Wybór papieża to jedno z najważniejszych wydarzeń w Kościele katolickim, które odbywa się w wyjątkowym, tajemniczym rytuale. Proces ten, choć głęboko zakorzeniony w tradycji, budzi wiele pytań i ciekawości. Jak wybiera się papieża i jako robiono to dawniej?
Zanim kardynałowie podejmą decyzję, jak wybiera się papieża, muszą przejść przez szereg rytuałów i procedur, które zapewniają, że wybór nowego papieża będzie zgodny z wolą Ducha Świętego. Kluczową rolę odgrywają kardynałowie, którzy zostali wybrani przez poprzednich papieży i są uprawnieni do głosowania. To oni decydują, kto stanie na czele Kościoła katolickiego, pełniąc rolę papieża.
Proces wyboru papieża wygląda tak:
- Zwołanie konklawe. Po śmierci lub rezygnacji papieża, kardynałowie (zwykle ci, którzy mają mniej niż 80 lat) zjeżdżają do Watykanu, aby wziąć udział w wyborze nowego papieża.
- Przygotowania. Kardynałowie składają przysięgę, że będą głosować w tajemnicy i nie ujawnią, na kogo głosowali. Następnie odbywa się modlitwa, by wybrać odpowiedniego kandydata.
- Wybór papieża. Głosowanie odbywa się w tajnym głosowaniu. Każdy kardynał wrzuca swój głos do specjalnej urny. Aby zostać papieżem, kandydat musi zdobyć 2/3 głosów. Głosowanie odbywa się wielokrotnie, aż jeden z kandydatów uzyska wymaganą większość.
- Ogłoszenie wyniku. Po każdym głosowaniu, jeśli nie ma zwycięzcy, kardynałowie palą kartki wyborcze w piecu, co powoduje wydobycie się czarnego dymu, co oznacza, że wybór papieża nie został jeszcze dokonany. Po ogłoszeniu wyboru papieża wydobywa się biały dym, co oznacza, że nowy papież został wybrany.
- Akceptacja i ogłoszenie. Kiedy kardynałowie wybiorą papieża, papież wybrany musi przyjąć swoją funkcję. Następnie wychodzi na balkon Bazyliki św. Piotra, by ogłosić się publicznie jako nowy papież i przyjąć imię papieskie.
Cały proces jest pełen symboliki i modlitwy, mającej na celu wybór duchowego lidera Kościoła katolickiego. Przyjrzyjmy się bliżej historii konklawe.
Czym jest konklawe? Ilu kardynałów wybiera papieża?
Konklawe to specjalne zgromadzenie kardynałów Kościoła katolickiego, które odbywa się w celu wybrania nowego papieża. Słowo „konklawe” pochodzi z łaciny, od słowa clavis, oznaczającego „klucz” i symbolizującego zamknięcie za drzwiami.
Zasadniczo oznacza to, że osoby biorące udział w wyborze papieża są odcięte od kontaktów z światem zewnętrznym, aby żadna zewnętrzna siła nie mogła wywierać wpływu na wynik wyborów.
Dziś to spotkanie odbywa się w Watykanie, w słynnej Kaplicy Sykstyńskiej, miejscu, które stało się symboliczne dla samego procesu wyboru. Obecnie konklawe obejmuje nie tylko kardynałów, ale także niezbędny personel, który pomaga w organizacji tego zamkniętego wydarzenia.
Papieża wybiera maksymalnie 120 kardynałów, którzy mają prawo do głosowania. Jednak liczba ta może być mniejsza, ponieważ tylko ci kardynałowie, którzy nie ukończyli 80. roku życia, mogą brać udział w głosowaniu.
To ograniczenie zostało wprowadzone przez papieża Pawła VI w 1975 roku, aby zapewnić, że wybór papieża pozostanie w rękach osób w pełni aktywnych i zaangażowanych w życie Kościoła. Kardynałowie, którzy mają mniej niż 80 lat, są zobowiązani do uczestniczenia w konklawe, chyba że z powodu choroby lub innych poważnych okoliczności nie mogą przybyć do Rzymu.
Po śmierci lub rezygnacji papieża, kardynałowie z całego świata gromadzą się w Rzymie w celu dokonania wyboru nowego papieża.
