Aleksandra Namysło „Po tej stronie był również Człowiek”.
Czas wojny bywa sprawdzianem z człowieczeństwa oraz moralności. Pomoc uciekinierom była i jest, z pobudek religijnych czy ogólnych – humanitarnych, wysoko ceniona. Warto się uczyć z historii dobrych postaw. Taki obraz pomocy Żydom przez Polaków ukazała w swojej książce Aleksandra Namysło, IPN (Katowice – Warszawa 2021 rok).
Niestety bywa i tak, że „historia się powtarza”, wojny nadal wybuchają. Ten tom 2 jako seria „Pomoc Żydom na Ziemiach Polskich podczas Okupacji Niemieckiej” ukazje sytuację uciekinierów żydowskich, którym pomogli mieszkańcy dawnego województwa śląskiego. Wydana książka opisuje tę dobrą stronę społeczeństwa Śląska pod okupacją hitlerowską, od samego początku, przez Rozdział I do Rozdziału VI. Jakże chlubna jest lista 110 dawnych mieszkańców woj. śląskiego z tytułem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Jak twierdzi autorka, sytuacja w tym regionie była lepsza dla Żydów niż np. w Generalnym Gubernatorstwie czy Zagłębiu Dąbrowskim. Nie tylko poznajemy z imienia i nazwiska prześladawanych i udzielających im pomocy, lecz także daty likwidacji gett czy krótką historię sprzed wojny. Położenie regionu obok KL Auschwitz (Oświęcim) było świadkiem transportu i marszów więźniów. Próbę opisu ich ucieczek z „marszu śmierci” podjęło kilku autorów, jako wspomnienia albo w artykułach naukowych. Temat jednak jest niewyczerpany. O Ocalałych można się dowiedzieć w Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej czy w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego.
IPN przez swój Centralny Projekt Badawczy – „Dzieje Żydów w Polsce i stosunki polsko-żydowskie w latach 1917-1990” – przyczynia się do pogłębienia tematu mało znanego w powszechnej świadomości. Książka zawiera 256 stron, zdjęcia, Bibliografię, Wykaz skrótów oraz Indeks nazwisk. Jak wspomniałem, na końcu umieszczono listę osób uhonorowanych przez Yad Vashem. W licznych notkach biograficznych zamieszczonych w internecie dowiadujemy się, że doktor nauk humanistycznych Aleksandra Namysło porusza tematykę wojny i pomocy Żydom. Takie książki, jak „Zanim nadeszła Zagłada… Położenie ludności żydowskiej Zagłębia Dąbrowskiego w okresie okupacji niemieckiej” (2009), „Utracone nadzieje. Ludność żydowska w województwie śląskim/katowickim w latach 1945-1970” (2012), dokładnie opisują to zjawisko na szerszą skalę.
To dobrze, że wiele powstaje publikacji przedstawiających historię II wojny światowej ogólnie, jednak wspomnienia Ocalałych są chlubą i oddaniem honoru osobom im pomagającym. Zbrodnia hitlerowska na światową skalę została jakby powstrzymana i pokonana zwycięstwem Sprawiedliwych. Te relacje pozostałej ludności nie zawsze były tak życzliwe, nawet winno się wstydzić i piętnować postawy niektórych. Jednak warto sięgnąć po tą recenzowaną książkę, by się przyjrzeć tym 153 osobom ukrywanym.
Wydawnictwo: IPN
Ocena recenzenta: 6/6
Paweł Marek
