Wielka gala, złote statuetki, gwiazdy na czerwonym dywanie – Oscary to jedno z najważniejszych wydarzeń w przemyśle filmowym. Ale skąd wzięły się te prestiżowe nagrody? Choć dziś to synonim sukcesu, ich początki sięgają lat 20. XX wieku, kiedy to w odpowiedzi na rosnące napięcia w Hollywood, powstała Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej. To właśnie tam zrodził się pomysł, który zmienił bieg historii kina.
Spis treści:
- Kto wymyślił Oscary?
- Ustanowienie nagród i pierwsza ceremonia Oscarów
- Pierwszy skandal związany z ujawnieniem zwycięzców
- Oscary ikoniczna statuetka
- Oscary w telewizji i zmiany w transmisji
- Oscary dziś najważniejsze nagrody filmowe na świecie
- Kto dostał najwięcej Oscarów w historii?
- Gdzie wręcza się Oscary?
- Kto z Polaków otrzymał Oscara?
- Oscary ciekawostki
- Jak powstała kinematografia?
Kiedy Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS) została założona w 1927 roku, jednym z wielu utworzonych wówczas komitetów był komitet ds. nagród. Pomysł przyznawania wyróżnień za osiągnięcia filmowe od początku brano pod uwagę, jednak początkowo nie został on zrealizowany.
Akademia miała bowiem na głowie inne, istotne sprawy, takie jak negocjacje dotyczące warunków pracy w branży filmowej, działania na rzecz poprawy wizerunku przemysłu oraz pełnienie funkcji platformy wymiany poglądów na temat technologii i metod produkcji filmowej.
Dopiero w maju 1928 roku Akademia oficjalnie zaakceptowała propozycję swojego komitetu i zdecydowała się na ustanowienie Oscarów za Zasługi. Początkowo wyróżnienia przyznawano w 12 kategoriach, w tym:
- najwybitniejsza produkcja,
- najbardziej artystyczna lub wyjątkowa produkcja,
- najlepszy aktor,
- najlepsza aktorka,
- najlepsza reżyseria dramatyczna,
- najlepsza reżyseria komediowa,
- najlepsza kinematografia,
- najlepsza reżyseria artystyczna,
- najlepsze efekty inżynieryjne,
- najlepsza oryginalna historia,
- najlepszy scenariusz adaptowany,
- najlepsze napisy do filmu niemego (tytuły).
Kto wymyślił Oscary?
Pomysł na stworzenie nagród, które dziś znamy jako Oscary, pojawił się w 1927 roku, kiedy Louis B. Mayer, współzałożyciel wytwórni filmowej Metro-Goldwyn-Mayer (MGM), postanowił założyć organizację mającą na celu usprawnienie i uporządkowanie działań w przemyśle filmowym. Mayer dostrzegał rosnące napięcia między wytwórniami filmowymi a ich pracownikami, co stwarzało liczne trudności w branży. Jego pomysł na rozwiązanie tego problemu był prosty – stworzyć organizację, która mogłaby pomóc rozwiązywać spory i poprawić sytuację na rynku filmowym.
Początkowo celem Akademii była przede wszystkim mediacja i rozstrzyganie sporów między MGM a pracownikami. Szybko jednak okazało się, że jej działalność może przybrać szerszy wymiar. Inicjatorzy pomysłu dostrzegli potencjał w stworzeniu platformy, która miałaby także na celu wzmocnienie i popularyzację amerykańskiego przemysłu filmowego.
Tuż po założeniu Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej (Academy of Motion Picture Arts and Sciences), jej członkowie spotkali się w Crystal Ballroom w hotelu Biltmore w centrum Los Angeles, aby omówić szczegóły działania organizacji. To tam podjęto decyzję, że kluczowym celem Akademii będzie wzmacnianie wizerunku przemysłu filmowego w Stanach Zjednoczonych oraz popularyzacja filmów, które wykraczają poza zwykłe produkcje komercyjne, zdobywając tym samym uznanie na całym świecie.
Pierwszym przewodniczącym Akademii został Douglas Fairbanks Sr., znany aktor i producent, który odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu wizerunku Hollywood. To on jako lider grupy miał zadbać o to, aby nowa organizacja miała jak największy wpływ na rozwój amerykańskiego kina.