Historia konklawe – początek tradycji
Wszystko zaczęło się w 1059 roku, kiedy papież Mikołaj II wydał bullę papieską In Nomine Domini, w której postanowił, że wybór nowego papieża zostanie przekazany kardynałom biskupom. Zgodnie z tą decyzją, reszta kardynałów miała wyrazić jednogłośną zgodę na wybór, a jeśli tego nie uczynili, szukano innego kandydata. W tym okresie jeszcze nie istniało formalne konklawe, a wybory papieskie odbywały się w bardziej otwarty sposób, bez zamknięcia w ściśle określonym miejscu.
W 1216 roku miało miejsce jedno z pierwszych wydarzeń, które można uznać za prefigurację konklawe. Po śmierci papieża Innocentego III, kardynałowie zostali uwięzieni w Palazzo delle Canoniche w Perugii, aby wymusić szybki wybór nowego papieża, niezależnie od zewnętrznych wpływów.
Wcześniej, w 1215 roku papież Innocenty III wprowadził dekret, który nakładał na kardynałów obowiązek powołania dwóch specjalnych przedstawicieli, którzy byli odpowiedzialni za wybranie nowego papieża. Ta procedura, znana jako per compromissum, miała na celu usprawnienie procesu wyboru i zminimalizowanie przerw w funkcjonowaniu papiestwa.
W 1241 roku podczas wyborów papieża, kardynałowie zostali uwięzieni w Septizonium w Rzymie. Przestrzeń była zła pod względem warunków sanitarnych, co sprawiło, że sytuacja stała się tragiczna.
Warunki w zamknięciu były nie do zniesienia, a jeden z kardynałów, Robert Somercotes, zmarł, co tylko podkreślało tragizm tej sytuacji. Ponadto, papież wybrany podczas tych wyborów, Celestyn IV, zmarł po zaledwie 17 dniach papieskiego pontyfikatu. Te dramatyczne wydarzenia miały wpływ na rozwój kolejnych zasad regulujących wybór papieża.
W 1276 roku, po śmierci papieża, wybór nowego papieża odbył się w szczególnie trudnych warunkach. W wyniku wcześniejszych doświadczeń, zreformowane zasady stanowiły, że konklawe miało odbywać się w ścisłej izolacji, bez możliwości kontaktu z zewnętrznym światem.
Kiedy w 1277 roku papież Grzegorz X wprowadził zmiany, zasady wybierania papieża stały się jeszcze bardziej rygorystyczne. Konstytucja apostolska Ubi Periculum z 1274 roku ustanowiła zasady dotyczące całkowitej izolacji kardynałów. Proces wyboru miał przebiegać bez ingerencji z zewnątrz, a nawet życie codzienne kardynałów było ściśle regulowane. Choć te zasady miały na celu przyspieszenie wyboru, okazało się, że były one zbyt rygorystyczne.
Przez kolejne dekady wybory papieskie były niejednokrotnie bardzo długie, co miało swoje konsekwencje w późniejszym rozwoju Kościoła. Najdłuższe konklawe miało miejsce w latach 1305-1378, kiedy papieże byli wybierani głównie przez francuskich kardynałów, którzy mieli ogromny wpływ na wybór papieża.
Sytuacja była skomplikowana, ponieważ w tym czasie papiestwo miało swoją siedzibę w Awinionie, pod wpływem władzy królów francuskich. W tym okresie odbyło się jedno z najdłuższych konklawe w historii, które trwało 828 dni.
Koniec średniowiecznych niepokojów i modernizacja procedury
Pomimo tych trudności, konklawe zaczęło się stabilizować, a zasady wyboru papieża zaczęły się stopniowo unowocześniać. Po 1292 roku zaczęły pojawiać się propozycje, które miały na celu poprawę całego procesu, zapewniając szybszy i bardziej sprawiedliwy wybór.
Jednak tradycja kościelna, oparta na uzgodnionych zasadach, była bardzo silna, a wpływ świeckich władców był nadal widoczny. W XIX i XX wieku proces wyboru papieża przeszedł kolejne reformy, które dostosowały go do współczesnych warunków, czyniąc go bardziej przejrzystym, a przede wszystkim zapewniającym pełną niezależność kardynałów.
W rezultacie, choć początki konklawe sięgały średniowiecza, to dzisiejsze wybory papieża są bardziej formalne i regulowane niż kiedykolwiek wcześniej.
Jak wybiera się papieża? Zasady i tradycje
W przypadku śmierci lub rezygnacji papieża, Kolegium Kardynalskie zbiera się, aby wybrać nowego papieża. Zgromadzenie kardynałów odbywa się najwcześniej 15 dni po tym wydarzeniu. Celem tego okresu jest zapewnienie odpowiedniego czasu na przygotowanie i obecność wszystkich kardynałów uprawnionych do głosowania.
