Garrett M. Graff, Jedyny samolot na niebie. Historia mówiona zamachów z 11 września
11 września w Polsce obchodzimy rocznicę zamachów, których dokonano w Stanach Zjednoczony w 2001 roku. Mimo że upamiętniane wtedy wydarzenia miały miejsce tak daleko stąd, ta data pozostaje ważna dla wielu ludzi. Wspomnienia świadków tego dnia odnaleźć można w niezwykłej książce Jedyny samolot na niebie.
Graff i jego książki
Garrett Graff nie jednym się w życiu zajmował. Studia ukończył na Harvardzie, a na Uniwersytecie Georgetown przez siedem lat prowadził zajęcia dotyczące dziennikarstwa i technologii. W czasie kampanii prezydenckiej Howarda Deana pełnił rolę zastępcy sekretarza prasowego. Jest również założycielem programu cyberbezpieczeństwa i technologii Instytutu Aspen, organizacji zajmującej się edukacją i polityką.
Nie można nie wspomnieć o szerokim dorobku Graffa w dziedzinie dziennikarstwa. Publikował artykuły między innymi w takich czasopismach jak WIRED, Esquire i New York Times. Był również redaktorem w Washingtonian oraz w POLITICO Magazine.
Wydał nie jedną książkę, ale głównym tematem ich wszystkich pozostają Stany Zjednoczone i ich historia. Do dzieł napisanych przez autora należą między innymi:
- The First Campaign (o globalizacji i jej wpływie na politykę USA),
- The Threat Matrix (o wojnie FBI z terroryzmem),
- Raven Rock (o zimnowojennych planach ochrony rządu USA),
- Angel is Airborne (o wydarzeniach zaraz po zabójstwie prezydenta Kennedy’ego).
Za to dzięki książce Watergate: A New History Graff został w 2023 roku nominowany do Nagrody Pulizera w kategorii historii.
Każdy pisarz mógłby być dumny z takiego sukcesu, jednak należy mieć nadzieję, że nie przyćmi on innych jego bardzo interesujących dzieł. Należy do nich z pewnością wydany w Ameryce w 2019 roku, a w Polsce 2 lata później, Jedyny samolot na niebie (The Only Plane in the Sky). Książkę tę tworzą zebrane i zredagowane przez autora wspomnienia Amerykanów będących świadkami zamachów z 11 września 2001 roku.
Jedyny samolot na niebie – zawartość
Jedyny samolot na niebie to, jak mówi nam już podtytuł, historia mówiona. Powstawał przez 2 lata, a autor zamieścił w nim materiały, które zbierał na przestrzeni tego czasu. Część rozmów przeprowadził sam, jednak książka ta nie mogłaby zostać napisana bez prawie dwóch dekad pracy innych badaczy.
Graff korzystał z kilku publikacji oraz ze zbiorów licznych instytucji, które zajmowały się interesującym go tematem. Wszystkie wymienione są w spisie źródeł na końcu książki. Choć autor dotarł dzięki nim do około 5000 różnych relacji, to oczywiście nie byłby w stanie w krótkim czasie opracować ich wszystkich. Ostatecznie dokładnie przestudiował jakieś 2000, a Jedyny samolot na niebie powstał na podstawie 500 z nich.
Wspomnienia różnych ludzi, które spisał dla nas Graff, nie licząc jednego rozdziału na początku książki oraz epilogu dotyczą tylko dnia 11 września 2001 roku. Terroryści organizacji Al-Kaida porwali wtedy 4 samoloty pasażerskie i zaczęli wlatywać nimi w ważne budynki w Stanach Zjednoczonych. Przeprowadzili atak na World Trade Center w Nowym Jorku oraz na znajdujący się w Waszyngtonie Pentagon.
Świadkami tych wydarzeń w taki czy inny sposób stały się tysiące ludzi. W związku z tym w książce obserwujemy je z licznych i bardzo różnych punktów widzenia, które stale przeplatają się ze sobą. Uzupełniają je niedługie komentarze autora, zdjęcia i kilka schematów zaatakowanych budynków oraz tras samolotów.
