Podboje Rzymu – 12 temat maturalny

Rzym początkowo był tylko niewielkim polis, jednakże z czasem Latynowie (czyli mieszkańcy Rzymu), zaczęli podporządkowywać sobie okoliczne miasta – państwa zrzeszone w Związku Państw Latyńskich, na czele którego stało miasto Alba Longa. Ostatecznie Rzymianom udało się podporządkować sobie Lacjum i pokonać miasta – państwa zrzeszone w Związku. Po zakończeniu podboju Lacjum w 496 r. p.n.e., Rzymianie zawarli porozumienie z pokonanymi miastami, na mocy, którego stały się one sprzymierzeńcami (foedus).

Popiersie przedstawiające Pyrrusa, króla Epiru. (wikipedia commons)

Kolejnym krokiem Rzymian było opanowanie Italii. Walki, których celem było opanowanie całego Półwyspu Apenińskiego rozpoczęły się w IV w. p.n.e., i trwały do 272 r. p.n.e., kiedy to wojska Rzymian i sprzymierzeńców opanowały Tarent. Wcześniej w dwóch wojnach toczonych w latach 343 – 341 (I Wojna Samnicka) i 327 – 321 (II Wojna Samnicka) p.n.e. Rzymianie pokonali plemiona Samnitów zrzeszone w Związku Samnickim. Ostateczna klęska niezależnych plemion italskich nastąpiła w wyniku III Wojny Samnickiej (298 – 290 p.n.e.) podczas której do Italii wkroczyli Galowie, do których dołączyli Samnici, Etruskowie i Lukanowie. Ostatnim niezależnym od Rzymu miastem na terenie Italii był Tarent, w którego obronie przeciwko Rzymianom wystąpili Grecy. Tarent był, bowiem jednym z najważniejszych ośrodków tzw. Wielkiej Grecji, obszaru obejmującego Sycylię i południowe wybrzeża Półwyspu Apenińskiego skolonizowane przez Greków w VII w. p.n.e.. Na pomoc Wielkiej Grecji wyruszyły siły ekspedycyjne wystawione przez wiele greckich polis. Na dowódcę połączonych sił wybrano króla Molossów Pyrrusa, który przybył do Italii na czele korpusu ekspedycyjnego liczącego prawie 30 tys. żołnierzy i 20 słoni. Wojska Pyrrusa zwyciężyły w 280 r. p.n.e. w bitwie pod Herakleą, a następnie w szczególnie trudnej dla połączonych sił greckich kierowanych przez Pyrrusa, bitwie pod Ausculum (279 r. p.n.e). Po bitwie pod Ausculum Pyrrus miał powiedzieć: „Jeszcze jedno takie zwycięstwo i będę zgubiony”. Wypowiedź ta miała wynikać z wielkich strat jakie poniosły połączone siły greckie. Słowa greckiego dowódcy miały okazać się prorocze, gdyż kilka lat później w 275 r. p.n.e. Grecy zostali pokonani w bitwie pod Benewentem. Zwycięstwo Rzymian zaowocowało ostatecznym wycofaniem się Pyrrusa z Italii i opanowaniem Tarentu trzy lata później.

Współczesna rekonstrukcja uzbrojenia legionisty rzymskiego z czasów republikańskich (wikimedia commons)

Opanowawszy Italię, Rzymianie zaczęli interesować się interesować zachodnią częścią Morza Śródziemnego. Rosnące zaangażowanie polityczne Rzymian, zaczęło stawać się podłożem konfliktu pomiędzy Rzymem, a Kartaginą. Kartagińczycy uważali rosnącą w tym rejonie aktywność Rzymian za naruszenie ich strefy wpływów, co stało się jedną z przyczyn konfliktu. I Wojna Punicka rozpoczęła się w 264 r. p.n.e., i trwała dwadzieścia lat (241 r. p.n.e). Bezpośrednią przyczyną jej wybuchu był konflikt o Messanę, miasto do którego prawo rościli sobie Rzymianie i Kartagina. Początkowo sukcesy odnosili Kartagińczycy, którzy lepiej od Rzymian radzili sobie w bitwach morskich. Rzymianie opracowali specjalny opuszczany pomost zwany corvus (kruk), wynalazek ten pozwolił odnieść Rzymianom sukces w bitwie pod Mylae (260 p.n.e.). Sukces w bitwie nie przyniósł jednak zakończenia wojny. Rzymianie przenieśli więc działania wojenne do Afryki, gdzie pomimo sukcesów armii dowodzonej przez Marka Atyliusza Regulusa, nie udało się odnieść ostatecznego zwycięstwa nad Kartaginą, która pokonała armię rzymską w Afryce. Działania wojenne ponownie przeniosły się na Sycylię. Kartagińczycy wykorzystując porażki floty rzymskiej w kolejnych bitwach zaczęli nękać wybrzeża Italii atakami korsarskimi, które doprowadziły do budowy kolejne rzymskiej floty, która w 242 r. p.n.e., odcięła dostawy zaopatrzenia dla kartagińskich fortec na Sycylii. Porażkę Kartaginy, przypieczętowała zwycięska dla Rzymian, bitwa morska u wybrzeży Wysp Egadzkich w 241 r. p.n.e.. Po bitwie Kartagina zgodziła się na zawarcie pokoju z Rzymem, na mocy którego Rzymianie zdobyli Sycylię i Korsykę, które stały się pierwszymi rzymskimi prowincjami. Na Sycylii niezależność od Rzymu zachowały jedynie Syrakuzy, które w 248 r. p.n.e. sprzymierzyły się z Rzymem.

