Andrzej Chwalba, Polska krwawi, Polska walczy. Jak żyło się pod okupacją 1939-1945
Czym Polska krwawi, Polska walczy różni się od setek innych publikacji poświęconych tej tematyce? Czy prezentuje jakieś nowatorskie ujęcie? To były pierwsze pytania, które w myślach towarzyszyły mi, gdy zobaczyłem jej zapowiedzi.
Nawiązując do powyższych pytań należy podkreślić, że o II wojnie światowej, jak i samej okupacji w Polsce, napisano już bardzo wiele. Osoba zainteresowana dziejami niemieckiej czy sowieckiej okupacji naszego kraju, może swobodnie wybierać spośród obszernego zbioru dotychczas wydanych publikacji. Jak zatem autor zamierza przyciągnąć uwagę czytelników? Ujął to następująco:
Publikacje odnoszące się do dziejów okupowanej Polski niejednokrotnie obciążone są drobiazgowymi informacjami. Obecna w nich pokaźna liczba faktów, nazwisk, dat nie ułatwia zrozumienia tego, co się wówczas wydarzyło i jaki był ich szerszy kontekst historyczny.
Autor
Sądzę, że czytelnikom, którym znane są publikacje profesora Andrzeja Chwalby, powyższe zdanie nie pozostawia wątpliwości. Znany jest szerokiemu gronu czytelników przede wszystkim za sprawą licznych syntez.
Jako przykłady można wymienić Imperium korupcji w Rosji i w Królestwie Polskim w latach 1861–1917, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918 czy jedną z najnowszych, a ciepło przyjętą przez czytelników książkę Cham i Pan. A nam, prostym, zewsząd nędza? – napisanej w duecie z Wojciechem Harpulą.
Książki Andrzeja Chwalby są powszechnie znane i cenione. Dobrze wspominam jego syntetyczne prace dotyczące historii powszechnej i Polski w XIX wieku i z tą tematyką najczęściej profesor jest kojarzony. Ma w swoim dorobku również niemało publikacji o historii Polski w XX wieku.
Jest autorem chętnie czytanym, o czym świadczą liczne wznowienia jego prac. Słynie z trafnych spostrzeżeń i znakomitego kunsztu pisarskiego. Lista jego publikacji, w tym zdobytych przez nie nagród, jest imponująca. Z całą pewnością jest znakomitym historykiem.
Całościowe ujęcie wielowątkowego tematu, który znalazł się na okładce książki, wymaga umiejętności syntezy i jej przystępnego przedstawienia. Profesor Chwalba jest w tym przypadku autorem w pełni kompetentnym do tak postawionego zadania.
Polska krwawi, Polska walczy – zawartość i wydanie
Codzienność, zmiany społeczne, cywilizacyjne i kulturowe, jakie zaszły w czasie wojny, znalazły się na dalszym planie w publikacjach historyków. Stąd konieczność ich uwzględnienia w szerszym zakresie, gdyż to codzienna egzystencja była powszechnym doświadczeniem milionów, a nie czynny opór.
Powyższy cytat bardzo zręcznie ujmuje sedno tematyki książki. Pewnym mitem jest, że wojna była pełna heroicznych postaw i spektakularnych akcji. Pogląd ten pokutuje w popkulturze, a nawet w debacie publicznej. Często prowadzi to do nieporozumień. Te zaś wynikają z niezrozumienia tego ważnego rozdziału w historii Polski.
Książka podzielona jest na siedem rozdziałów, niekiedy nieco wykraczających poza ramy lat 1939-1945. Pierwszy traktuje o kampanii wrześniowej. Kolejne dotyczą bardzo różnych aspektów okupacji terytorium Polski i losów ludności. Rozdział ostatni jest formą komentarza do tego, co stało się po wypędzeniu Niemców przez Armię Czerwoną. Autor wprost stawia w nim pytanie, które dziś nadal ma ogromne znaczenie emocjonalne – czy było to wyzwolenie czy powtórna okupacja?
Nazwy rozdziałów są ujęte wprost, chciałoby się powiedzieć nieco surowo. Ale przy tak szerokiej tematyce sądzę, że autor przyjął bardzo słuszną koncepcję.
Centralnym punktem uwagi autora są oczywiście realia okupacji niemieckiej i sowieckiej. Warto jednak zwrócić uwagę na dwa drobne, ale wielce interesujące rozdziały poświęcone okupacji litewskiej i słowackiej. To stosunkowo mało znane wątki, a zważywszy na konstrukcję tej publikacji i potencjalnego adresata książki (o czym dalej), uwzględnienie ich należy uznać za bardzo słuszny zabieg.
Na wspomniane rozdziały składa się ponad 500 stron tekstu. Nie ma w nim przypisów, choć na końcu książki można znaleźć prawie dziesięciostronicową bibliografię. W tekst wplecione są liczne fotografie, a tam, gdzie narracja tego wymaga, nie brakło też map. Na końcu publikacji znaleźć można również spis map i zdjęć oraz indeks nazwisk.
Książka ukazała się w twardej oprawie, nakładem Wydawnictwa Literackiego. Dostępna jest też w formie e-booka. Uwagę zwraca okładka, na której umieszczono koloryzowane zdjęcie z powstania warszawskiego. Trafnie koresponduje ona z tytułem książki. Jakość papieru i czcionki jest przyzwoita. Do samej edycji trudno również mieć jakieś zastrzeżenia.
Dla kogo jest książka Polska krwawi, Polska walczy?
Właściwie jest to publikacja popularnonaukowa. Wyraźną intencją autora było dotarcie do szerokiego grona czytelników. Należy przyznać, że z uwagi na bardzo zagmatwaną i rozległą tematykę, podjął się trudnego zadania.
Moim zdaniem wywiązał się z niego znakomicie, choć należy wyraźnie podkreślić, że nie można od tej książki oczekiwać dokładności właściwej dla szczegółowych opracowań naukowych. Siłą rzeczy pewne wątki zostały jedynie zasygnalizowane, więc można odnieść wrażenie, że zostały potraktowane nieco po macoszemu.
Osoby rozważające kupno książki na prezent dla nastoletnich pasjonatów historii, nie powinny mieć powodów do obaw. Narracja jest rzetelna i stonowana. Mimo, że temat jest niezwykle emocjonujący, widać wyraźnie, że autor starał się unikać tak zwanej „polityki historycznej”.
Pasjonaci i znawcy dziejów okupacji zapewne nie odnajdą w tej książce zanadto odkrywczych informacji. Ale jak zaznaczyłem, jest ona adresowana raczej do osób chcących dowiedzieć się czegoś o tym ważnym rozdziale z historii Polski, ale w ujęciu całościowym i przystępnym faktograficznie oraz językowo.
Wydawnictwo Literackie
Ocena recenzenta: 5/6
Maciej Kościuszko
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Literackim.
