalu, gdzie przebywała rodzina królewska. Chociaż początkowo marsz ten nie miał charakteru feministycznego, stał się jednym z symboli rewolucji.
Kobiety, choć początkowo zdeterminowane przez brak podstawowych produktów, takich jak chleb, zaczęły wyrażać swoje niezadowolenie również z braku sprawiedliwości społecznej i politycznej, którą symbolizowała monarchia.
Ich działania stanowiły wyraz braku akceptacji dla istniejącego porządku i władzy królewskiej. To właśnie kobiety, uzbrojone w broń, przewodziły tłumowi, mimo że część mężczyzn, wspierała organizację marszu. Po tym wydarzeniu kobiety, które wzięły w nim udział, zaczęły być określane mianem „Matek Narodu”.
Jak walczyły kobiety podczas rewolucji francuskiej? Od protestu do działań zbrojnych
Rewolucja francuska była okresem, w którym kobiety nie tylko domagały się swoich praw w przestrzeni publicznej, ale również włączały się w działania militarne. Pauline Léon, kobieta o silnym charakterze i determinacji, złożyła w 1791 roku petycję w Zgromadzeniu Narodowym, podpisaną przez 319 kobiet.
Domagała się ona pozwolenia na stworzenie oddziałów kobiet, które mogłyby chronić Paryż przed zagrożeniem ze strony obcych wojsk. Prosiła również o możliwość uzbrojenia się w broń, taką jak piki, pistolety, szable i karabiny, oraz o prawo do musztry pod dowództwem Gwardii Narodowej.
Niestety, jej petycja została odrzucona, co potwierdzało, że kobiety w tamtych czasach nie miały dostępu do armii. Mimo to, takie postulaty były wyrazem nie tylko determinacji, ale również przekonania, że rola kobiet w rewolucji nie powinna kończyć się na protestach społecznych, lecz powinna obejmować również działania militarne, szczególnie w obronie ideałów republikańskich.
Również Théroigne de Méricourt, inna aktywistka rewolucyjna, nawoływała do tworzenia „legionów amazonek”, które miałyby chronić rewolucję. Ta propozycja podkreślała przekonanie niektórych kobiet, że ich rola nie powinna ograniczać się do tzw. tradycyjnych ról społecznych, ale obejmować także aktywność zbrojną, w której miałyby one bezpośredni wpływ na ochronę młodego porządku republikańskiego.
Deklaracja Praw Kobiety i Obywatelki – walka o prawa
Mimo intensywnej aktywności kobiet w czasie rewolucji, ich postulat o pełnej równości płci nie spotkał się z pełnym uznaniem. Jednak jednym z najbardziej znaczących momentów w walce o prawa kobiet było opublikowanie przez Olympe de Gouges w 1791 roku Deklaracji Praw Kobiety i Obywatelki.
Dokument ten stanowił odpowiedź na Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, podkreślając, że kobiety mają prawo do równouprawnienia w życiu społecznym i politycznym. De Gouges właściwie powtórzyła postulaty z Deklaracji, ale uwzględniła w swojej wersji żeńską wersję praw.
Wyraźnie zaznaczyła, że kobiety, podobnie jak mężczyźni, mają prawo do aktywnego uczestniczenia w życiu obywatelskim, a ich status obywatelski powinien być równy mężczyznom. W swoim dokumencie zaapelowała także do królowej Marii Antoniny, by wspierała inicjatywy na rzecz poprawy roli kobiet w społeczeństwie.
Mimo że Deklaracja de Gouges nie zyskała szerokiego uznania i spotkała się z oporem, a jej autorka była później oskarżana o rojalizm i skazana na śmierć, stanowiła istotny krok w stronę uświadamiania społeczeństwa o potrzebie zmiany ról kobiet.
Warto podkreślić, że jej działania były prekursorskim głosem na rzecz praw kobiet, a sama Olympe de Gouges stała się jednym z symboli walki o emancypację płci żeńskiej.
Organizacje kobiece w czasach rewolucji
W czasie rewolucji powstawały także organizacje polityczne zrzeszające kobiety, których celem było zaangażowanie ich w życie publiczne. Jedną z najważniejszych organizacji było Stowarzyszenie Rewolucyjnych Kobiet Republikańskich, które zostało założone w 1793 roku i w którym uczestniczyły takie postacie jak Pauline Léon i Claire Lacombe.
Celem tego stowarzyszenia było obrona rewolucyjnych idei oraz przeciwdziałanie działaniom wrogów republiki. Kobiety zaangażowane w działalność klubu nie tylko brały udział w walce politycznej, ale również w działaniach mających na celu poprawę sytuacji ekonomicznej ludności.
Ich walka obejmowała takie kwestie jak kontrolowanie cen zboża, walka z inflacją czy zapewnianie sprawiedliwości społecznej. Tego typu aktywizm pokazywał, że kobiety były gotowe angażować się nie tylko w walki polityczne, ale również w działania związane z poprawą życia codziennego, co świadczyło o ich determinacji i chęci zmiany.
Represje i brutalność w odpowiedzi na aktywizm
Mimo ogromnej determinacji i zaangażowania, kobiety biorące udział w rewolucji nie były wolne od represji. Théroigne de Méricourt została aresztowana i publicznie wychłostana, co miało na celu zniszczenie jej reputacji. Pauline Léon i Claire Lacombe również były aresztowane, a ich działania były lekceważone i wyśmiewane przez mężczyzn w rewolucyjnej Francji.
Kobiety, które odważyły się wyjść poza tradycyjne role, były traktowane jako zagrożenie dla porządku i często spotykały się z brutalnymi represjami. Wiele z nich, mimo iż walczyły o swoje prawa, zostało skazanych na śmierć, a ich aktywizm nie został doceniony przez większość społeczeństwa.
Rola kobiet w czasie rewolucji francuskiej miała długofalowy wpływ na rozwój ruchu feministycznego. Choć nie udało się wówczas przełamać wielu barier i wdrożyć zmian w kwestii równouprawnienia, to jednak ich udział w rewolucji stanowił istotny krok w kierunku walki o prawa kobiet.
Takie postacie jak Olympe de Gouges, Pauline Léon i Théroigne de Méricourt stały się symbolem tego ruchu. Ich walka, mimo że zakończona niepowodzeniem, miała ogromne znaczenie dla przyszłych pokoleń kobiet, które w XIX i XX wieku zaczęły stawiać coraz śmielsze żądania równości społecznej, politycznej i ekonomicznej.
Fot. Klub patriotycznych kobiet w kościele, 1793. Źródło: Bibliothèque nationale de France
