Na temat Szczerbca napisano wiele[1], a pomimo tego jest to nadal przedmiot dość zagadkowy. Dotychczasowe badania skupiały się wokół kwestii autentyczności, potwierdzonej raczej niepodważalnie przez Prof. Jerzego Lileykę, jak też zagadkowych dziejów Szczerbca po pruskim rabunku w 1795r. Innym, istotnym problemem było ustalenie osoby pierwszego właściciela miecza, sposobu w jaki ów go nabył, oraz sposobu, w jaki dostał się Szczerbiec w ręce Władysława Łokietka, któremu posłużył przy koronacji.
Czytaj część drugą, trzecią i czwartą
Ustalenia Feliksa Kopery, Andrzeja Nadolskiego i Mariana Morelowskiego pozwoliły na określenie zabytku jako miecza powstałego w XIII w. najprawdopodobniej w kręgu lotaryńsko – walońskim, bądź nadreńskim. Pierwszym właścicielem był któryś z książąt piastowskich o imieniu Bolesław, najprawdopodobniej Bolesław syn Konrada Mazowieckiego, choć niewykluczony jest również Bolesław Wstydliwy, na co zwrócił uwagę Jerzy Lilejko [2].
Jednym z bardziej istotnych stwierdzeń dotyczących Szczerbca, było określenie jego pierwotnej funkcji: miecza sprawiedliwości – gladius iustitiae. Książe, sprawujący sądy, miał obowiązek miecz taki trzymać na kolanach.
W jednym z dokumentów, jakie zachowały się w klasztorze tynieckim, czytamy, iż 27 stycznia 1229 roku książę Henryk Brodaty rozsądzał spór między komesem Żegotą a opatem Lutfrydem o wieś Grójec.
Samo pismo zostało najprawdopodobniej sfałszowane w XIV bądź XV wieku aby umocnić prawo posiadania owego Grójca przez klasztor w Tyńcu, niemniej sporządzający je kancelista musiał dobrze znać zwyczaje panujące na dworze wawelskim w XIII w. Wiedział on, że książę, wykonując czynności sądowe, powinien siedzieć …pro tribunali, cum nostri baronibus in monte modico ad ecclesiam sancti Michaelis (…na trybunale, z naszymi baronami, ma wzgórzu uczynionym przy kościele świętego Michała). Fałszerz ów widział zapewne i samo wzgórze i kościół, który zburzony został dopiero w XIX w. (jego fundamenty widoczne są dotychczas).
Nie mógł widzieć jednak samej sceny sądu, wówczas już nie sprawowanej na owym książęcym trybunale. Brak więc w dokumencie innych szczegółów określających jak taki sąd, od strony formalnej, mógł wyglądać. Zachowały się na szczęście źródła ikonograficzne z epoki piastowskiej, dzięki którym można odtworzyć wygląd sądzącego księcia i jego atrybuty.
Niezwykle istotne są tutaj monety i pieczęcie. Przedmioty te podkreślały władzę księcia na danym terytorium bądź legalizowały jego dokumenty. Wizerunki na nich zawarte odzwierciedlały aktualną sytuację polityczną króla bądź księcia, lecz również swoją ikonografią, określały pewne symboliczne aspekty władzy. Do księcia – sędziego odnoszą się najprawdopodobniej wizerunki ukazujące postać siedzącą na tronie – faldistorium. Postać taką widzimy na jednym z denarów Bolesława Śmiałego. Moneta ta służyła być może za wzór dla najstarszej zachowanej polskiej pieczęci, wykonanej w latach 1099-1102 dla Władysława Hermana. Kazał on zapewne skopiować denar starszego brata, w ten sposób potwierdzając legalność swoich rządów. Podobny wizerunek księcia pojawia się również na monetach Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego. Skąd jednak wiadomo że chodzi tu o rzeczywiście o księcia – sędziego?