Najszerzej opisane są doświadczenia ludzi z Nowego Jorku, jednak wiele relacji dotyczy również Waszyngtonu i innych części Stanów Zjednoczonych. Liczne punkty widzenia należą do osób znajdujących się w miejscach ataków, służb ratunkowych, dziennikarzy i rodzin ofiar. Ważnym wątkiem pozostają również działania ludzi z otoczenia ówczesnego prezydenta Busha.
Doświadczenia czytelnika
Wypowiedzi zawarte w książce nie zostały zachowane w całości. Zamiast tego autor pociął je na krótkie fragmenty i wymieszał tak, by w miarę możliwości ich kolejność była zgodna z chronologią wydarzeń. Z jednej strony pozwala to na oglądanie ich z niezwykle licznych punktów widzenia na raz. Z drugiej sprawia, że czasem bardzo trudno jest śledzić losy poszczególnych bohaterów.
Zasada chronologii decyduje również o tym, w jakiej kolejności następują po sobie rozdziały. Zostaje jednak od czasu do czasu nagięta. Zdarza się, że co kilkanaście stron zaczynamy czytać o tym samym. Przyczyną tego zdaje się być między innymi ilość perspektyw, z których opisywane są wydarzenia. Umieszczenie ich wszystkich obok siebie w jednym rozdziale mogłoby wprowadzić zbyt dużo chaosu.
Te problemy wprowadzają czasem poczucie dezorientacji. Nie jest jednak tak, że autor pozostawia nas z samych sobie. Jego komentarze pozwalają odnaleźć punkt zaczepienia w tekście. Dodatkową pomoc w zrozumieniu opowieści stanowią załączone zdjęcia i schematy, a przy wypowiedziach każdej kolejnej postaci podane są ich nazwisko i tożsamość (miejsce pracy, pełniona funkcja).
Książkę da się przeczytać bardzo szybko, mimo że ma ponad 600 stron. Nie zalecam jednak tego. Z oczywistych przyczyn tekst zawiera dużo opisów katastrof, śmierci i przeżyć z nimi związanych. Trudno przejść obok nich obojętnie. Nawet autor zdaje się czasem popadać w nieco emocjonalny ton, co da się zauważyć, mimo że fragmenty tekstu pochodzące bezpośrednio od niego są bardzo krótkie.
Jedyny samolot na niebie – podsumowanie
Jedyny samolot na niebie to bardzo dobry zbiór wspomnień różnych ludzi z dnia 11 września. Daje szeroką perspektywę na przeżycia amerykańskiego społeczeństwa z tamtego dnia. Pozwala również poznać opowieści pojedynczych osób, o których inaczej nigdy byśmy pewnie nie usłyszeli. Trzeba zaznaczyć, że mogą one wywołać w czytelnikach silne emocje.
Choć śledzenie wydarzeń nie zawsze jest proste, widać, że pisarz stanął na wysokości zadania, jakim było ułożenie w jedną historię kilkuset różnych wypowiedzi i poradził z nim sobie naprawdę dobrze. Docenić można również spis źródeł pozwalający zainteresowanym samodzielnie szukać dalszych informacji.
Książka dotyczy wydarzeń ważnych przede wszystkim dla Amerykanów, ale mających również duży wpływ na resztę świata. Nie pozwoli co prawda zrozumieć wszystkich ich skutków ani przyczyn, jednak nie sprawia to, że jest mniej warta przeczytania.
Wydawnictwo: SQN
Ocena recenzentki: 5/6
Marianna Juszczuk
Źródła:
- Graff G.M., Jedyny samolot na niebie. Historia mówiona zamachów z 11 września, Kraków 2021.
- garrettgraff.com [dostęp: 27.03.2024].
- aspeninstitute.org [dostęp: 27.03.2024].