Ustanowienie nagród i pierwsza ceremonia Oscarów
W 1928 roku, w odpowiedzi na potrzeby związane z wyróżnianiem wybitnych twórców filmowych, Akademia ustanowiła nagrody, które miały na celu wyróżnienie najlepszych osiągnięć w przemyśle filmowym. Była to decyzja, która na stałe wpisała się w historię kina. Celem było podniesienie prestiżu całej branży i docenienie artystycznej pracy twórców filmowych. Nagrody Akademii Filmowej miały stać się symbolem uznania dla filmów i osób, które wniosły szczególny wkład w rozwój sztuki filmowej.
W następnym roku wprowadzono system głosowania, który miał na celu selekcję najlepszych filmów, reżyserów, aktorów i innych twórców. Dzięki temu procesowi wyłoniono kandydatów, którzy byli nominowani do głównych nagród. System ten jest podstawą Oscara aż do dnia dzisiejszego.
Pierwsza ceremonia wręczenia tych prestiżowych nagród odbyła się 16 maja 1929 roku w hotelu Roosevelt w Los Angeles. Warto zaznaczyć, że początkowo ceremonia miała zupełnie inny charakter niż dzisiaj – była to kameralna uroczystość trwająca zaledwie 15 minut. Wówczas wyróżnienia przyznano w zaledwie 12 kategoriach, podczas gdy dzisiaj Oscary rozdawane są w 23 kategoriach.
Pomimo swojej skromnej początkowo formy, ceremonia stała się wydarzeniem, które z biegiem lat zyskało międzynarodowe uznanie i stało się jednym z najważniejszych wydarzeń w przemyśle filmowym. Wówczas nikt nie przypuszczał, że nagrody te zyskają tak ogromną popularność, która dziś obejmuje nie tylko Amerykę, ale i cały świat.
Zmiany w kategoriach i procedurach
Podczas drugiej ceremonii, która odbyła się 3 kwietnia 1930 roku, liczba kategorii została zmniejszona do siedmiu, a dwie główne nagrody filmowe połączono w jedną – Najlepszy film. Od tamtej pory Akademia nieustannie dostosowywała zasady przyznawania nagród do zmieniających się realiów przemysłu filmowego.
Jedną z kluczowych decyzji było ustanowienie roku kalendarzowego jako okresu kwalifikacyjnego, co miało miejsce w 1933 roku. Kolejną istotną zmianą było wprowadzenie w 1936 roku kategorii Najlepszy aktor drugoplanowy i Najlepsza aktorka drugoplanowa.
Pierwszy skandal związany z ujawnieniem zwycięzców
Początkowo zwycięzcy byli ogłaszani wcześniej, a wyniki trafiały do prasy pod warunkiem ich ujawnienia dopiero po ceremonii. Jednak w 1939 roku, tuż przed jedną z najważniejszych edycji Oscarów, Los Angeles Times złamał embargo i opublikował listę laureatów w swoim wieczornym wydaniu jeszcze przed rozpoczęciem gali.
W wyniku tego incydentu Akademia zmieniła swoje zasady i od tamtej pory zwycięzcy są trzymani w tajemnicy aż do momentu oficjalnego ogłoszenia na scenie podczas ceremonii.
Oscary – ikoniczna statuetka
Wkrótce po założeniu Akademii, na jednym ze spotkań jej członków, Cedric Gibbons, dyrektor artystyczny wytwórni MGM, naszkicował projekt statuetki przedstawiającej rycerza trzymającego miecz i stojącego na rolce taśmy filmowej. Pięć szprych w rolce miało symbolizować pięć pierwotnych oddziałów Akademii – aktorów, reżyserów, producentów, scenarzystów i techników. Statuetkę wyrzeźbił George Stanley, który po konsultacjach z Gibbonsem stworzył kilka wersji projektu, zanim wybrano ostateczną.
Pierwsze 15 statuetek, wręczonych w 1929 roku, wykonano z pozłacanego brązu. W kolejnych latach materiał zmieniano – m.in. w czasie II wojny światowej, gdy brakowało metali, Oscary były odlewane z gipsu i malowane na złoto. Po zakończeniu wojny Akademia wymieniła te prowizoryczne nagrody na metalowe. Od 1945 roku ustalono standardowy wygląd statuetki oraz jednolitą wielkość jej podstawy.
Oscary w telewizji i zmiany w transmisji
Po raz pierwszy ceremonia wręczenia Oscarów została wyemitowana w amerykańskiej telewizji w 1953 roku, a od 1969 roku transmisja obejmuje cały świat. W ciągu dziesięcioleci Oscary przekształciły się w gigantyczne wydarzenie medialne, przyciągające miliony widzów. Gospodarzami gali byli m.in. Bob Hope, Johnny Carson i Billy Crystal, a czerwony dywan stał się nieodłącznym elementem ceremonii, na którym gwiazdy prezentują swoje kreacje.
