Tego dnia 1573 roku została uchwalona konfederacja warszawska, która miała na celu wprowadzenie w Polsce tolerancji religijnej
Konfederacja warszawska była odpowiedzią na trwające we Francji wojny religijne, a szczególnie krwawe wydarzenia z nocy św. Bartłomieja, która miała miejsce w Paryżu w sierpniu 1572 roku. Zginęło wówczas wielu hugenotów, czyli francuskich protestantów. Polska szlachta obawiała się powtórki tej masakry w Krakowie, tym bardziej że królem Polski miał zostać syn prowodyrki wydarzeń, czyli Katarzyny Medycejskiej – Henryk Walezy. Jak się okazało niebawem, nie było to idealne rozwiązanie.
Konfederacja warszawska, uchwalona 28 stycznia 1573 roku podczas bezkrólewia po śmierci Zygmunta II Augusta, była przełomowym aktem prawnym w dziejach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Gwarantowała swobodę wyznania i pokojowe współistnienie różnych wspólnot religijnych, co czyniło Polskę jednym z najbardziej tolerancyjnych państw ówczesnej Europy. Dokument ten zobowiązywał szlachtę do poszanowania odmiennych przekonań religijnych oraz zakazywał prześladowań na tle wyznaniowym.
Krakowski tumult, czyli bunt studentów Akademii Krakowskiej
Mimo wprowadzenia aktu konfederacji warszawskiej, nad Wisłą doszło do tragicznego w skutkach zajścia. Otóż, 10 października 1574 w ewangelickim zborze, który znajdował się przy ulicy św. Jana w Krakowie, odbywał się ślub. Uroczystości przewodniczył ks. Paweł Gilowski.
Podczas gdy para młoda składała przysięgę małżeńską, w tekście roty pominięto przysięgę na Maryję i Wszystkich Świętych. Nie spodobało się to jednemu ze studentów Akademii Krakowskiej, który wszystkiemu się przysłuchiwał. Żak zwołał innych studentów i zaplanował nocny atak na zbór. Wkrótce do ataku ruszyli mieszczanie krakowscy, którzy byli wyznania katolickiego oraz miejski plebs!
Atak trwał przez trzy dni! Po tym czasie zbór zdobyto i go zniszczono oraz rozkradziono! Zabrano między innymi depozyty protestanckiej szlachty! Między innymi Rafał Leszczyński (ok. 1526–1592) – przodek króla Polski Stanisława Leszczyńskiego stracił 40 000 zł!
Powyższe działania zakończyły się śmiercią dwóch ewangelików, a ks. Paweł Gilowski uciekł. Inaczej zostałby ukamienowany. Palono pisma protestanckie oraz ich przywileje.
Po wszystkim wszczęto śledztwo, które wykazało, że w tumulcie krakowskim brali udział ludzie przedstawiciela kontrreformacji – Olbrachta Łaskiego. Przypomnijmy, że to ten sam Olbracht Łaski, którego jedną z żon była Beata Kościelecka – córka byłej kochanki Zygmunta Starego – Katarzyny Ochstat i Andrzeja Kościeleckiego. Beata Kościelecka przebywała przez pewien czas na dworze królowej Bony Sforzy i była jej dwórką!
Kilku przedstawicieli plebsu, którzy brali udział w tumulcie krakowskim ścięto przed krakowskim ratuszem. Kara nie spotkała żadnego ze studentów Akademii Krakowskiej, którzy byli przecież prowodyrami całego zajścia!
Po tych wydarzeniach zbór odbudowano, ale studenci planowali kolejną napaść! 24 czerwca 1575 znowu próbowano napaść na odbudowaną świątynię. Tym razem plan się nie powiódł! Dlatego rozwścieczony tłum ruszył… na cmentarz ewangelicki, który znajdował się w dzielnicy Wesoła!
Do tak zwanego tumultu cmentarnego doszło 24 czerwca 1575 roku. Zniszczono cmentarne ogrodzenie, a także zdewastowano groby! Tumult cmentarny z 1575 roku zapoczątkował szereg napadów na cmentarze ewangelickie i kondukty pogrzebowe. W napadach brała udział młodzież katolicka i plebs miejski! Podczas tych napadów profanowano zwłoki!
Ciekawostką jest to, że zbór, który zniszczono podczas tumultu krakowskiego z 10 października 1574 roku, został otwarty 2 maja 1572, czyli jeszcze za panowania króla Zygmunta II Augusta. Zbór ze względu na wysoki dach nazywano Brogiem. Został on zniszczony w 1591 roku. W XVII wieku w miejsce zboru wzniesiono Kościół Najświętszej Marii Panny nazywany na Żłobku. On dziś również nie istnieje.
Jak zatem widać, mimo wprowadzenia aktu konfederacji warszawskiej, dochodziło w Polsce do zdarzeń świadczących o tym, że nie każdy nad Wisłą respektował jej zapisy. Niemniej jednak, jak wspomniałem owe ekscesy miały charakter incydentalny.
Bibliografia:
- Andrzej Nowak, Dzieje Polski, t. 5 (1572-1632) Imperium Rzeczypospolitej, Kraków 2021.
Na zdjęciu Akt Konfederacji Warszawskiej – zdjęcie Wikimedia Commons
