Jacek Woroniecki OP jest autorem niemalże zapomnianym, lecz wciąż – mimo upływu lat – jego pisma wykazują ożywczą świeżość. Czerpiąc z dorobku myśli chrześcijańskiej i klasycznej myśli greckiej, łączy w harmonijną całość to, co w innych koncepcjach jest często sobie przeciwstawiane; jednostkę i społeczeństwo, twórczy rozwój i szacunek dla uniwersalnych norm. Woroniecki był postacią, która wywarła znaczący wpływ na postawę i wybory życiowe inteligencji katolickiej dwudziestolecia międzywojennego. Po wojnie z przyczyn politycznych jego osoba oraz twórczość uległy w znacznej mierze zapomnieniu.
Adam Woroniecki (Jacek to imię zakonne) urodził się 21 grudnia 1878 roku w Lublinie. Studiował we Fryburgu Szwajcarskim, najpierw nauki przyrodnicze, a potem teologię. W 1906 roku otrzymał święcenia kapłańskie w Lublinie i został wykładowcą w tamtejszym seminarium duchownym. W 1909 roku doktoryzował się z teologii we Fryburgu. Wtym samym roku wstąpił do zakonu O. O. Dominikanów. W 1917 został współpracownikiem Komisji Historii Filozofii Akademii Umiejętności. W 1916 roku został mianowany profesorem filozofii na Uniwersytecie Fryburskim, jednak tocząca się wojna nie pozwoliła mu na wyjazd i objęcie tego stanowiska. W 1918 rozpoczął pracę w Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, gdzie wykładał teologię i etykę. W latach 1922 – 1924 pełnił funkcję rektora tej uczelni. W 1929 roku wyjechał na cztery lata do Rzymu, by wykładać na Uniwersytecie Papieskim „Angelicum” teologię moralną i pedagogię. Został tam odznaczony stopniem Magistra Świętej Teologii. Po powrocie (w 1933) wykładał i kierował studiami zakonnymi we Lwowie i Warszawie. Z jego inicjatywy zaczął się ukazywać przeznaczony dla inteligencji miesięcznik „Szkoła Chrystusowa”. Umarł w Krakowie 3 kwietnia 1949 roku. Woroniecki był postacią, która wywarła znaczący wpływ na postawę i wybory życiowe inteligencji katolickiej dwudziestolecia międzywojennego. Po wojnie z przyczyn politycznych jego osoba oraz twórczość uległy w znacznej mierze zapomnieniu.
Na dorobek pisarski Woronieckiego składają się w znacznej większości dzieła pisane dla inteligencji, a więc dla ludzi wykształconych, lecz niekoniecznie filozofów, teologów czy pedagogów. Wśród około dwustu jego publikacji (z zakresu filozofii teologii i pedagogiki) najważniejszym dziełem, gdzie zbiera większość wątków pojawiających się w innych publikacjach, jest Katolicka etyka wychowawcza. Przedstawia tam swoją koncepcję człowieka, jego moralności, a przede wszystkim tego, co jest motywem przewodnim jego myśli – pewnego dynamizmu bytu ludzkiego, sposobu w jakim dąży do właściwej sobie doskonałości zbudowanej w oparciu o założenia filozofii św. Tomasza z Akwinu. Jego zdaniem właśnie ta filozofia jest najbardziej uniwersalna, gdyż tomizm przedstawia i analizuje człowieka w całej jego złożoności bytowej, w przeciwieństwie do innych nurtów dwudziestowiecznej pedagogiki i filozofii, które ograniczają swe analizy do wybranych elementów natury ludzkiej.
