Tego dnia 1918 roku powstała Machnowszczyzna, bezpaństwowe społeczeństwo anarchistyczne
Machnowszczyzna to jedna z wielkich niewiadomych XX-wiecznej polityki. Anarchistyczne para-państwo z ciekawym systemem władzy powstałe na żyznym gruncie próżni pozostawionej po Niemcach i Rosjanach miało ostatecznie nie przeżyć, głównie z powodu sowieckiej niechęci.
Wojna domowa w Rosji
Rosja w czasie I wojny światowej niestety nie poradziła sobie najlepiej. Zacofanie pod względem militarnym, jak i ekonomicznym oraz zastane kryzysy społeczne spowodowały przegraną Rosji oraz dwie następujące po sobie rewolucje: lutową i październikową.
Podpisanie traktatu w Brześciu Litewskim, a następnie rewolucja listopadowa w Niemczech wytworzyły ogromną próżnię, gdzie narody wcześniej poddane oddalonej władzy centralnej nagle otrzymywały wsparcie przy tworzeniu własnych państw albo, przynajmniej, brak oporu. W tym środowisku wytworzyło się wczesne Państwo Ukraińskie (dokładniej parę jego wersji), jak i sama Machnowszczyzna.
RPAU i powstanie Machny
Jak większość rzeczy w tych czasach w Rosji, tak i Machnowszczyzna sięga swoimi korzeniami do rewolucji 1905 roku. Wtedy na Ukrainie pojawiają się pierwsze bojówki anarchistyczne, wtedy też Nestor Machno wziął udział w strajku jako pracownik miejscowej fabryki.
W 1906 roku przyłączył się do grupy anarchistów. Od tamtego czasu żył na granicy prawa, kradł, walczył z policją, uciekał, krył się. Przysporzyło mu to ostatecznie wyroku śmierci, któremu ledwo udało mu się ujść. Zamiast tego został skazany na więzienie.
W marcu 1917 roku wrócił w swoje rodzinne strony do Hulajpola. Jako swoisty weteran rewolucji, zyskał poklask wśród miejscowych. We wrześniu 1918 utworzył Rewolucyjną Powstańczą Armię Ukrainy. Ta zajęła 27 listopada 1918 roku Hulajpole i utworzyła Machnowszczyznę.
Machnowszczyzna
Machnowszczyzna jest to jeden z niewielu, przynajmniej na wpół udanych, projektów anarchistycznych. Państwo to, albo parapaństwo, oparło się na ideach anarcho-komunizmu, Kropotkina. Krytykowało biurokrację, bolszewicką centralizację, nacjonalizm, etc.
W toku wojny domowej sprzymierzyło się z bolszewikami i walczyło razem z nimi, pozostając mniej lub bardziej niezależne. Ostatecznie, bolszewicy nie mogli tolerować takiego eksperymentu wewnątrz własnych granic, więc twór ten został zlikwidowany. Jego przywódca, Nestor Machno zdołał uciec za granicę, a Machnowszczyzna do dzisiaj poddawana jest badaniom naukowców.
Władza
Władza w Machnowszczyźnie miała być w rękach ludu. Całość zorganizowana była na zasadzie demokracji uczestniczącej, wolne, miejscowe rady organizować miały lokalne życie robotników. Bardziej centralną formą władzy były kongresy, których udało się zorganizować cztery w czasie istnienia Machnowszczyzny.
Pod nieobecność kongresów najwyższą władzę sprawowała Regionalna Wojskowa Rada Rewolucyjna. Była ona swoistym rządem Machnowszczyzny. Oczywiście sam Nestor Machno również miał wyjątkowo silny autorytet wśród miejscowych, był zwany „Tatkiem” („Batko”).
Organizacja parapaństwa
Machnowszczyzna miała całkiem rozbudowane instytucje, jak na parapaństwo. Poza wspomnianymi już organami władzy miejscowej, jak i centralnej, miała (w miarę) regularną armię, promowała edukację oraz rozdzieliła ziemie chłopom.
