Ponad 500-letni Kodeks Królestwa Norwegii wprowadzony za rządów króla Magnusa VI w 1274 roku jest nieocenionym zabytkiem norweskiej tradycji prawodawczej
Obowiązujący przez ponad 400 lat dokument Kodeks Królestwa Norwegii jest najważniejszym tego typu zabytkiem w całej Norwegii. Zawarte w nim reguły prawne obowiązywały w całym kraju, co było bez wątpienia ogromną innowacją na skalę europejską. Kodeks regulował sprawy z zakresu prawa karnego oraz prawa miejskiego.
Król Magnus VI samodzielne rządy w Norwegii objął w 1263 roku, jednakże u najwyższych sterów władzy zasiadł już 5 lat wcześniej, kiedy to jego ojciec, król Haakon VI Stary, uczynił go w 1257 współwładcą królestwa.
W momencie przejęcia rządów był on zaledwie drugim królem zjednoczonej Norwegii. Dopiero jego ojcu udało się zjednoczyć pod jednym berłem królestwo, od około 100 lat zmagające się z wojną domową. Nowy król kontynuował dzieło swojego ojca oraz doprowadził do znacznego wzmocnienia i rozwinięcia monarchii ustanowieniem nowego Kodeksu Królestwa. Z tego właśnie powodu władcy nadany został przydomek Prawodawca.
Nowe prawo nie tylko wprowadzało nieznane wcześniej rozwiązania, lecz również likwidowało przedawnione i archaiczne praktyki lokalnego prawa zwyczajowego, takie jak krwawe zemsty i samosądy.
Kodeks w istotnym stopniu zreformował państwową administrację i sądownictwa. Zlikwidowane zostały zgromadzenia ludowe, wcześniej funkcjonujące w 4 okręgach administracyjnych. Zastąpione zostały królewską administracją na szczeblu centralnym, jednakże z zachowaniem wcześniejszego podziału na okręgi. Istotne zmiany zaszły również w sądach. Ustanowiona została instytucja ławy przysięgłych, zastępująca wcześniej funkcjonujących ławników.
Sukces nowego prawa na szczeblu narodowym, według badaczy, leżał w sposobie jego wprowadzania. Przed adaptacją przepisów na danym terytorium, król miał wysyłać na nie specjalnych urzędników, którzy w porozumieniu z lokalnymi ławnikami, mieli dokonywać zatwierdzenia nowych praw. W ten właśnie sposób monarcha miał budować zaufanie do systemu prawnego wśród ludności, obecne w norweskim społeczeństwie po dziś dzień.
Prawo było postrzegane za sprawiedliwe, zapewniało bezpieczeństwo i przewidywalność. Z pewnością nie było postrzegane jako narzędzie używane przez elity do ochrony ich własnych praw i interesów. Gdyby Kodeks Królestwa postrzegany był jako zły i niesprawiedliwy, nie zakorzeniłby się w takim stopniu
– powiedział Erik Opsahl, profesor historii średniowiecznej oraz dyrektor Centrum Studiów Mediewistycznych na Norweskim Uniwersytecie Nauki i Technologii (NTNU).
Dziedzictwo kodeksu było bardzo ważne przy tworzeniu i zachowaniu wspólnej norweskiej tożsamości narodowej podczas długiego okresu unii personalnej z Danią, który trwał przez przeszło 400 lat. Pozwolił on również na pewien stopień odrębności prawnej Norwegii podczas obowiązywania unii.
Estymuje się, że do dnia dzisiejszego zachowały się aż 42 kopie kodeksu. Jedna z nich znajduję się w zbiorach Biblioteki Gunnerus’a w Trondheim. W swoim czasie, ze względu na rozmiary, miała służyć jako podręczna wersja kodeksu, przeznaczona prawdopodobnie na użytek podróżujących urzędników. Do zbiorów biblioteki trafiła wraz z innymi przedmiotami jako część kolekcji Christoffer’a Hammer’a, byłego urzędnika, autora i kolekcjonera.
Źródło: A 500-year-old law laid the foundation for how Norwegians understand and trust the law today, phys.org [dostęp: 25.02.2024].