W latach 218 – 201 p.n.e. miała miejsce II wojna punicka, w której stroną atakującą byli Kartagińczycy. Na czele armii Kartaginy stanął genialny wódz Hannibal, który stanął na czele armii kartagińskiej i przeprowadził ją z Afryki Północnej przez Hiszpanię i Galię. Wojska Hanibala przekroczyły Alpy i dokonały najazdu na Italię. Wojska rzymskie zostały pokonane w bitwie pod Kannami w 216 r. p.n.e.. Na stronę Hannibala zaczęli przechodzić sojusznicy Rzymu – potencjał armii rzymskiej zaczął spadać, jednakże Kartagińczykom nie udało się opanować Rzymu. Rzymianie zdecydowali się przenieść wojnę na terytorium przeciwnika i przystąpili do kontrofensywy – najpierw na terenie Hiszpanii, by później przenieść wojnę na teren samej Kartaginy. Wojnę zakończyła bitwa pod Zamą, stoczona w 202 r. p.n.e.. W wyniku zwycięskiej wojny Rzymianie stali się główną siłą polityczną i wojskową w basenie Morza Śródziemnego.

Obraz z XIX wieku przedstawiający fragment bitwy pod Zamą

Kartagina została zniszczona w wyniku III wojny punickiej, toczonej w latach 149 – 146 p.n.e.. Rzymianie zniszczyli miasto, jednakże nie miało to żadnego znaczenia dla ogólnej sytuacji Rzymu, dla którego nie było już żadnej tamy na drodze do opanowania całego świata śródziemnomorskiego.

Sukcesy militarne Rzymianie zawdzięczali niezwykle sprawnej armii. Wojska rzymskie miały początkowo spore problemy z pozyskiwaniem rekrutów. Dopiero w drugiej połowie II w. p.n.e., udało się położyć kres kłopotom za sprawą reformy braci Grakchów. Grakhowie doprowadzili min., do wyodrębnienia się warstwy ekwitów, odpowiedzialnych za kierowanie trybunałami i zarządzanie prowincjami. Zmieniający się stan armii rzymskiej doprowadził do licznych konfliktów w I w. p.n.e.. Żołnierze najemni, którzy stali się podporą rzymskiej armii musieli być opłacani przez państwo rzymskie lub wodzów – to czy otrzymywali żołd zależało od dokonywanych przez Rzymian podbojów. Rzymianie do końca II w. p.n.e., podporządkowali sobie Grecję i Macedonię, Kartaginę, Galię i Hiszpanię. Los żołnierzy i weteranów zależał od siły i pozycji ich wodza. Wielcy dowódcy z I w. p.n.e.  dysponowali potężnymi armiami, i często troszczyli się o los swoich żołnierzy zdobywając sobie ich wierność i przywiązanie. Dowódcy wojskowi zaczęli wywierać coraz większy wpływ na politykę, ostatecznie zaś doprowadzili do sytuacji, w której instytucje polityczne republiki zaczęły tracić znaczenie.

Najważniejszymi wodzami byli :

– Sulla,

– Mariusz,

– Pompejusz,

– Cezar,

– Krassus,

– Marek Antoniusz,

– Oktawian August.

POCZĄTKI CESARSTWA

Juliusz Cezar – popiersie z kolekcji Farnese, w Museo Archeologico Nazionale w Neapolu (wikimedia commons)

Rosnąca rola wodzów stała się bezpośrednią przyczyną upadku republiki. Wodzowie prowadzili ze sobą wojny i zawierali sojusze (triumwirat  – układ trzech mężów), co szybko doprowadziło do destabilizacji sytuacji politycznej w kraju. W połowie I w. p.n.e.  kolejny konflikt między wodzami doprowadził do klęski Pompejusza Wielkiego, który został pobity pod (Farsalos w 48 r. p.n.e.). Upadek Pompejusza doprowadził do przejęcia pełni władzy w kraju przez Juliusza Cezara. Przeciwnicy Cezara zawiązali spisek, który zakończył się zamordowaniem Cezara w idy marcowe (15 marca 44 r. p.n.e.).  Bezpośrednim sukcesorem Cezara stał się jego adoptowany syn Oktawian August, który pokonał Marka Antoniusza i Kleopatrę w bitwie pod Akcjum w 31 r. p.n.e., torując sobie drogę do panowania nad Rzymem. Oktawian August zachował pozory istnienia republiki wprowadzając jednocześnie nowy sposób sprawowania władzy zwany pryncypatem, w którym władzę w państwie sprawował cesarz. Pomimo tego zachowano instytucje republikańskie takie jak senat. W ręku cesarza pozostawał wyłączna kontrola nad armią, ważniejszymi prowincjami Cesarz miał również wpływ na wybór urzędników na najważniejsze stanowiska, a Senat stał się głównym ciałem kolegialnym podejmującym decyzje. Cesarze mieli jednak wpływ na skład Senatu, a z czasem zaczęli dopuszczać do niego ludzi sobie podległych lub pochodzących z odległych prowincji.

