Spośród licznych współpracowników i podwładnych Napoleona Bonaparte szczególną pozycję posiadali marszałkowie. Ludzie ci pozostawali często w cieniu swojego wodza, jednakże rola, jaką odegrali w dziejach wojen napoleońskich, nie jest wcale mała. W trzecim artykule z tej serii zostaną przybliżone kolejne sylwetki napoleońskich marszałków, w tym m.in. króla Neapolu czy osoby, której Francuzi zawdzięczają słowo oznaczające zdradzanie.
August de Marmont, książę Raguzy
(Zdj. Wikimedia Commons)
Ur. 20 VII 1774 r. w Chatillon-sur-Seine w Burgundii. Syn oficera, absolwent szkoły artylerii w Dijon, gdzie poznał ówczesnego porucznika Bonaparte stacjonującego wraz ze swym pułkiem w pobliskim Auxonne; po ukończeniu wspomnianej szkoły został w 1792 r. oficerem. Uczestnik oblężenia Tulonu, następnie walczył w Moguncji, a w I kampanii włoskiej był adiutantem Napoleona. Wziął udział w wyprawie egipskiej jako oficer w dywizji gen. Bonapartego. Powrócił wraz z Bonapartem do Francji i odegrał istotną rolę w zamachu 18 brumaire’a. W II kampanii włoskiej dowódca artylerii rezerwowej, dzięki niemu udało się skutecznie przeprowadzić działa przez Przełęcz Św. Bernarda – Marmont, nakazał zdjąć je z lawet i umieścić w wydrążonych pniach drzewnych jak także obwiązać koła słomą, dzięki czemu udało się ominąć Fort de Bard obsadzony przez Austriaków. Ponownie odznaczył się pod Marengo, za co otrzymał stopień generała dywizji. Sygnatariusz rozejmu z Austrią w Treviso, po podpisaniu pokoju zajął się reorganizacją artylerii wprowadzając standaryzację części do dział i zaprzęgów, jak również kalibru dział artylerii polowej ustalając go na 6 cali (był to standard przyjęty w większości armii europejskich). Pominięty przy pierwszej promocji marszałków, w kampanii 1805 r. dowódca II Korpusu Wielkiej Armii walczył pod Ulm oraz we Włoszech. W VII 1806 r. mianowany gubernatorem Dalmacji, zdobył Raguzę (obecnie Dubrownik), za to otrzymał tytuł księcia tego miasta w 1808 roku. Jako gubernator rozwijał podległą mu prowincję budując drogi i rozwijając porty oraz popierając kulturę chorwacką. Jak sam nieskromnie powiedział: Z pewnością Rzymianie nie stworzyli niczego piękniejszego ani też nie napotkali takich trudności. W wojnie z Austrią 1809 r. dowódca XI Korpusu walczył pod Wagram i Znojnem otrzymując po zakończeniu kampanii buławę i gubernatorstwo zdobytych na Austriakach Prowincji Iliryjskich. W IV 1811 r. wysłany do Hiszpanii jako dowódca IV Korpusu, w miesiąc później objął dowództwo Armii Portugalii walczył z armią Wellingtona m.in. odbijając Ciudad Rodrigo. Pokonany w bitwie pod Arapilami (22 VII 1812 r.) został poważnie ranny i powrócił do Francji. Ponownie w linii wiosną 1813 r. dowodził VI Korpusem walcząc w Niemczech pod Lutzen, Budziszynem, Dreznem i Lipskiem oraz w obronie Francji wycofując się z Paryża po krótkiej obronie otrzymał zadanie osłony Napoleona organizującego siły w Fontainbleau. Tymczasem Marmont prowadził tajne negocjacje z koalicją, w wyniku których 31 III 1814 r. VI Korpus przeszedł na drugą stronę, co zniweczyło plany Bonapartego osadzenia na tronie swojego małoletniego syna. W czasach Restauracji mianowany przez Ludwika XVIII parem, towarzyszył królowi na wygnaniu w Gandawie w 1815 roku. Głosował za karą śmierci dla Neya, w czasie rewolucji lipcowej 1830 r. dowódca wojsk królewskich próbujących stłumić powstanie. Po jej zakończeniu udał się na emigrację, zmarł 2 V 1852 r. w Wenecji. Autor pamiętników.
Powszechnie uważany przez bonapartystów za zdrajcę, opinia ta towarzyszyła mu do końca życia. Kiedy otrzymał dowództwo kompanii muszkieterów gwardii powszechnie zaczęto ją nazywać kompanią Judaszów, podobnie dzięki tytułowi Marmonta ukuto słowo raguser – zdradzać, sam Napoleon miał powiedzieć, że Marmont zadał mi ostatni cios.
André Masséna, książę Rivoli, książę Essling
(Zdj. Wikimedia Commons)
Ur. 6 V 1758 r. w Genui w rodzinie kupieckiej. Jako młody chłopiec pływał w marynarce handlowej, by w wieku 17 lat zaciągnąć się do armii. Zwolniony ze służby w 1789 r., w 1791 r. wstąpił do batalionu ochotniczego, szybko awansując na jego dowódcę. W dwa lata później generał dywizji, dowodził dywizją w Armii Italii podczas I kampanii włoskiej odznaczając się m.in. pod Lodi, Rivoli i Arcole. W 1798 r. dowódca Armii Rzymu, a następnie Armii Helwecji. Dzięki zwycięstwo w bitwie pod Zurichem (25-26 IX 1799) nad rosyjskim korpusem Rimskiego-Korsakowa zatrzymał dobrze rozwijającą się ofensywę wojsk koalicji. Poparł zamach 18 brumaire’a, dzięki czemu otrzymał dowództwo Armii Italii. Bronił rodzinnej Genui, którą po wyczerpaniu zapasów poddał 4 VI 1800 roku. Marszałek pierwszej promocji, w kampanii 1805 r. dowódca Armii Italii pobił Austriaków pod Caldiero (30 X), w 1806 r. dowódca Armii Neapolu na czele której zajął to miasto. W wojnie z Prusami i Rosją 1806-1807 dowódca V Korpusu w miejsce chorego Lannesa, w 1808 r. mianowany księciem Rivoli. W wojnie z Austrią 1809 dowódca IV Korpusu odznaczył się pod Essling (za co otrzymał tytuł księcia Essling w 1810 r.) i Wagram. W IV 1810 mianowany dowódcą Armii Portugalii zajął Ciudad Rodrigo i Almeidę powstrzymany przez Wellingtona pod Torres Vedras. Pokonany pod Fuentes de Onoro został odwołany ze stanowiska. W latach 1813-1815 dowódca okręgu wojskowego w Tulunie, po wylądowaniu Napoleona w zatoce Juan starał się go powstrzymać, lecz ostatecznie przeszedł na jego stronę. Nie wziął udziału w kampanii belgijskiej, po Waterloo mianowany dowódcą paryskiej Gwardii Narodowej, w czasie II Restauracji w niełasce. Zmarł w Paryżu 4 IV 1817 roku.
Napoleon nazywał go umiłowanym dzieckiem zwycięstwa, uważając go najbardziej utalentowanego zaraz po nim. Mimo to uważał go za osobę o słabym charakterze, wiedząc o jego skłonnościach do rabunku i skąpstwie. Stwierdził, że niezbędna dla dobrego wodza równowaga pomiędzy odwagą a rozsądkiem pojawiała się rzadko: Masséna (…) dziwnym darem natury zyskiwał ową tak pożądaną równowagę dopiero w ogniu; rodziła się w nim w obliczu największego niebezpieczeństwa.