Pod koniec 2010 roku odnotowano znaczący spadek oglądalności, co skłoniło Akademię do wprowadzenia zmian w formacie transmisji. Od 2019 roku wprowadzono limit czasowy trwający maksymalnie trzy godziny, a od 2020 roku ceremonię zaczęto organizować wcześniej w roku, aby zwiększyć zainteresowanie widzów.
Oscary dziś – najważniejsze nagrody filmowe na świecie
Obecnie Oscary przyznawane są w 23 kategoriach i pozostają najbardziej prestiżowym wyróżnieniem w przemyśle filmowym. Ceremonia odbywa się w Dolby Theatre w Hollywood, a złote statuetki są przygotowywane przez nowojorską odlewnię Polich Tallix Fine Art Foundry i pokrywane 24-karatowym złotem przez Epner Technology.
Nieustannie wprowadzane zmiany sprawiają, że Oscary pozostają żywym organizmem, dostosowującym się do ewoluującego świata kina. Warto jednak pamiętać, że mimo upływu niemal stu lat od pierwszej ceremonii, jedno pozostaje niezmienne – statuetka Oscara nadal jest najbardziej rozpoznawalnym symbolem sukcesu w świecie filmu.
Kto dostał najwięcej Oscarów w historii?
Absolutnym rekordzistą w historii Oscarów pozostaje Walt Disney – legenda animacji, założyciel jednej z najpotężniejszych wytwórni filmowych i twórca postaci takich jak Myszka Mickey. Jego dorobek jest imponujący: zdobył 26 statuetek (w tym cztery Oscary Honorowe) oraz otrzymał 59 nominacji. Jego sukces opierał się głównie na produkcjach animowanych i filmach krótkometrażowych, które zrewolucjonizowały branżę filmową i na zawsze zmieniły oblicze kina.
W kategoriach aktorskich niekwestionowaną rekordzistką jest Katharine Hepburn, która zdobyła cztery Oscary za najlepsze role pierwszoplanowe. Wśród mężczyzn największą liczbą statuetek może pochwalić się Daniel Day-Lewis z trzema nagrodami za najlepsze role męskie. Jack Nicholson także zapisał się w historii nagród, zdobywając trzy statuetki: dwie za role pierwszoplanowe i jedną za drugoplanową.
Pod względem liczby nominacji żadna aktorka nie może równać się z Meryl Streep. Do tej pory otrzymała 21 nominacji, z których trzy przyniosły jej zwycięstwo: dwie za role pierwszoplanowe i jedną za drugoplanową.
Tylko trzy filmy w historii zdobyły po 11 statuetek:
- Ben-Hur (1960) – epicka opowieść historyczna w reżyserii Willama Wylera, która zawładnęła ceremonią,
- Titanic (1998) – wzruszający dramat Jamesa Camerona o jednej z najsłynniejszych katastrof w dziejach,
- Władca Pierścieni: Powrót Króla (2004) – finał epickiej trylogii Petera Jacksona.
Chociaż wszystkie trzy filmy osiągnęły ten sam wynik, to jedynie Władca Pierścieni: Powrót Króla zwyciężył we wszystkich kategoriach, w których był nominowany. Titanic miał rekordowe 14 nominacji, co wyrównały jedynie Wszystko o Ewie oraz La La Land.
Gdzie wręcza się Oscary?
Od 2002 roku gala wręczenia Oscarów odbywa się w Dolby Theatre (wcześniej Kodak Theatre) przy Hollywood Boulevard. Budynek ten został zaprojektowany z myślą o organizacji tej prestiżowej uroczystości.
Wcześniej gala odbywała się w dziewięciu różnych miejscach, takich jak Grauman’s Chinese Theatre, Art Deco Pantages Theatre, a nawet poza Hollywood. Na początku było to kameralne wydarzenie z udziałem wyłącznie członków Akademii, jednak z czasem przemieniło się w globalne widowisko, przyciągające miliony widzów przed ekrany.
Kto z Polaków otrzymał Oscara?