Powstawały też dobrowolne spółdzielnie. Z założenia, anarcho-komunistyczne społeczeństwa mają działać bez pieniędzy. Machnowszczyzna nie miała więc własnej oficjalnej waluty. Ponieważ jednak jakoś trzeba się było rozliczać, rozkazano, aby przyjmować „każde” pieniądze.
Krótka historia parapaństwa
Historia Machnowszczyzny to historia kolejnych walk z oddziałami białych i ich „sojuszników” (w tym też Polski) i kolejnych niepewnych sojuszów z bolszewikami. W styczniu 1919 roku ataki białych zmusiły Machnowszczyznę do porozumienia się z sowietami, aby zdobyć amunicję. Ta pozwoliła im odepchnąć białych i walczyć dalej. Stosunki między Machnowszczyzną i sowietami były napięte, sytuacja na Ukrainie nie pozwalała jednak na bezpośrednie zerwanie.
Ostatecznie jednak zerwanie nastąpiło i Armia Czerwona zaatakowała Machnowszczyznę w I połowie 1919 roku. Walka na froncie ramię w ramię z Armią Czerwoną zamieniła się w walkę partyzancką z Armią Czerwoną.
Sowieci jednak nie byli w stanie samemu sprostać siłom białym i Machnowszczyźnie, zostali w dużej części odepchnięci i zmuszeni do ponownego zawarcia sojuszu. W bitwie pod Peregonowką we wrześniu siły białych zostały pokonane i zmuszone do odwrotu przez Machnowszczyznę.
Zajęcie Jekaterynosławia było jednym z ostatnich sukcesów Machnowszczyzny. Tam epidemia tyfusu zdziesiątkowała ich siły zbrojne. To umocniło pozycje Armii Czerwonej. Wydano rozkaz, aby siły Machnowszczyzny udały się na front Polski. 9 stycznia 1920 roku skazano Nestora Machno, a 14 stycznia wydano rozkaz rozbrojenia jego oddziałów. To doprowadziło ponownie do walk partyzanckich.
Ponowne sukcesy wojsk białych znów zmusiły obie strony do sojuszu, który został zawarty 1 października 1920 roku. Ten, ostatni już, sojusz trwał wyjątkowo krótko, bo tylko do 26 listopada 1920 roku.
To zmusiło siły Machnowszczyzny znów do walki partyzanckiej, która początkowo była prowadzona z pewnymi sukcesami, ale ostatecznie zmęczenie wojsk, jak i wprowadzenie NEP, osłabiły morale i zmusiły większość armii do poddania się.
Sam Nestor przekroczył granicę z Rumunią 28 sierpnia 1921 roku. W kwietniu 1922 roku przeprowadził się do Polski, gdzie oskarżono go o wspieranie powstania ukraińskiego. Przez jakiś czas mieszkał w Toruniu, a ostatecznie przeprowadził się do Paryża.
Machnowszczyzna – symbole, flagi i sztandary
Machnowcy używali głównie czarnych i czerwonych flag, czasem z anarchistycznymi hasłami. Na głównej fladze, która jest używana, aby reprezentować Machnowszczyznę znajdziemy dewizę tego para-państwa: Власть рождает паразитов. Да здравствует анархия! (Władza rodzi pasożyty. Niech żyje anarchia!).
Bibliografia:
- Darch Colin, Nestor Makhno and Rural Anarchism in Ukraine, 1917-1921, Pluto Press 2020.
- Shubin Аleksandr, THE MAKHNOVIST MOVEMENT AND THE NATIONAL QUESTION IN THE UKRAINE, 1917–1921, files.libcom.org [dostęp: 25.11.2024].
- Skirda Alexandre, Nestor Makhno: Anarchy’s Cossack The Struggle for Free Soviets in Ukraine 1917–1921, 1999, files.libcom.org [dostęp: 25.11.2024].
Fot. Nestor Machno z żoną, w otoczeniu kolegów z akcji, około 1920 roku,twórca nieznany (domena publiczna)
