Kacper, Melchior i Baltazar: trzej królowie, trzech mędrców ze Wschodu, trzech magów, to postacie, które odgrywają ważną rolę w tradycji chrześcijańskiej, związane z narodzinami Jezusa. Ich pokłon przed Dzieciątkiem Jezus, opisany w Ewangelii Mateusza, stał się inspiracją dla licznych dzieł sztuki i tradycji bożonarodzeniowych.
6 stycznia, w Święto Objawienia Pańskiego, upamiętnia się ich wizytę, która w wielu krajach jest obchodzona z procesjami i uroczystościami. Choć w Biblii brak szczegółów dotyczących ich liczby czy imion, przez wieki wykształciła się bogata legenda o Trzech Królach, której korzenie sięgają zarówno religii, jak i historii.
Mędrcy ze Wschodu, znani również jako Trzej Królowie, to według tradycji chrześcijańskiej mędrcy (z gr. μαγοι, magoi), którzy przybyli, by oddać hołd Jezusowi z Nazaretu po jego narodzinach, przynosząc w darze złoto, kadzidło i mirrę.
Ich pokłon przed nowo narodzonym Chrystusem stał się popularnym tematem w sztuce sakralnej. W tradycyjnych szopkach bożonarodzeniowych mędrcy są często przedstawiani w towarzystwie wielbłądów, co podkreśla ich egzotyczne pochodzenie i długą podróż, jaką odbyli.
Wizyta Mędrców u Jezusa jest upamiętniana w zachodnim chrześcijaństwie 6 stycznia. To święto, znane jako Objawienie Pańskie, bywa również potocznie określane mianem Święta Trzech Króli. Po reformach liturgicznych w niektórych krajach, takich jak Niderlandy, obchody te zostały przeniesione na niedzielę przypadającą między 2 a 8 stycznia, co umożliwia większej liczbie wiernych udział w uroczystościach.
Trzej Królowie w Nowym Testamencie
Wzmianka o mędrcach pojawia się w Nowym Testamencie wyłącznie w Ewangelii Mateusza (2:1-12). Ewangelista podaje, że przybyli oni ze wschodu, jednak ich dokładne pochodzenie nie zostało określone. Nie wspomina się również liczby mędrców ani ich imion.
Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: «Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać mu pokłon». Skoro to usłyszał król Herod, przeraził się, a z nim cała Jerozolima. Zebrał więc wszystkich arcykapłanów i uczonych ludu i wypytywał ich, gdzie ma się narodzić Mesjasz. Ci mu odpowiedzieli: «W Betleje3 judzkim, bo tak napisał Prorok: A ty, Betlejem, ziemio Judy, nie jesteś zgoła najlichsze spośród głównych miast Judy, albowiem z ciebie wyjdzie władca, który będzie pasterzem ludu mego, Izraela». Wtedy Herod przywołał potajemnie Mędrców i wypytał ich dokładnie o czas ukazania się gwiazdy. A kierując ich do Betlejem, rzekł: «Udajcie się tam i wypytujcie starannie o Dziecię, a gdy Je znajdziecie, donieście mi, abym i ja mógł pójść i oddać Mu pokłon». Oni zaś wysłuchawszy króla, ruszyli w drogę. A oto gwiazda, którą widzieli na Wschodzie, szła przed nimi, aż przyszła i zatrzymała się nad miejscem, gdzie było Dziecię. Gdy ujrzeli gwiazdę, bardzo się uradowali. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę. A otrzymawszy we śnie nakaz, żeby nie wracali do Heroda, inną drogą udali się do swojej ojczyzny (Mt 2,1-12).
Zgodnie z opowieścią, mędrcy przybyli do Jerozolimy, ponieważ na wschodzie dostrzegli gwiazdę zwiastującą narodziny nowego króla żydowskiego. Chcieli złożyć mu hołd. Wieść o tym dotarła do króla Heroda Wielkiego, który zareagował z niepokojem.
Zebrał uczonych w piśmie i arcykapłanów, by dowiedzieć się, gdzie według proroctw miał narodzić się Mesjasz. Odpowiedź wskazywała na Betlejem. Herod potajemnie wezwał mędrców, polecając im udać się do Betlejem i znaleźć dziecko. Wyraził chęć oddania hołdu, choć w rzeczywistości miał inne zamiary.
