S. Koper, T. Stańczyk, Ostatnie lata polskiego Wilna
Kresy Wschodnie w wyobrażeniu każdego Polaka to pewna idylliczna Arkadia, która na zawsze została utracona. Z romantycznym sentymentem zanurzamy się w historię miast, które dawniej stanowiły część Rzeczpospolitej. Były to ośrodki ważne pod wieloma względami. Do takich z pewnością należało Wilno – miasto, które mimo, że kresowe, wcale nie było peryferią naszej ojczyzny.
„Ostatnie lata polskiego Wilna” to druga część trylogii autorstwa Sławomira Kopra i Tomasza Stańczyka, traktująca o wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Wcześniej obaj Autorzy napisali książkę „Ostatnie lata polskiego Lwowa”, a w planach mają wydanie publikacji „Ostatnie lata polskich Kresów”, która będzie podsumowaniem ich dotychczasowej pracy. Jak sami na wstępie zaznaczają, zależy im, by przedstawić Czytelnikom „spokojne spojrzenie na Ziemie Utracone – bez egzaltacji i emocji (…) pisząc prawdę, która nie zawsze jest wygodna zarówno dla potomków Kresowiaków, jak i dla mediów”. Autorzy chcą raz na zawsze rozprawić się z mitem miasta znad Wilii.
Książka podzielona jest na 28 rozdziałów, z czego każdy mógłby być oddzielnym artykułem. Dla tak wielu wątków wspólnym punktem wyjścia jest miasto Wilno. Czytelnik znajdzie w nich zarówno zagadnienia dotyczące historii jak i kultury oraz gospodarki. Portret miasta przedstawiony jest niczym w barwnym kalejdoskopie, gdzie wiele tematów się wzajemnie przenika i łączy. Tak więc mamy tutaj rozdziały dotyczące m. in. młodości Józefa Piłsudskiego, buntu generała Żeligowskiego oraz twórczości Stanisława Cata-Mackiewicza. Ciekawymi wątkami są przedstawione pikantne szczegóły z życia profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego, losy przedsiębiorstwa Elektrit, mafii Bruderferajn, czy kwestii pierwszej polskiej strzelaniny w szkole. Autorzy ukazali również stosunki i nastroje polsko-żydowskie, te sprzed jak i w czasie wojny. Opisują piękną wileńską kulturę – malarstwo, gazety, teatry oraz nekropolie. Książkę kończy historia miasta podczas II wojny światowej, od września 1939 roku, przez okupację sowiecką i niemiecką, po „Ostrą Bramę”, Brygadę Śmierci i exodus mieszkańców.
Publikację Kopra i Stańczyka nie czyta się jak zwykłą naukową książkę. Jest to raczej coś w rodzaju przewodnika i biografii miasta. Reporterskie zdolności Autorów pozwoliły zebrać w jedno miejsce wszystko co najważniejsze. Mnogość rozdziałów nie jest problemem, wręcz przeciwnie, każdy z nich zaciekawia treścią i zachęca do dalszego zgłębienia tematu. Książka napisana jest barwnym językiem, a przyjemność z czytania potęgują zamieszczone ilustracje, zarówno historyczne jak i współczesne.
Podsumowując muszę zaznaczyć, że książka duetu autorskiego Kopra i Stańczyka to pozycja obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych tematyką kresową. Pełna humoru, ciekawostek i faktów historycznych, wydana została w estetycznym albumie. Polecam tą książkę każdemu, kto chciałby dowiedzieć się o Wilnie trochę więcej niż z lekcji historii.
Wydawnictwo: Fronda
Ocena recenzenta: 6/6
Paulina Ambrożak