Choć Oscary to przede wszystkim święto amerykańskiej kinematografii, wielu twórców z Polski również zostało docenionych przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej. Do laureatów z naszego kraju należą:
- Andrzej Wajda – Oscar Honorowy (2000) za całokształt twórczości,
- Roman Polański – Oscar za reżyserię filmu Pianista (2003),
- Janusz Kamiński – dwukrotny laureat za zdjęcia do Listy Schindlera (1994) i Szeregowca Ryana (1999),
- Paweł Pawlikowski – Oscar za Idę w kategorii Najlepszy film nieanglojezyczny (2015),
- Zbigniew Rybczyński – Oscar za animację Tango (1983),
- Allan Starski i Ewa Braun – Oscar za scenografię do Listy Schindlera (1994).
Oscary – ciekawostki
- Oficjalna nazwa statuetki to Academy Award of Merit, ale przydomek „Oscar” pochodzi prawdopodobnie od bibliotekarki Akademii Margaret Herrick, która zauważyła podobieństwo figurki do swojego wuja Oscara Pierce’a.
- W 1943 roku Greer Garson wygłosiła rekordowe, sześciominutowe przemówienie, co skłoniło Akademię do wprowadzenia limitu 45 sekund dla laureatów.
- W czasie II wojny światowej Oscary były wykonywane z gipsu z powodu niedoboru metalu.
- John Williams, legendarny kompozytor, zdobył 59 nominacji, ale statuetkę otrzymał „zaledwie” 5 razy.
- Tatum O’Neal w wieku 10 lat została najmłodszą laureatką Oscara, a Jessica Tandy, mając 81 lat, najstarszą.
- W 2000 roku zaginęło 55 statuetek tuż przed ceremonią. Ostatecznie odnaleziono 52 z nich, a trzy do dziś pozostają zaginione.
- Na gali w 2014 roku powstało jedno z najsłynniejszych „selfie” w historii. Zdjęcie zrobione przez Bradleya Coopera z udziałem gwiazd, m.in. Meryl Streep, Brada Pitta i Jennifer Lawrence, stało się viralowym hitem.
Oscary nieustannie budzą ogromne emocje, tworząc historię kina, którą śledzą miliony widzów na całym świecie.
Jak powstała kinematografia?
Kinematografia, którą dzisiaj znamy i uwielbiamy, ma swoją historię pełną prób, eksperymentów i przełomowych wynalazków. To złożony proces, który w ciągu ponad 100 lat przeszedł olbrzymią ewolucję. Aby zrozumieć, jak powstała kinematografia, musimy cofnąć się do XIX wieku, kiedy to pojawiły się pierwsze próby uwiecznienia ruchu.
Pierwsze eksperymenty związane z filmem miały miejsce w XIX wieku, kiedy to wynalazcy starali się uchwycić i zatrzymać w czasie ruchome obrazy. W 1832 roku szkocki wynalazca William George Horner opracował urządzenie o nazwie „zoetrop”, które pozwalało na tworzenie iluzji ruchu z zestawu statycznych obrazów. Jednak prawdziwy przełom nastąpił dopiero kilka dziesięcioleci później.
W 1878 roku amerykański wynalazca Eadweard Muybridge przeprowadził eksperyment, w którym udokumentował ruch konia galopującego wzdłuż szeregu aparatów fotograficznych. Dzięki temu udało się po raz pierwszy uchwycić sekwencję obrazów, które po odpowiednim odtworzeniu stworzyły wrażenie ruchu. W eksperymencie Muybridge’a wykorzystano 12 aparatów ustawionych wzdłuż toru, które rejestrowały każdy etap galopu. Te fotografie stanowiły jeden z pierwszych kamieni milowych w historii kinematografii.
Pierwsze urządzenia
Kolejnym krokiem w rozwoju kinematografii było stworzenie odpowiedniego urządzenia do nagrywania i odtwarzania tych ruchomych obrazów. W 1891 roku amerykański wynalazca Thomas Edison zaprezentował pierwszy projektor filmowy, tzw. Kinetoskop, który umożliwiał oglądanie krótkich filmów na specjalnym urządzeniu. Jednak filmy wyświetlane były w pojedynczym okienku, a widz oglądał je samodzielnie.
Wkrótce potem, w 1895 roku, bracia Lumière – Auguste i Louis Lumière – zaprezentowali światu Cinematographe – urządzenie, które było zarówno kamerą, jak i projektorem filmowym. W przeciwieństwie do kinetoskopu, które mogło wyświetlać filmy tylko dla jednej osoby, cinematographe pozwalał na pokazanie filmu szerokiej publiczności. Pierwszy pokaz filmu zrealizowanego za pomocą cinematographe’a odbył się w Paryżu 28 grudnia 1895 roku i uznawany jest za narodziny kinematografii, jako medium masowego.