Ewangelia Mateusza opisuje, że podczas ich podróży gwiazda, którą wcześniej widzieli, poprowadziła ich do miejsca, gdzie przebywało dziecko. Mędrcy znaleźli miejsce, w którym Maryja opiekowała się nowonarodzonym Jezusem. Padli na kolana, oddali mu pokłon i złożyli dary: złoto, kadzidło i mirrę.
Wkrótce Bóg ostrzegł ich we śnie, by nie wracali do Heroda. Mędrcy zastosowali się do tego polecenia i powrócili do swojej ojczyzny inną drogą. Herod, zdawszy sobie sprawę, że został oszukany, wpadł w gniew.
Nakazał zabić wszystkich chłopców w Betlejem i okolicach, którzy mieli dwa lata lub mniej – wydarzenie to znane jest jako masakra betlejemska. W tym czasie Józef, uprzedzony przez Boga we śnie, uciekł z Marią i Jezusem do Egiptu, unikając w ten sposób niebezpieczeństwa.
Poza Biblią
Historia przedstawiona w Ewangelii Mateusza była na przestrzeni wieków rozwijana o liczne szczegóły, których brak w oryginalnym tekście biblijnym. Chociaż Mateusz nie podaje liczby mędrców, w tradycji zachodniego chrześcijaństwa przyjmuje się, że było ich trzech. Liczba ta prawdopodobnie wynika z trzech darów, jakie przynieśli Jezusowi: złota, kadzidła i mirry. W tradycji wschodniego chrześcijaństwa natomiast liczba mędrców jest znacznie większa i wynosi dwunastu.
Według tradycji mędrcy pochodzili z trzech różnych kontynentów i reprezentowali trzy linie ludzkości wywodzące się od synów Noego: Sema, Chama i Jafeta. Symbolizowali również trzy etapy życia człowieka: młodość, wiek dojrzały i starość.
Legenda głosi, że mędrcy zostali później ochrzczeni przez św. Tomasza Apostoła, a następnie zostali biskupami w Indiach. Ten przekaz wywodzi się z tradycji apokryficznych, które były rozpowszechniane przez pisarzy w VI wieku.
Imiona mędrców – Baltazar, Melchior i Kacper – zaczęły funkcjonować w średniowieczu. Pojawiły się około VIII wieku w kronice Excerpta Latina Barbari jako Bithisarea, Melichior i Gathaspa. W innych tradycjach chrześcijańskich mędrcy noszą różne imiona. Na przykład syryjscy chrześcijanie nazywają ich Larvandad, Gushnasap i Hormisdas.
Trzech magów? A może kapłanów?
W greckim oryginale Ewangelii według Mateusza mędrcy ze Wschodu są określeni terminem μάγοι (magoi). Słowo to jest liczbą mnogą od magus, które często odnosi się do kapłanów zoroastryzmu – starożytnej perskiej religii, istniejącej do dziś w Iranie i Indiach.
Z tego powodu przypuszcza się, że mędrcy byli perskimi kapłanami. W apokryficznej księdze znanej jako Arabska Ewangelia Dzieciństwa Jezusa twierdzi się nawet, że mędrcy odwiedzili Jezusa, ponieważ jego przyjście było przepowiedziane przez proroka Zaratusztrę.
Jednak wielu naukowców uważa, że związek mędrców z zaratusztrianizmem nie może być jednoznacznie potwierdzony. Słowo magoi w bardziej ogólnym znaczeniu odnosi się także do osób zajmujących się przepowiadaniem przyszłości, magią lub astrologią, co komplikuje precyzyjną identyfikację ich pochodzenia.
Określenie „trzej królowie” pojawiło się dopiero w III wieku i prawdopodobnie ma na celu wypełnienie proroctwa z Psalmu 72:11.
Czy Trzej Królowie istnieli naprawdę?
Tego nie wiemy. Przez stulecia wiele osób próbowało utożsamić ich z postaciami historycznymi. Wyrażenie „ze wschodu” (ἀπὸ ἀνατολῶν, apo anatolon), tłumaczone dosłownie jako „od wschodu [słońca]”, to jedyna wskazówka, jaką Mateusz podaje na temat pochodzenia mędrców.
Terytorium, które mogło być ich ojczyzną, pokrywa się z granicami Imperium Partów – rozległego państwa obejmującego obszary od wschodniej Syrii po zachodnie Indie. Choć imperium to cechowała tolerancja religijna, dominującą wiarą był wspomniany wyżej zoroastryzm, związany z klasą kapłańską znaną jako magos.