Zgodnie z tradycją, w konklawe może uczestniczyć maksymalnie 120 kardynałów, z czego nie więcej niż osiemdziesięciu może brać udział w głosowaniu. Tę granicę wiekową wprowadził papież Paweł VI w 1975 roku.
Choć teoretycznie osoba wybrana na papieża nie musi być kardynałem, od ostatniego przypadku w 1378 roku, kiedy to arcybiskup Bari Bartolommeo Prignano przyjął imię Urban VI, każdorazowo wybierany papież był kardynałem.
Co więcej, nie musi on być nawet biskupem przed objęciem papiestwa. Jeśli nie posiada tego święcenia, zostaje natychmiast konsekrowany na biskupa Rzymu po przyjęciu papieskiej funkcji. Należy również dodać, że szanse na to, by wybrany papież nie uczestniczył w danym konklawe, są praktycznie zerowe.
Co dzieje się po śmierci/rezygnacji papieża i przed wyborem nowej głowy Kościoła?
Po śmierci lub rezygnacji papieża Kościół katolicki wkracza w tzw. sedisvacatio, czyli okres, w którym nie ma formalnego papieża, a Kolegium Kardynalskie pełni rolę kolektywnego przewodnictwa nad Kościołem.
Okres ten, który trwa do momentu wyboru nowego papieża, określa dokument Universi Dominici Gregis z 1996 roku, opracowany przez papieża Jana Pawła II. Wskazuje on, że konklawe powinno odbyć się najwcześniej 15 dni po śmierci papieża, z wyjątkiem nadzwyczajnych okoliczności, które mogą pozwolić na przesunięcie tego terminu.
Warto zaznaczyć, że kardynałowie, którzy ukończyli osiemdziesiąty rok życia, nie biorą udziału w głosowaniu, jednak ci, którzy są uprawnieni do głosowania, muszą wziąć udział w konklawe. Zasadniczo nieobecność kardynała na konklawe może wynikać jedynie z poważnej choroby lub innych wyjątkowych okoliczności, które są oceniane przez Kolegium Kardynalskie. Ważne jest, aby wszyscy uprawnieni kardynałowie byli obecni na konklawe przed jego rozpoczęciem.
Przebieg konklawe
Zgromadzenie kardynałów, którzy biorą udział w konklawe, odbywa się w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. To tam odbywa się głosowanie, które ma na celu wyłonienie nowego papieża. Wszystkie osoby biorące udział w tym procesie, w tym kardynałowie, ich świta oraz personel pomocniczy, zostają zamknięci w pomieszczeniach przeznaczonych na konklawe. Kardynałowie nie mogą w tym czasie kontaktować się ze światem zewnętrznym.
Do 2005 roku konklawe odbywało się w dosłownym sensie za zamkniętymi drzwiami, w cichym skrzydle Pałacu Apostolskiego, gdzie kardynałowie spędzali noce w skromnych celach z łóżkami i umywalkami. Dopiero w 1996 roku powstał nowy dom gościnny, Domus Sanctae Marthae, przeznaczony dla kardynałów uczestniczących w konklawe, znajdujący się tuż obok Pałacu Apostolskiego.
Od tego czasu kardynałowie są dowożeni do Kaplicy Sykstyńskiej codziennie rano specjalnymi autobusami. W związku z tym, zgodnie z postanowieniami Universi Dominici Gregis, kontakt z osobami spoza konklawe jest surowo zabroniony, a łączność telefoniczna i radiowa w Domus Sanctae Marthae jest wyłączona.
Głosowanie i wybór nowego papieża
Proces wyboru nowego zwierzchnika Kościoła katolickiego rozpoczyna się od uroczystej Mszy Świętej, podczas której kardynałowie modlą się o światło Ducha Świętego, prosząc o Jego pomoc w podjęciu właściwej decyzji. Jest to niezwykle istotny moment, ponieważ od tego wyboru zależy przyszłość Kościoła, jego kierunek oraz sposób prowadzenia wiernych. Modlitwa stanowi duchowe przygotowanie do jednego z najważniejszych wydarzeń w życiu Kościoła – konklawe.
