Miejsce bitwy pod Culloden jest obecnie badane przez archeologów wspieranych przez wolontariuszy. Do badania wykorzystano tę samą technikę, co przy wykopaliskach w miejscu bitwy pod Waterloo.
W bitwie, która miała miejsce 16 kwietnia 1746 roku, siły lojalne Karolowi Edwardowi Stuartowi (Bonnie Prince Charlie) zostały pokonane przez wojska rządowe księcia Cumberland. Walka toczyła się w pobliżu Inverness i doprowadziła do śmierci około 1600 osób, z czego 1500 to Jakobici. Projekt jest prowadzony przez National Trust for Scotland (NTS) i University of Glasgow, z pomocą studentów archeologii i wolontariuszy z RAF Lossiemouth i Kinloss Barracks w Moray.
Dziś pole bitwy znajduje się w rękach National Trust for Scotland. Znajduje się tu kilka kamieni pamiątkowych upamiętniających ofiary z 1746 roku. Tam też można znaleźć groby. Na tych masowych grobach wyryte są nazwy klanów.
Aby uczcić 275. rocznicę bitwy, naukowcy przeskanowali pole bitwy przy użyciu najnowocześniejszego sprzętu. Historyk profesor Christopher Duffy i archeolog z National Trust for Scotland (NTS) Derek Alexander wykorzystają znaleziska, aby spróbować lepiej zrozumieć miejsce samej bitwy i sposób, w jaki walczące frakcje zmierzyły się ze sobą 16 kwietnia 1746 roku.
Techniki wykorzystywane podczas wykopalisk archeologicznych w miejscu bitwy pod Waterloo z 1815 roku, zostały teraz zastosowane do badań w Culloden. National Trust for Scotland (NTS) nadzoruje rozległą część pola bitwy w Highland. Derek Alexander skomentował:
Praca na polu bitwy Culloden jest zawsze ekscytująca, a wiele artefaktów ma do opowiedzenia fascynujące historie. Nawet prace terenowe na niewielką skalę mogą znacznie poprawić nasze zrozumienie przebiegu bitwy.
Poprzednie wykopaliska ujawniły różnorodne artefakty, w tym klamrę do buta, która prawdopodobnie należała do Donalda Camerona z Lochiel. Ponadto odkryto elementy artylerii, takie jak śrut i kule muszkietowe.
Profesor Tony Pollard, archeolog i ekspert ds. pól bitewnych z Uniwersytetu w Glasgow, stwierdził: Minęło prawie 20 lat odkąd ostatni raz pracowałem nad archeologią Culloden. Powrót jest ekscytujący i chętnie zastosuję metody archeologiczne, które niedawno opracowaliśmy w Waterloo. Podobnie jak podczas naszych początkowych prac w Culloden, wnieśliśmy cenny wkład w zrozumienie bitwy, która na swój brutalny sposób ukształtowała historię.
National Trust for Scotland (NTS) wspomniał, że obszary takie jak Field of the English będą specjalnie ukierunkowane na wykrywanie metali. Powiernictwo podkreśliło również, że wykopaliska będą prowadzone z najwyższą starannością i szacunkiem, ponieważ pole bitwy jest wyznaczonym grobem wojennym.
Bitwa pod Culloden
W 1744 roku król Francji Ludwik XV planował inwazję na Anglię. Planował również wykorzystać jakobitów w swojej bitwie na kontynencie angielskim. Pogoda uniemożliwiła przeprawę i inwazja została odwołana.
Na czele jakobitów stał książę Karol Edward Stuart, wnuk Jakuba II i syn pretendenta do tronu Jakuba Franciszka Edwarda Stuarta. Książę Karol zdecydował się podjąć walkę na kontynencie angielskim i wypłynął z Francji 16 lipca 1745 roku. Wylądował w Szkocji na wyspie Eriskay i został przyjęty przez Aleksandra MacDonalda.
Książę rozesłał listy, aby pozyskać zwolenników i zwołał zgromadzenie w Glenfinnan. 19 sierpnia 1745 roku, gdy otrzymał wystarczające poparcie, podniósł królewską chorągiew i w imieniu ojca objął trony Szkocji i Anglii.
Armia księcia Karola początkowo składała się głównie z mężczyzn z klanów Cameron i MacDonald. Armia dotarła aż do Edynburga i nie napotkała prawie żadnego oporu. Coraz więcej ludzi wstępowało do wojska. Pierwsze spotkanie z armią rządu angielskiego miało miejsce 21 września 1745 roku.