Ormianie z kolei tradycyjnie utożsamiają mędrców jako Baltazara z Arabii, Melchiora z Persji i Kacpra z Indii. Historyk Jan z Hildesheim przytacza związaną z nimi opowieść o jednym z mędrców podróżującym przez Taxilę – miasto na Jedwabnym Szlaku (obecnie w Pendżabie, Pakistan), w drodze do Betlejem.
Sebastian Brock, badacz wczesnego chrześcijaństwa, zauważył, że wśród nawróconych z zoroastryzmu pojawiły się legendy związane z ewangelicznymi mędrcami. Z kolei Anders Hultgård wskazał na podobieństwa między opowieścią Mateusza a perskimi mitami. Te ostatnie mówiły o mędrcach obserwujących wschód gwiazdy zapowiadającej narodziny władcy oraz o objawieniu boskiej istoty w ogniu i świetle.
Sugeruje się, że inspiracją dla opowieści o hołdzie Trzech Mędrców mogła być historyczna podróż króla Armenii Tiridatesa I do Rzymu w 66 roku n.e., kiedy to z towarzyszącymi mu magami złożył hołd cesarzowi Neronowi. Wydarzenie to miało miejsce zaledwie kilka lat przed przypisywaną datą powstania Ewangelii według Mateusza.
Istnieje również tradycja, według której Naimanowie z Azji Środkowej oraz ich chrześcijańscy krewni, Keraici, byli potomkami biblijnych Mędrców. Dziedzictwo to zostało przypisane mongolskiej dynastii Czyngis-chana, za sprawą Sorghaghtani, siostrzenicy władcy Keraiów Toghrula.
Sorghaghtani wyszła za mąż za Toluja, najmłodszego syna Czyngisa, i była matką Möngke Chana oraz Kubilaj-chana, jego młodszego brata i następcy. Toghrul, utożsamiany z legendarnym prezbiterem Janem – chrześcijańskim królem Azji Środkowej, miał być przodkiem mongolskich władców, których europejscy monarchowie i papieże uważali za potencjalnych sojuszników w walce z muzułmanami.
Konstabl Sempad odwiedził mongolski dwór w Karakorum w latach 1247–1250 i 1254. W 1243 roku, przebywając w Samarkandzie, napisał list do króla Cypru Henryka I i królowej Stefanii. W liście tym stwierdził, że Tanchat to ziemia, z której przybyli Trzej Królowie, by oddać hołd Jezusowi w Betlejem.
Pisał także, że ludzie tej ziemi są chrześcijanami, a w ich kościołach znajdują się obrazy Jezusa i Trzech Króli, przedstawiające ich dary: złoto, kadzidło i mirrę. Według tej tradycji to właśnie Trzej Królowie mieli zapoczątkować chrześcijańską wiarę wśród mieszkańców tej ziemi.
W tradycji, która ukształtowała się m.in. w sztuce od XIV wieku, Kacper jest przedstawiany jako starzec z białą brodą, darujący złoto i związany z Tars w dzisiejszej Turcji. Melchior to mężczyzna w średnim wieku, który ofiarowuje kadzidło z Arabii, a Baltazar, młodzieniec często przedstawiany jako czarnoskóry, przynosi mirrę z Saby (obecnie południowy Jemen).
Ich wiek tradycyjnie wynosił 60, 40 i 20 lat, a pochodzenie geograficzne ewoluowało, z coraz częstszym przypisywaniem Baltazarowi afrykańskiego rodowodu, zwłaszcza z Aksum.
Czarnoskóry Baltazar pojawiał się w sztuce północnoeuropejskiej od XII wieku, a do XV wieku stał się tam powszechnie przedstawiany. Istnieją różnice w przypisywaniu darów – złoto bywa kojarzone również z Melchiorem, który w niektórych tradycjach jest najstarszym z Mędrców.
Gwiazda Betlejemska
Gwiazda Bożego Narodzenia lub Gwiazda Betlejemska wywodzi się bezpośrednio z historii Bożego Narodzenia, opisanej w Ewangelii według św. Mateusza. Wskazywała miejsce, w którym miał się narodzić Król Żydów. Według Mateusza, mędrcy ze Wschodu podążali za tą gwiazdą, aby odwiedzić Dzieciątko Jezus za pośrednictwem króla Heroda, a następnie objawić Herodowi to miejsce narodzin.