Po zakończeniu mszy rozpoczyna się właściwa procedura wyborcza. Każdy z kardynałów elektorów, uprawnionych do głosowania, otrzymuje specjalną kartę do głosowania, na której własnoręcznie zapisuje imię kandydata, którego uważa za najlepszego na urząd papieża. Karta ta jest następnie składana na ołtarzu, w specjalnym kielichu, co symbolizuje ofiarowanie tej decyzji Bogu.
Przebieg głosowania i zasady wyboru
Proces głosowania odbywa się w ścisłej tajemnicy, a po każdej turze odprawiane są specjalne modlitwy. Aby kandydat został wybrany, musi uzyskać poparcie co najmniej dwóch trzecich głosujących. Jeżeli w danej turze żaden kandydat nie osiągnie wymaganej większości, procedura jest kontynuowana. Zgodnie z obowiązującymi zasadami w ciągu dnia odbywają się cztery tury głosowania – dwie w godzinach porannych oraz dwie po południu.
Jeśli po 30 turach głosowania nadal nie uda się wyłonić nowego papieża, przewidziana jest możliwość zmiany zasad. Kamerling, czyli papieski szambelan, wraz z kardynałami może podjąć decyzję o obniżeniu wymaganego progu głosów. Wówczas do wyboru nowego zwierzchnika Kościoła wystarczy zwykła większość, czyli połowa głosów plus jeden. W takim przypadku głosowanie ogranicza się jedynie do dwóch kandydatów, którzy w poprzednich turach uzyskali największą liczbę głosów.
Zasady uczestnictwa w konklawe
Ważne regulacje dotyczą również samego składu elektorów. Jan Paweł II określił, że liczba kardynałów uprawnionych do głosowania nie może przekroczyć 120 osób. Udział w wyborach mogą brać jedynie ci kardynałowie, którzy w chwili śmierci papieża nie ukończyli 80. roku życia. Wybór nowego biskupa Rzymu musi odbywać się bez jakiejkolwiek ingerencji władz świeckich. Kardynałowie mają obowiązek zachowania pełnej tajemnicy, dotyczącej zarówno samego głosowania, jak i wszelkich kwestii z nim związanych.
Wszyscy elektorzy oraz osoby zaangażowane w sprawny przebieg konklawe zamieszkują w specjalnie przygotowanych pomieszczeniach Domu Świętej Marty, położonego na terenie Watykanu. Sam proces wyboru odbywa się natomiast w monumentalnej Kaplicy Sykstyńskiej – miejscu o niezwykłej wadze historycznej i duchowej. Z chwilą rozpoczęcia konklawe cały obszar Watykanu zostaje zamknięty dla osób postronnych. Podejmowane są również wszelkie środki bezpieczeństwa, które mają zapewnić całkowitą poufność procesu.
Ścisła izolacja i tajemnica wyborcza
Od momentu rozpoczęcia konklawe aż do ogłoszenia nowego papieża kardynałowie są całkowicie odizolowani od świata zewnętrznego. Nie mogą prowadzić żadnej korespondencji, zarówno listownej, jak i telefonicznej. Zabronione jest również jakiekolwiek porozumiewanie się z osobami spoza kręgu elektorów, zarówno bezpośrednio, jak i za pomocą nowoczesnych środków komunikacji. Kardynałowie nie mają również dostępu do codziennej prasy, telewizji czy radia, co ma na celu wyeliminowanie wpływu opinii publicznej na podejmowane decyzje.
Aby zapewnić prawidłowy przebieg wyborów, powoływani są dodatkowi urzędnicy: sekretarz Kolegium Kardynalskiego, który pełni funkcję koordynatora zgromadzenia wyborczego, oraz mistrz papieskich ceremonii liturgicznych, wspomagany przez dwóch ceremoniarzy. W razie potrzeby na miejscu znajdują się również kapłani-spowiednicy, posługujący się różnymi językami, a także lekarze, gotowi do interwencji w nagłych przypadkach.
Pierwszy dzień konklawe
Piętnastego dnia po śmierci papieża (lub najpóźniej dwudziestego) kardynałowie gromadzą się w Bazylice Świętego Piotra na uroczystą Mszę Świętą, która odbywa się w godzinach porannych. Następnie, w godzinach popołudniowych, procesyjnie udają się do Kaplicy Sykstyńskiej, śpiewając Veni Creator Spiritus, czyli hymn wzywający Ducha Świętego. Przed rozpoczęciem wyboru każdy z elektorów składa uroczystą przysięgę na Ewangelię, zobowiązując się do przestrzegania wszystkich zasad ustalonych przez papieży w dokumentach regulujących proces wyborczy.