Filozofia jest dążeniem do prawdy, a nie oryginalności myślenia, najważniejsza jest mądrość, a nie nowatorstwo pojmowane jako wymyślanie – czasem nawet „na siłę” – ciągle nowych teorii. Według Woronieckiego uniwersalizm, polegający na syntezie wszelkich prawd, niezależnie od tego kto pierwszy do nich dotarł, (nie teorii czyli niesprzecznego zbioru zdań, ale właśnie prawd – zdań zgodnych z rzeczywistością) wypracowanych w ciągu dziejówi, jest cechą całego tomizmu. „[…] tomizm ma właśnie charakter doktryny uniwersalistycznej, górującej ponad wszelkimi systemami partykularystycznymi, nie wykluczając jednak bynajmniej tego wszystkiego, co one zawierają w sobie pozytywnego, prawdziwego i twórczego. Owszem, wchłania on chętnie w siebie po uprzednim oczyszczeniu te cząstki prawdy, które są rozsiane po niezliczonych systemach filozoficznych, i dzięki którym te systemy zdołały zjednać sobie przynajmniej na jakiś czas nieco powodzenia i pewne grono zwolenników; odrzuca natomiast ich ułamkowość, ich negacje, ich ciasny i jednostronny ekskluzywizm.”ii
Woroniecki, czerpiąc z dorobku myśli chrześcijańskiej i klasycznej myśli greckiej, łączy w harmonijną całość to, co w innych koncepcjach jest często sobie przeciwstawiane; jednostkę i społeczeństwo, twórczy rozwój i szacunek dla uniwersalnych norm.
Pojmując etykę po arystotelesowsku jako filozofię praktyczną, Woroniecki uważa, że nie można poprzestać na formułowaniu samych norm, ale powinna również wskazać drogę, na której ludzie mogą je uznać, tzn. przyjąć je jako własne wyznaczniki dalszego postępowania. Etyka niezwykle ściśle łączy się więc z pedagogiką. Pedagogika ma określać sposób realizacji celów wychowania (wspomagając się przy tym wiedzą z terenu nauk szczegółowych, zwłaszcza psychologii), lecz sama, jako nauka praktyczna, nie może tych celów wyznaczać. Uczynić to mogą jedynie nauki normatywne – przede wszystkim etyka. Istnieje zatem między tymi dziedzinami więź tak ścisła, że pozwala ona – zdaniem Woronieckiego – traktować pedagogikę jako część etyki. Pedagogika jest w tym ujęciu jednocześnie „sprawdzianem i ukoronowaniem etyki„. Filozofia jako nauka uniwersalna może dotrzeć do koniecznych stanów rzeczy, a więc może formułować prawomocne sądy powszechnie ważne. Formułując zatem na tej podstawie cel wychowania wznieść się może ponad partykularyzmy poszczególnych ideologii. Może tego dokonać, zdaniem Woronieckiego, tylko filozofia tomistyczna odwołująca się do prawa naturalnego i natury ludzkiej. Każdy byt ma w swoją własną naturę – wpisaną weń pewną doskonałość bytową, zadaną mu pełnię bytu. Głównym zadaniem człowieka jest jej realizacja, czyli budowanie własnego człowieczeństwa. Pomoc w tym procesie jest głównym zadaniem wychowania, któremu podporządkowane są wszelkie inne cele wychowawcze, takie jak wprowadzenie dziecka w życie społeczne czy zaznajomienie go z dorobkiem kulturalnym minionych pokoleń. Woroniecki podkreśla, że realizacja własnego człowieczeństwa nie może być wynikiem jedynie działań zewnętrznych, a więc najważniejszym elementem wszelkich procesów edukacyjnych jest samowychowanie, czyli własny, dobrowolny i świadomy wysiłek w tym kierunku.