Mędrcy nie wrócili jednak do Heroda, który następnie nakazał rzeź dzieci z Betlejem, aby zginął przepowiedziany Mesjasz. W ikonografii rzymskiej gwiazdy były również używane do reprezentowania komet zwiastujących boski status i nowy, lepszy czas nadziei. Na przykład kometa, którą na niebie określano mianem duszy Cezara, nazywano gwiazdą Juliusza lub sidus Iulium, ponieważ pojawia się również w kole słonecznym.
W 1614 roku Johannes Kepler uznał, że koniunkcja Jowisza i Saturna w 7 roku p.n.e. była związana z Gwiazdą Betlejemską, choć współczesne obliczenia wskazują, że te koniunkcje nie były spektakularne. Profesor Karlis Kaufmanis oraz Simo Parpola zaproponowali, że była to potrójna koniunkcja w gwiazdozbiorze Ryb. W latach 3-2 p.n.e. miała miejsce seria koniunkcji, w tym jedna bardzo bliska między Jowiszem a Wenus w 2 rokju p.n.e.
Astronom Michael Molnar sugeruje, że „gwiazda na wschodzie” mogła być związana z zakryciem Jowisza przez Księżyc w 6 roku p.n.e., co miało astrologiczne znaczenie dla narodzin boskiego króla. Istnieją także teorie, które wskazują na koniunkcję Jowisza z Wenus w 2 roku p.n.e., uznawaną za znak narodzin nowego króla Izraela.
Niektóre teorie wiążą Gwiazdę Betlejemską z kometą, np. z kometą Halleya z 12 roku p.n.e., choć komety były zwykle postrzegane jako złe omen. Istnieją także hipotezy dotyczące supernowych, w tym supernowej z 4 roku p.n.e., zarejestrowanej w Chinach i Korei, która może odpowiadać biblijnemu opisowi Gwiazdy Betlejemskiej.
Betlejemska rzeź niewiniątek
Historia o rzezi niewiniątek w Betlejem, opisana w Ewangelii Mateusza, mówi o zabiciu wszystkich chłopców w wieku do dwóch lat na rozkaz króla Heroda, który chciał zgładzić nowo narodzonego „króla żydowskiego”. Nie ma jednak dowodów historycznych ani archeologicznych potwierdzających to zdarzenie.
Według narracji, Herod dowiedział się od mędrców ze wschodu o narodzinach Jezusa i poprosił ich, by odnaleźli dziecko, rzekomo w celu oddania mu hołdu. Mędrcy, ostrzeżeni we śnie, wrócili inną drogą, a Herod, czując się oszukany, rozkazał wymordowanie małych chłopców w Betlejem. Józef, ojciec Jezusa, również miał senne ostrzeżenie od anioła i uciekł z rodziną do Egiptu, chroniąc dziecko.
Historia ta, według Mateusza, wypełnia proroctwo Jeremiasza o Rachel płaczącej nad dziećmi. Jednocześnie autor ewangelii nawiązuje do paraleli między Jezusem a Mojżeszem, który także uniknął dzieciobójstwa i przebywał w Egipcie.
Brak niezależnych źródeł historycznych, takich jak pisma Józefa Flawiusza, który szczegółowo opisywał zbrodnie Heroda, budzi wątpliwości co do prawdziwości opowieści. Niektórzy sugerują, że jeśli Betlejem było niewielką osadą, mogło wówczas zginąć jedynie kilka dzieci, co mogło umknąć kronikarzom.
Makrobiusz, piszący w IV/V wieku, wspomniał o dzieciobójstwie w Betlejem, łącząc je z dowcipem o Herodzie, który miał rzekomo w tym samym czasie zabić własnych synów. Jednak źródło to jest uważane za apokryficzne i niepewne.
Historia rzezi niewiniątek jest corocznie upamiętniana w tradycji chrześcijańskiej 28 grudnia, w Dniu Niewinnych Dzieci.
Relikwie Trzech Króli
Relikwie Trzech Króli to rzekome szczątki Mędrców ze Wschodu, które od 1164 roku znajdują się w relikwiarzu w katedrze w Kolonii. Legenda głosi, że Helena, matka cesarza Konstantyna, około 325 roku podczas podróży po Lewancie odnalazła szczątki Trzech Króli, obejmujące kości i fragmenty odzieży. W 344 roku cesarz Konstans I miał przekazać te relikwie Mediolanowi.