Po złożeniu przysięgi kaplica zostaje zamknięta, a zgromadzeni duchowni przechodzą do pierwszego głosowania. Na tym etapie kardynałowie odpowiedzialni za zapewnienie tajności wyborów, wspomagani przez techników, dokładnie sprawdzają, czy w Kaplicy Sykstyńskiej nie zostały zainstalowane żadne urządzenia podsłuchowe lub rejestrujące obraz i dźwięk.
Procedura głosowania
Głosowanie przebiega w kilku etapach. Najpierw przygotowywane są karty do głosowania, które następnie trafiają do elektorów. Kardynałowie wybierają trzech skrutatorów odpowiedzialnych za liczenie głosów, trzech infirmarii (którzy zbierają głosy od chorych elektorów) oraz trzech rewizorów, nadzorujących poprawność przebiegu procedury. Każdy z elektorów, w dyskrecji, wpisuje nazwisko kandydata na papieża, a następnie składa kartę w urnie, wypowiadając słowa:
Powołuję na świadka Chrystusa Pana, który mnie osądzi, że mój głos jest dany na tego, który – według woli Bożej – powinien być, moim zdaniem, wybrany.
Po zakończeniu głosowania skrutatorzy przystępują do liczenia głosów. Jeśli liczba kart nie odpowiada liczbie elektorów, głosowanie zostaje unieważnione i natychmiast przeprowadza się nową turę. Głosy są sumowane, a wyniki odnotowywane.
Dym z Kaplicy Sykstyńskiej i ogłoszenie papieża
Wybór papieża ogłaszany jest poprzez dym wydobywający się z komina Kaplicy Sykstyńskiej. Po każdym głosowaniu, jeśli nie zostanie wybrany papież, karty do głosowania są spalane z dodatkiem chemicznym, co powoduje wydobywanie się czarnego dymu.
Jeśli papież zostanie wybrany, karty są spalane przy użyciu innej substancji, co skutkuje wydobyciem się białego dymu. Dodatkowo, od 2005 roku, w momencie pojawienia się białego dymu biją dzwony Bazyliki św. Piotra, aby uniknąć zamieszania, które miało miejsce w przeszłości, gdy dym był mylony z białym dymem.
Kiedy białym dymie oznajmia się wybór papieża, nowo wybrany papież jest pytany o imię, które chce przyjąć. Zwykle jest to imię zakonne, ale może to być również imię papieskie. Następnie papież zostaje prowadzony do „pokoju łez”, gdzie zakłada papieskie szaty.
Na balkonie Bazyliki św. Piotra kardynał Protodiakon ogłasza tłumowi zgromadzonemu na placu słowa: „Habemus Papam!” (Mamy papieża!). Jest to jeden z najbardziej oczekiwanych momentów dla wiernych na całym świecie. Po ogłoszeniu nowego papieża, udziela on pierwszego błogosławieństwa Urbi et Orbi (dla miasta i świata), a ceremonia ta jest transmitowana na całym świecie.
Historia i ciekawostki związane z konklawe
Zgodnie z tradycją, konklawe trwa od kilku dni do kilku tygodni, ale niektóre wybory papieskie były wyjątkowe. Najkrótsze konklawe w historii miało miejsce w 1503 roku, kiedy to wybór papieża Juliusza II zajął zaledwie kilka godzin, co według niektórych opinii było wynikiem przekupstwa.
Z kolei najdłuższe konklawe w historii trwało 829 dni (ponad dwa lata), miało miejsce w latach 1314-1316.
Warto również wspomnieć, że od 1712 roku rzymska rodzina Chigi była uważana za „protektora konklawe”, jednak od 1968 roku pełniła już tylko tytularną rolę.
Bibliografia:
- Bauer Stefan, The Invention of Papal History: Onofrio Panvinio between Renaissance and Catholic Reform, Oxford 2020.
- DuffyEeamon, Święci i Grzesznicy – Historia Papieży, Warszawa 2007.
- Fischer-Wollpert Rudolf, Leksykon papieży, Kraków 1990.
- konklawe [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp: 17.02.2025].
- Konklawe i nowy papież, kosciol.pl [dostęp: 17.02.2025].
- Państwo Kościelne [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp: 17.02.2025].
- Rendina Claudio, The Popes: Histories and Secrets, Washington 2002.
- Wierusz-Kowalski Jan, Poczet papieży, Warszawa 1985.
Fot. Nuova Cronica