Człowieczeństwo nie jest czymś wyizolowanym – może się realizować tylko w kontaktach ze światem. Zadaniem więc wychowawcy, w ujęciu Woronieckiego, jest pomoc wychowankowi w nabyciu przez niego sprawności ułatwiających mu funkcjonowanie w dalszym życiu. Dlatego też koncepcję sprawności – cnót, traktuje Woroniecki jako najważniejszą dla zrozumienia procesów wychowania. Cnota jest względnie trwałym usprawnieniem zarówno władz pożądawczych; woli i uczuć, jak i intelektu, pozwalającym dokonywać zamierzone czyny szybko i skutecznie, a jednocześnie świadomie i dobrowolnie. Swoją koncepcję cnoty Woroniecki wywodzi z myśli Arystotelesa i Tomasza z Akwinu, lecz sytuuje ją, w odniesieniu do nurtów bardziej współczesnych, w „złotym środku„- między koncepcją behawioralną, traktującą wszelkie zachowanie jako wyuczony odruch – nawyk, a koncepcją Kanta, sprowadzającego wychowanie tylko do procesów intelektualnych – nabywania wiedzy o obowiązkach moralnych.
Wynikiem właściwego wychowania powinien być prawy charakter, czyli posiadanie wszystkich cnót powiązanych ze sobą wewnętrzną harmonią. Nie może go jednak pojmować jako czegoś statycznego, stanu po osiągnięciu którego jesteśmy zwolnieni z dalszego rozwoju. Jeżeli celem wychowania jest rozwój człowieczeństwa, to cel ten musi być realizowany przez całe życie. Jesteśmy więc zobowiązani do nieustannego samorozwoju.
[author ]Stanisław Gałkowski
Dr hab. Stanisław Gałkowski, profesor nadzwyczajny Krakowskiej Akademii im. A. Frycza Modrzewskiego, dyrektor Instytutu Politologii i Polityki Regionalnej Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu. Absolwent wydziału Filozoficznego KUL.
Główne kierunki zainteresowań: filozofia wychowania, filozofia społeczno-polityczna, etyka. Ostatnia książka: „Barbarzyńcy i obywatele. Myślenie polityczne wobec wartości”, Lublin 2012. [/author]
BIBLIOGRAFIA
Wybrane opracowania
Bednarski F. W., Uniwersalizm pedagogiczny o. Jacka Woronieckiego, „Roczniki Teologiczno – Kanoniczne” tom VI, 1959, zeszyt 1-2.
Gałkowski J., Niedziela M.L. OP, (red.), Człowiek – moralność – wychowanie. Życie i myśl Jacka Woronieckiego, Lublin 2000.
Gałkowski S., Ku dobru. Aktualność filozofii wychowania Jacka Woronieckiego, Rzeszów 1998.
Gałkowski S., Rozwój i odpowiedzialność. Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania moralnego, Lublin 2003.
Gaweł E., Wychowawcza funkcja etyki w ujęciu O. Jacka Woronieckiego, „W drodze” 1974, nr 8.
Malinowski M., Legenda w cieniu zapomnienia o. Jacek Woroniecki, „Odpowiedzialność i czyn”, 1988, nr 2.
Wybrane publikacje Jacka Woronieckiego
Katolicka etyka wychowawcza, RW KUL, Lublin 1986.
Katolickość Tomizmu, Wydawnictwo IEN, Lublin 1999.
Królewskie kapłaństwo. Studium o powołaniu i wychowaniu kapłana katolickiego, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, Poznań 1935.
Metoda i program nauczania teologji moralnej, Uniwersytet Lubelski, Lublin 1922.
Moralność a religia, Veritas, Edinburgh 1944.
Około kultu mowy ojczystej, Książnica Atlas, Lwów – Warszawa 1925.
Pełnia modlitwy, W drodze, Poznań 1988.
U podstaw kultury katolickiej, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, Poznań 1935.
Umiejętność rządzenia i rozkazywania, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań – Warszawa – Lublin 1947.
Wychowanie człowieka. Pisma wybrane, Wyboru dokonał O. Wł. Szymański, Opracował Jerzy Kołątaj, Znak, Kraków 1961
Pingback: Kara śmierci a etyka katolicka. Część I-sza (Sługa Boży o. Jacek Woroniecki OP)