Po długim okresie zapomnienia, relikwie ponownie pojawiły się w 1158 roku. Opat Robert z Mont Saint-Michel wspomniał wtedy o odnalezieniu szczątków Trzech Króli w kościele niedaleko Mediolanu.
W czasie oblężenia Mediolanu przez cesarza Fryderyka Barbarossę relikwie zostały zabezpieczone w dzwonnicy kościoła San Giorgio al Palazzo. Po zwycięstwie Fryderyka Barbarossy w Lombardii, w 1164 roku arcybiskup Kolonii, Reinald z Dassel, sprowadził szczątki do Kolonii.
Następca Reinalda, arcybiskup Filip I z Heinsbergu, zlecił wykonanie bogato zdobionego, złoconego relikwiarza. Prace wykonał słynny złotnik średniowieczny, Mikołaj z Verdun. Relikwiarz początkowo znajdował się w tzw. Hildebold, poprzedniku obecnej katedry. Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto, aby godnie przechowywać cenne relikwie. Obecność relikwii uczyniła Kolonię ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym, co przynosiło kapitule katedralnej znaczne dochody.
Przez stulecia Mediolan wielokrotnie domagał się zwrotu relikwii, jednak bezskutecznie. W latach 1903–1904 archidiecezja mediolańska otrzymała fragmenty kości Trzech Króli, które obecnie są przechowywane w bazylice Sant’Eustorgio. W latach 80. XX wieku przeprowadzono badania tkanin związanych z relikwiami, a wyniki wskazały, że materiały pochodzą z II–III wieku n.e.
Pod koniec XIII wieku Marco Polo opisał grobowce Trzech Mędrców, które rzekomo widział w mieście Saveh, znajdującym się w dzisiejszym Iranie.
Relikwie Trzech Króli, choć owiane legendą, pozostają istotnym symbolem religijnym i historycznym, przyciągając wiernych i turystów z całego świata.
Święto Trzech Króli, czyli Objawienie Pańskie
Święto Objawienia Pańskiego, które powstało we wschodnim chrześcijaństwie w IV wieku, początkowo miało na celu uczczenie pojawienia się wcielonego Syna Bożego na ziemi, znanego w grece jako ἐπιφάνεια (epiphaneia), czyli „pojawienie się”. Obchody te upamiętniały narodziny Maryi Dziewicy, odwiedzenie Mędrców ze Wschodu, wydarzenia z młodości Jezusa oraz Jego chrzest przez Jana Chrzciciela.
Pierwsza znana wzmianka o tym święcie pochodzi od Klemensa Aleksandryjskiego (ok. 150 -ok. 215) w jego dziele Stromateis. Opisał on zwyczaj wyznawców Bazylidesa, którzy obchodzili święto chrztu Jezusa, datowane na piętnasty rok panowania cesarza Tyberiusza. Daty te odnoszą się do 6 stycznia w kalendarzu juliańskim.
Kościół łaciński zawsze obchodził narodziny Jezusa 25 grudnia. Święto Objawienia Pańskiego, przypadające na 6 stycznia, w tym obrządku łacińskim skupia się przede wszystkim na hołdzie Trzech Króli, symbolizującym ogłoszenie Chrystusa światu.
Święto Objawienia Pańskiego jest dniem wolnym od pracy w niektórych krajach europejskich, takich jak Andora, Chorwacja, Cypr, Niemcy (w niektórych landach), Finlandia, Grecja, Włochy, Liechtenstein, Polska, Słowacja, Hiszpania, Szwecja i Szwajcaria (w niektórych kantonach).
Dzień Trzech Króli – tradycje
Litery C+M+B, rysowane kredą na drzwiach, wcale nie odnoszą się do pierwszych imion trzech króli. Symbolizują łacińskie błogosławieństwo Christus Mansionem Benedicat, co tłumaczy się jako Chryste, błogosław ten dom.
Święto Trzech Króli, podobnie jak Wielkanoc, tradycyjnie było dniem chrztu, dlatego w tym dniu ma miejsce konsekracja wody. Tego dnia błogosławiona jest również kreda przez kapłana. Wypisane na drzwiach domów poświęconą kredą, mając chronić przed złem, ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa, a napis pozostaje na drzwiach lub w ich pobliżu aż do Zielonych Świątek lub dłużej. Zwykle przy literach C+M+B dopisuje się bieżący rok. Znak „+” oznacza krzyż.