Podczas bitwy pod Prestonpans armia rządowa została pokonana. Książę Karol przeniósł się dalej na południe, z zamiarem zajęcia Londynu. Wojsko dotarło aż do Derby. Stamtąd powrócił na północ 6 grudnia 1745 roku.
Powodem powrotu były nieporozumienia między księciem a jego oficerami w armii. Również napływ jakobitów pochodzenia angielskiego nie był tak duży, jak się spodziewali. W drodze powrotnej do Szkocji doszło do kilku mniejszych bitew.
Ostatecznie armia księcia Karola przezimowała w Inverness. W międzyczasie rząd zebrał własną armię, dowodzoną przez księcia Cumberland. Armia ta ruszyła w pościg za jakobitami, aby ich pokonać.
W kwietniu 1746 roku obie armie zbliżyły się do siebie w rejonie Culloden. Armia księcia Karola liczyła około 5 000 ludzi. Armia rządowa składała się z około 7 500 ludzi, w tym jazda i artyleria. W obu armiach byli Szkoci. Szkotów z armii księcia Karola można było rozpoznać po białym kwiatku na ich ściegu.
Książę Karol jako miejsce bitwy wybrał kawałek bagna. Lord George Murray na próżno próbował przekonać księcia, by wybrał inne miejsce bitwy. Jego propozycja nocnego ataku przed planowaną bitwą została zatwierdzona.
Ten nocny atak miał miejsce 15 kwietnia 1746 roku. Powodem, dla którego George Murray wybrał tę noc, były 25. urodziny księcia Cumberland przypadające tego dnia. Miał nadzieję, że wielu żołnierzy armii rządowej będzie pijanych na cześć tej uroczystości.
Pierwszy atak nie powiódł się, ponieważ nie byli w stanie zebrać własnej armii na czas. W połowie marszu do armii rządowej zdecydowano o zaniechaniu dalszego ataku. Zmęczeni Jakobici powrócili do swojego obozu.
Tuż po godz. 11:00 16 kwietnia 1746 roku rozpoczęła się właściwa bitwa pod Culloden.
Książę Karol miał nadzieję, że armia rządowa ruszy na jego pozycje. Jednak książę Cumberland użył swojej artylerii do zbombardowania przeciwnika. Ostatecznie książę Karol wydał rozkaz natarcia na armię rządową. Jego armia nie była w stanie szybko zaatakować ze względu na bagienny teren.
Wojsko rządowe było w stanie powstrzymać atak. Armia księcia Karola poniosła ciężkie straty i została zmuszona do odwrotu. Książę Cumberland rozkazał swojej kawalerii kontynuować atak na wycofującą się armię.
Łączna liczba zabitych u boku księcia Karola bezpośrednio podczas bitwy szacowana jest na 1000. Liczba zabitych w armii rządowej wyniosła 364.
Po bitwie
George’owi Murrayowi udało się bezpiecznie przetransportować znaczną część armii do Ruthven. Tam otrzymał wiadomość od księcia Karola, który poinstruował wszystkich, aby znaleźli bezpieczną przystań.
Książę Cumberland kazał zabić wszystkich napotkanych uciekinierów. Zginęło również wiele osób (mężczyzn i kobiet), którzy mieszkali w pobliżu Culloden, mimo że nie brali udziału w bitwie. Zginęli także ranni na polu bitwy.
Te czyny – lub jego decyzja o ścięciu zbuntowanych lordów – dały księciu Cumberland przydomek Rzeźnik. Poszukiwania trwały tygodniami.
Książę został powitany w Londynie jak bohater. Georg Friedrich Händel był wówczas kompozytorem na dworze i napisał pieśń Zwycięski bohater na cześć księcia. Pieśń ta znalazła się w jego oratorium Juda Machabeusz.
Rząd postanowił podjąć kroki, aby zapobiec takiemu powstaniu w przyszłości. Ponieważ większość jakobitów była Szkotami, Szkocja musiała zapłacić za to cenę. W Szkocji zakazano wszelkiej broni palnej. Dudy zostały również uznane za broń i dlatego były zakazane. Szkocki ubiór, w tym kilt, został zakazany. Za noszenie szkockich ubrań groziły wyroki więzienia od 6 miesięcy do siedmiu lat.
Wszystkie klany miały pewien stopień autonomii aż do bitwy pod Culloden. Przywileje te zostały zniesione, a system klanowy zniknął. Książę Karol zdołał uciec do Europy i zmarł w Rzymie 31 stycznia 1788 roku.
Źródło: New archaeological dig at Culloden Battlefield, BBC [dostęp: 28.10.2024].
