Filozofia Artura Schopenhauera, urodzonego 22 lutego 1788 roku w Gdańsku[1], stanowi pierwotny fundament nurtów pesymistycznych w sztuce i nauce. Niektórzy badacze upatrują w twórczości autora słynnej już pracy Świat jako wola i przedstawienie zaczątku idei nadczłowieka[2], inni zaś konstatują, iż A. Schopenhauer przefiltrował europejską filozofię i oddzielił od niej liczne zabobony. Jaki zatem naprawdę schopenhauerowski pesymizm przejawił wpływ na różne, liczne płaszczyzny działalności ludzkiej na przełomie XIX i XX wieku?
Do dziś w literaturze naukowej brakuje klarownej syntezy autorów i ich dzieł, w których dostrzec można elementy natchnienia twórczością A. Schopenhauera. Poniższa praca stanowić zatem będzie swoisty zbiór europejskich nurtów, filozofii i dzieł artystycznych, na które pośrednio, bądź bezpośrednio oddziaływał opisywany filozof. Metafizyka życia i śmierci autorstwa A. Schopenhauera stanowić będzie podstawowe źródło, na którym zostanie oparta praca. Pomimo szczupłej ilości tekstu w wyżej wspomnianej lekturze, prezentuje ona esencję nauki A. Schopenhauera, którą obszerniej wyłożył w swym głównym dziele, pt. Świat jako wola i przedstawienie.
Konstrukcja tegoż tekstu składać się będzie poza wstępem i podsumowaniem z trzech rozdziałów. „Zarys biograficzny” ilustrować będzie elementarną wiedzę dotyczącą filozofa, natomiast „Pesymizm Schopenhauera w nauce europejskiej” tudzież „Filozofia Schopenhauera w sztuce i literaturze” zobrazują wpływy jego twórczości w wymienionych powyżej dziedzinach.
Zarys biograficzny
Zdj. Wikimedia Commons
Ojciec Artura Schopenhauera, Heinrich, pracował w Gdańsku jako kupiec. Ciężką pracą i „smykałką” do interesów zapewnił rodzinie pełny dobrobyt i finansowe bezpieczeństwo[3]. Przyszły twórca pesymizmu pierwsze lata dzieciństwa spędził w rodzinnym dworku w Oliwie, a po aneksji Gdańska do Prus, w roku 1793 cała rodzina Schopenhauerów przeprowadziła się do Hamburga[4]. Dwa lata później, młody Artur rozpoczął naukę w prywatnej szkole Rungego, która to za cel upatrywała kształcenie uczniów na wybitnych kupców i handlarzy. Marzeniem ojca rodziny było, aby syn przejął w przyszłości rodzinny interes. Jednakowoż natura obdarzyła Artura innymi darami. W latach 1800-1805 Heinrich Schopenhauer wraz z synem udał się w podróż po niemal całej Europie[5], podczas której młody A. Schopenhauer nabył wiele cennych doświadczeń, które to jasno uzmysłowiły mu jego powołanie – chciał zostać filozofem.
W latach 1807-1813 miało miejsce uzupełnianie braków w wiedzy i w wykształceniu przez Artura. Ukończył gimnazjum, udał się na studia do Getyngi, ukończył je, a następnie, w celu dalszej nauki, wyjechał do Berlina[6]. W tym czasie zginął tragicznie jego ojciec, a stosunki z matką pogorszyły się. Pogłębiała się także wrażliwość Schopenhauera, jego pesymizm wzrastał, niezadowolenie z życia i świata potęgowało się. Ówczesny charakter Artura Schopenhauera doskonale ilustruje fragment listu jego matki, która to pisała do niego: Zawsze mówiłam, że życie z Tobą byłoby bardzo trudne, i im bliżej Ci się przypatruję, tym większa, przynajmniej dla mnie, wydaje się ta trudność. […] To co mnie od Ciebie odstrasza, tkwi nie w Twoim sercu, nie w głębi duszy, lecz w zewnętrznym sposobie bycia, w Twoich poglądach, sądach, przyzwyczajeniach. […] Przyjeżdżałeś do mnie zaledwie na parę dni i za każdym razem dochodziło do gwałtownych awantur o drobiazgi, za każdym razem oddychałam z ulgą dopiero wtedy, gdy Ciebie nie było, ponieważ ciążyła mi Twoja obecność, skargi na to, co nieuniknione, Twoje ponure miny, dziwaczne sądy wypowiadane jak wyrocznie, którym nie można się sprzeciwić… [7]
Rok 1819 przyniósł Arturowi pełen zestaw trudności i problemów. Bardzo poróżnił się z rodziną, zbankrutował dom handlowy, w którym Schopenhauer umieścił jedną trzecią swojego majątku, a jego najważniejsze dzieło, Świat jako Wola i przedstawienie okazało się finansowym fiaskiem. Negatywne opinie, brak sprzedaży, niewiele prestiżu – to wszystko składało się na jego początkową twórczość[8]. Ponadto, w roku 1820, kiedy to „ojciec pesymizmu” rozpoczął wykładać na Uniwersytecie w Berlinie, spór o słuchaczy wykładów z Heglem doprowadził do kolejnej, katastrofalnej porażki Schopenhauera – romantyczna młodzież niemiecka zdecydowanie wolała filozofię dziejów Hegla, niż pesymizm i metafizykę Schopenhauera[9].
Dalsze jego życie to głównie podróże i samotna praca literacko-filozoficzna. W roku 1832 ostatecznie osiadł we Frankfurcie nad Menem, gdzie żył aż do śmierci. W roku 1854 los nareszcie postanowił uśmiechnąć się do starego już filozofa – jego twórczość, wizje i filozofia zaczęły nabierać wielkiego znaczenia. Pojawiło się ogólne docenienie, szacunek, sława. Rozliczne publikacje wychodziły spod pióra A. Schopenhauera, a jego osobowość zaczęła stanowić swego rodzaju miejską legendę. Młodzież z całych Niemiec przyjeżdżała, by poznać omawianego filozofa. Niestety, sława nie trwała długo – w roku 1860, 21 września A. Schopenhauer umarł na zapalenie płuc. Umarł spokojnie, pogodziwszy się ze swym losem już wiele lat wcześniej, martwiąc się jedynie o dalsze „życie” swoich dzieł[10].