Woda święcona, która jest konsekrowana podczas Wigilii Objawienia Pańskiego, nazywana jest wodą Objawienia Pańskiego i uznawana za najpotężniejszą z wód święconych. W Europie Środkowej i Wschodniej stosuje się ją w celu leczenia chorób u ludzi i zwierząt oraz do neutralizowania wpływów diabolicznych.
W nadzwyczajnym rycie łacińskim Kościoła katolickiego liturgia jest zorganizowana w następujący sposób: po Litanii do Wszystkich Świętych kapłan odmawia Psalmy Zwycięstwa 28, 45 i 146. Następnie odbywają się tzw. Egzorcyzmy św. Michała, a później modlitwy Benedykt i Magnificat. Po dalszym błogosławieństwie soli i wody, konsekracja kończy się hymnem Te Deum.
Tradycje w różnych krajach
Święto Trzech Króli obchodzone jest zarówno przez protestantów, jak i katolików. W języku staro-wysoko-niemieckim święto nazywa się Perthennacht, od mitologicznego stworzenia (Perchta), kojarzonego ze światłem, ponieważ od 6 stycznia dni zaczynają się wydłużać.
W katolickich częściach Niemiec rozpowszechnione jest Sternsingen, czyli zwyczaj, w którym grupy trojga dzieci przebranych za królów, w towarzystwie dorosłego, odwiedzają domy, śpiewają kolędy, błogosławią domy i piszą błogosławieństwo na drzwiach lub obok nich, używając poświęconej kredy.
Dzieci również zbierają pieniądze na szczytny cel. Kampania ta jest jedną z największych akcji charytatywnych w Kościele katolickim pod względem dochodów.
W niektórych częściach Holandii dzieci odwiedzają domy w grupach po trzy osoby, nosząc korony, a jeden z nich ma pomalowaną twarz na czarno. Niosą lampiony i śpiewają.
Święto Trzech Króli jest także obchodzone w Flandrii. Na przykład w Sint-Niklaas odbywała się wielka procesja z okazji Objawienia Pańskiego, w której Trzej Królowie szli jako olbrzymy. Dziś te olbrzymy są własnością miasta. Co roku w Brugii odbywa się Parada Gwiazd, w której główną rolę odgrywają trzej królowie na koniach.
Wiele rodzin obchodzi Święto Trzech Króli, wystawiając choinkę na zewnątrz. Popularnym zwyczajem jest pieczenie chleba królewskiego lub ciasta królewskiego, w którym ukryta jest brązowa fasola lub moneta. Osoba, która ją znajdzie, zostaje „królem” tego dnia. Zwyczaj ten jest również znany we Francji.
W Austrii podczas Święta Trzech Króli czarownice i Perchta odgrywają rolę, nosząc maski i kostiumy. W Schwyz w Szwajcarii zaś, odbywają się hałaśliwe parady z trzaskaniem biczów i biciem w krowie dzwonki (Trycheln).
W Słowenii, w czasie Święta Trzech Króli, Pehtra Baba odwiedza domy, nie nosząc maski, ale chowa twarz za kurzem lub czerni ją sadzą. Nosi chustę na głowie lub czapkę. Odwiedza domy, żąda kiełbasy i słodyczy.
We Francji w Święto Trzech Króli jest tradycyjnie spożywane ciasto królewskie (galette des rois). W Hiszpanii natomiast w tym dniu wręcza się prezenty, ponieważ to Trzej Królowie obdarowali Dzieciątko Jezus. W tym dniu organizowane są parady. Szkoły są zamknięte, a piekarze wypiekają specjalne ciasto w kształcie pierścienia (roscón de Reyes).
W Kantabrii Esteru, leśny drwal, tworzy zabawki dla dzieci przez cały rok, z wyjątkiem Bożego Narodzenia, kiedy odwiedza domy, by zostawić prezenty. Towarzyszy mu el burru (osioł).
Bibliografia:
- Brock Sebastian, Christians in the Sasanian Empire: A Case of Divided Loyalties, Oxford 1982.
- Renan Ernest, Żywot Jezusa, Łódź 1991.
- Parpola Simo, The Magi and the Star: Babylonian Astronomy Dates Jesus’ Birth, 2001.
- Górny Grzegorz, Trzej Królowie. Dziesięć tajemnic. Sekrety Bożego Narodzenia, 2014.
