Zamek Książ to trzeci co do wielkości zamek w Polsce i jedna z największych atrakcji turystycznych Dolnego Śląska. Majestatyczne piękno tej niezwykłej budowli, jej tajemnicza przeszłość, a także uroki otaczającego kompleks krajobrazu stanowią wyjątkowe atuty, które z pewnością docenią miłośnicy historii, architektury i przyrody.
Zamek Książ – najdawniejsza przeszłość
Zamkowe mury pamiętają bardzo odległe czasy. Budowlę wzniesiono prawdopodobnie pod koniec XIII stulecia, a jej powstanie łączy się z osobą Bolka I Srogiego. Po wygaśnięciu linii rodu pierwotnych właścicieli, książąt świdnicko – jaworskich, zamek przechodził z rąk do rąk.
Na początku XVI wieku stał się własnością rodziny Hobergów (którzy później zmienili pisownię nazwiska na Hochberg). Pozostali oni panami na Książu – w niemieckiej wersji nosił on nazwę Fürstenstein – przez ponad czterysta lat. Każda epoka odcisnęła piętno na zamku. Najstarsza część gmachu powstała w średniowieczu, najmłodsza natomiast stanowi efekt przebudowy z początku XX stulecia.
Wyjątkowa księżna
Przełom XIX i XX wieku to czas, w którym – na tle burzliwych wydarzeń dziejowych – rozgrywały się losy niezwykłej rodziny. Najbardziej znaną jej członkinią była Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless (której panieńskie nazwisko brzmiało Cornwallis-West), zwana Daisy.
Wywodząca się z Anglii arystokratka w 1891 roku poślubiła księcia Hansa Heinricha XV Hochberga, pochodzącego z rodziny znajdującej się w posiadaniu nie tylko Książa, ale i dóbr pszczyńskich. Para doczekała się trzech synów (pierworodna córka zmarła krótko po narodzinach), jednak małżeństwo okazało się trudne i zakończył je rozwód.
Hans Heinrich ożenił się ponownie z dużo od siebie młodszą hiszpańską arystokratką, Klotyldą de Silva y Gonzales de Candamo, która jednak po niedługim czasie weszła w związek z Bolkiem – jednym ze swych pasierbów. Tajemnicą poliszynela stał się fakt, że to właśnie Bolko, a nie Hans Heinrich, jest ojcem urodzonej przez Klotyldę córki, Beatrice.
Ostatecznie książę rozwiódł się z drugą żoną, wywierając jednocześnie nacisk na syna, od którego żądał uregulowania spraw rodzinnych, zawarcia związku małżeńskiego z Klotyldą i oficjalnego uznania wszystkich swych dzieci.
Skandal obyczajowy był swego czasu głośny, jednak to osoba księżnej Daisy w szczególny sposób intryguje i inspiruje kolejne pokolenia. Słynna z urody, inteligencji i niepokornego charakteru, nieszczęśliwa w życiu prywatnym, za to aktywna społecznie, przetrwała w licznych opowieściach i wspomnieniach. Z czasem stała się jedną z ikon popkultury i inspiracją dla twórczości artystycznej.
Współcześni turyści, przechadzając się po zamkowych salach, trafią na liczne ślady księżnej; we wnętrzach odtworzono dawny wystrój, udało się również pozyskać rodzinne pamiątki, które przekazali muzeum potomkowie Daisy.
Tajemnicze podziemia
Interesującą przygodą będzie z pewnością zwiedzanie zamkowych podziemi. To bardzo tajemnicze przestrzenie, związane z kolejnym etapem w historii Książa. W 1941 roku zamek został skonfiskowany przez III Rzeszę. W ramach projektu określonego kryptonimem Riese (z niem. olbrzym) naziści planowali utworzenie w Górach Sowich sieci podziemnych tuneli, a także bunkrów i budynków, których przeznaczenie jest dziś nieznane.
Zamek Książ miał natomiast stać się kwaterą Adolfa Hitlera. Realizacja tego pomysłu pochłonęła mnóstwo środków. Do pracy pod ziemią zmuszeni zostali więźniowie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Robót nie udało się sfinalizować, a wiele elementów konstrukcji zniszczono przed wkroczeniem Armii Czerwonej (wojska radzieckie stacjonowały w Książu w latach 1945-1946).