Pierwsze filmy i rozwój kinematografii
Pierwsze filmy, które powstały w wyniku użycia tych nowych urządzeń, były bardzo krótkie – trwały zazwyczaj tylko kilka minut. W 1896 roku bracia Lumière nakręcili swój pierwszy film, pt. Wjazd pociągu na stację w La Ciotat. Choć dzisiaj film ten wydaje się bardzo prosty, wywołał ogromne emocje u widzów, którzy byli zdumieni realizmem ruchomych obrazów. Odbiór tych wczesnych produkcji był dla publiczności przeżyciem zupełnie nowym, które zrewolucjonizowało sposób, w jaki postrzegano sztukę wizualną.
Wkrótce potem na całym świecie zaczęły powstawać pierwsze wytwórnie filmowe. W Stanach Zjednoczonych powstała firma Thomas Edison Studios, a w Europie zaczęły działać inne ważne wytwórnie, jak np. Pathé Frères we Francji. Pierwsze filmy nie miały dźwięku, były to wyłącznie obrazy, które towarzyszyły im muzyka na żywo lub napisy. Jednak zmieniające się technologie szybko doprowadziły do narodzin dźwięku w kinie.
Pierwsze filmy dźwiękowe
Pierwsze próby wprowadzenia dźwięku do filmów miały miejsce w latach 20. XX wieku. Jednym z najważniejszych momentów w historii kinematografii była premiera filmu „Śpiewak jazzbandu” (The Jazz Singer) w 1927 roku, który stał się pierwszym pełnometrażowym filmem dźwiękowym.
Film ten, choć technicznie jeszcze daleki od perfekcji, stanowił rewolucję w przemyśle filmowym, umożliwiając synchronizację obrazu z dźwiękiem. Początkowo dźwięk był używany głównie do muzyki i efektów, jednak szybko zaczęto go wykorzystywać także do dialogów, co całkowicie zmieniło oblicze kina.
Zmiany w przemyśle filmowym i ewolucja technologii
Przełom lat 20. i 30. XX wieku to czas, kiedy kinematografia przeszła istotną transformację. Wraz z rozwojem technologii dźwiękowych wprowadzono także nowe techniki montażu, efekty specjalne, a także zaczęto eksperymentować z kolorami. Pojawiły się pierwsze filmy w pełnym kolorze, a zaawansowane systemy projekcji, takie jak Technicolor, umożliwiły tworzenie obrazów o żywszych barwach.
Po zakończeniu II wojny światowej kinematografia wciąż ewoluowała. Lata 50. i 60. XX wieku to czas, gdy kino hollywoodzkie dominowało na całym świecie, ale równocześnie rozwijały się inne kinematografie, jak europejska nouvelle vague we Francji czy włoski neorealizm. Wraz z upływem czasu kinematografia stała się coraz bardziej zróżnicowana, pojawiały się nowe gatunki filmowe, a technologia nieustannie się rozwijała.
Współczesna kinematografia
W dzisiejszych czasach kinematografia to nie tylko tradycyjny film wyświetlany w kinach. Nowoczesne technologie, takie jak cyfrowe kamery, efekty specjalne, animacja komputerowa, a także rozwój mediów internetowych, sprawiły, że film stał się bardziej dostępny niż kiedykolwiek wcześniej. Współczesne filmy wykorzystywane są nie tylko w kinach, ale także w telewizji, Internecie, na platformach streamingowych, a nawet w grach komputerowych.
Film stał się jednym z najważniejszych mediów, które kształtują naszą kulturę i sposób postrzegania świata. Jest nie tylko rozrywką, ale także narzędziem do wyrażania idei, emocji i historii. Kinematografia nieustannie się rozwija, pozostając dynamicznym i inspirującym obszarem sztuki i technologii.
Zatem historia kinematografii to opowieść o ludziach, którzy z pasją i wyobraźnią tworzyli technologie, które zmieniały naszą rzeczywistość. Od pierwszych prób uwiecznienia ruchu, przez wynalezienie pierwszych kamer i projektorów, po stworzenie filmu dźwiękowego i kolorowego, kinematografia przez ponad 100 lat przeszła długą drogę, która wciąż trwa.
Fot. Pierwsza ceremonia wręczenia Oscarów, 16 maja 1929 roku. Academy of Motion Picture Arts and Sciences