Rzym w okresie cesarstwa prowadził kolejne podboje, które zakończyły się za czasów Hadriana, który rozpoczął panowanie od wycofania wojsk rzymskich z Armenii i Mezopotamii. Później rozpoczął budowę Wału Hadriana i limesu – linii umocnień mających bronić granic cesarstwa. Opasanie granic wielkiego państwa linią umocnień nie było jednak wszędzie możliwe. Do naszych czasów ocalała znajdujący się na terenie dzisiejszej Wielkiej Brytanii Wał Hadriana, którego zadaniem było  konstrukcja miała jedynie utrudniać przemieszczanie się między południową i północną częścią wyspy a strzec tego miały rozmieszczone co 500 metrów wieże strażnicze i co 1,5 kilometra niewielkie forty. Długość tej budowli wynosiła 117 km, szerokość 3 m, a wysokość do 5-6 m. W części wschodniej mur był wzniesiony z kamienia, a w zachodniej z darni. Wał Hadriana stracił na swym znaczeniu (i zaczął popadać w ruinę), gdy następca Hadriana, Antoninus Pius, wybudował na północ od niego nowe fortyfikacje, zwane Wałem Antonina. Jednak później Rzymianie wyparci z wału Antonina powrócili na wał Hadriana, który odnowili.

PÓŹNE CESARSTWO

Od początku III w. zaczął ulegać zmianie status cesarza, który z pierwszego obywatela zamienił się w pana i boga. Zmiany w statusie panującego pociągnęły za sobą również zmiany ustrojowe. Ustrój późnego cesarstwa przyjął nazwę dominatu. Cesarz zasiadł na tronie odgrodzony od zwykłych poddanych przez drobiazgowy ceremoniał. Za twórcę dominatu uważany jest Dioklecjan. Dominat został rozwinięty przez cesarzy panujących w IV w. – Konstantyna i Teodozjusza. Obaj nosili przydomek „wielki”, nie uważali się jednak za bogów, ale za przedstawicieli Boga na ziemi. Zmiana wynikała z zakończenia prześladowania chrześcijan, po wydaniu przez Konstantyna w 313 r. Edyktu Mediolańskiego. Teodozjusz Wielki był ostatnim cesarzem panującym nad całym imperium. Po jego śmierci w 395 r. miał miejsce ostateczny podział na część zachodnią (Rzym) i część wschodnią (bizantyjską ze stolicą w Konsatynopolu). Nie był to pierwszy podział imperium – już wcześniej za rządów Dioklecjana doszło do wprowadzenia tzw. tetrarchii. Tetrarchia, czyli rządy czterech polegały na równoczesnym panowaniu czterech podmiotów władzy: dwóch augustów i dwóch władców niższej rangi z tytułem cezara. Tetrarchia nie wprowadziła formalnego podziału terytorialnego państwa, gdyż zasadniczo każdy z panujących posiadał władzę nad całością imperium, a jedynie przydzielono mu zadania na określonym obszarze:

  • Dioklecjan, august Wschodu, kontrolował terytoria azjatyckie i Egipt, jego stolicą była bityńska Nikomedia;
  • Galeriusz, cezar Wschodu, miał pod kontrolą obszary naddunajskie, głównie z Sirmium nad Sawą;
  • Maksymian, august Zachodu, zajmował się sprawami Italii, Afryki i Hiszpanii, najpierw z Akwilei, potem z Mediolanu;
  • Konstancjusz, cezar Zachodu, miał w swej pieczy Galię z Brytanią, rządząc ze stolicy w Trewirze.

Kolejną innowacją wprowadzoną przez Dioklecjana było ograniczenie czasu sprawowania władzy przez augustów do 20 lat, po czym abdykować mieli oni na rzecz swych cezarów, ci zaś powinni wskazać nowych cezarów, czyli kolejnych własnych następców. Ten prosty system miał zapewnić najwyższą władzę ludziom w sile wieku i będącym u szczytu swych możliwości. Zgodnie z tą regułą Dioklecjan i Maksymian abdykowali 1 maja 305 r., zaś augustami zostali Konstancjusz i Galeriusz, wybierając na cezarów odpowiednio Flawiusza Sewera oraz Maksymina Daję. Wprowadzenie tetrarchii doprowadziło jednak do ciągłych walk o władzę które osłabiały państwo rzymskie – niezadowoleni synowi kolejnych cezarów lub Augustów starali się zdobyć władzę w państwie. Kres niepokojom położyło dopiero przejęcie władzy przez Konstantyna w 324 r..

oprac. Piotr Rapiński

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*