Tajemnica związana z realizowanym przez Niemców przedsięwzięciem do dziś rozpala wyobraźnię tych, których interesują zagadki z przeszłości. Czy podziemne tunele skrywają zrabowane skarby? Czy w opowieściach o Złotym Pociągu tkwi ziarno prawdy? Czemu konkretnie miały służyć budowane z determinacją podziemne struktury?
Choć na wiele pytań nie da się odpowiedzieć wprost, to jednak wizyta w podziemiach Zamku Książ będzie prawdziwą gratką dla dociekliwych.
Niezwykłe otoczenie
Ozdobą kompleksu zamkowego są wspaniałe tarasy. Założone tam ogrody zachwycają różnorodnością i bogactwem roślinności. To idealne miejsce do odpoczynku po zwiedzaniu książańskich wnętrz. Warto także zajrzeć do położonego w odległości kilkuset metrów od zamku zespołu zabytkowych budynków, w których mieszczą się stajnie. Od 1947 roku prowadzi tu swą działalność Stado Ogierów Książ.
W pobliżu znajduje się również punkt widokowy oraz mauzoleum Hochbergów, które jest dostępne dla zwiedzających. Budynek wzniesiono w XVIII stuleciu, a w drugiej połowie następnego wieku przekształcono go w kaplicę grobową.
Nieco dłuższego spaceru wymaga dojście do palmiarni. Stanowiła ona prezent księcia Hansa Heinricha XV dla księżnej Daisy. Dar ten został entuzjastycznie przyjęty, a księżna zadbała o sprowadzenie egzotycznych roślin oraz współpracę ze specjalistami.
Rozmiłowana w pięknie przyrody i zachwycona położeniem oraz naturalnymi walorami krajobrazowymi terenów, na których usytuowany jest Zamek Książ, zainicjowała również powstanie rozległego parku w stylu angielskim.
Wytrwali turyści mogą wyruszyć szlakiem prowadzącym do ruin tzw. Starego Książa – zamek ten, wzniesiony pod koniec XVIII wieku, był stylizowany na budowlę średniowieczną. Stanowiło to nawiązanie do istniejącego wcześniej w tym miejscu zamczyska, którego pozostałości wykorzystano podczas budowy.
Dzieje owego dawnego zamku, powstałego prawdopodobnie w XIII wieku, spowija tajemnica. Stary Książ w wersji nowożytnej stanowił natomiast popularny cel wycieczek zarówno w XIX, jak i na początku XX wieku. Prezentował się wówczas okazale i oferowano w nim atrakcje dla turystów. Zrujnowany przez sowieckich żołnierzy, popadł w ruinę.
Zamek Książ – informacje praktyczne
Zamek Książ położony jest na Pogórzu Wałbrzyskim. Otacza go Książański Park Krajobrazowy o leśno-górskim charakterze. Dojazd samochodem nie sprawia problemu; dla odwiedzających dostępny jest parking. Do Książa można również dotrzeć autobusem z centrum Wałbrzycha.
Ceny biletów są zróżnicowane, ponieważ uwzględniają możliwość zwiedzania kilku obiektów do wyboru (wnętrza i tarasy, podziemia, stajnie, palmiarnia, mauzoleum). W zależności od wariantu, na który się zdecydujemy, koszt biletu normalnego wyniesie od 59 do 89 złotych.
Można również wybrać opcję Explore Wałbrzych, zapewniającą możliwość zwiedzania zamku wraz z tarasami (zamek z audioprzewodnikiem) i palmiarni, a jednocześnie obejmującą dostęp do atrakcji turystycznych w centrum Wałbrzycha:
- zwiedzanie Starej Kopalni (z przewodnikiem),
- Muzeum Porcelany (bez przewodnika)
- i wejście na wieżę widokową w Parku Sobieskiego.
Koszt takiego biletu to 107 zł. Wejściówki dostępne są stacjonarnie lub online. Niestety, na teren założenia zamkowego w Książu nie wolno wprowadzać zwierząt. Opiekunowie czworonogów mogą jednak bez przeszkód spacerować z nimi po otaczającym zamek rozległym parku.
Na miejscu znajdują się punkty gastronomiczne, istnieje także możliwość rezerwacji noclegów na terenie zamku.
Źródła:
- Będkowska-Karmelita A., Książ. Zamek i tarasy, Opole 2022.
- Zamek Książ, materiały informacyjno-promocyjne Zamku Książ w Wałbrzychu.
- ksiaz.walbrzych.pl [dostęp: 01.08.2024].
Fot. Michalina Janaszak
