W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło III powstanie śląskie

Nocą 2 na 3 maja 1921 roku w wyniku niekorzystnych dla Polski rozstrzygnięć plebiscytu na Górnym Śląsku wybuchło III powstanie śląskie

Gniew, który narastał w sercach ludzi, musiał w końcu znaleźć ujście. W cieniu politycznych rozgrywek i niekończących się obietnic III powstanie śląskie stało się wybuchem desperacji, odwagi i walki o przyszłość. Śląsk zadrżał od wystrzałów, a jego mieszkańcy udowodnili, że o marzenia warto walczyć do końca.

III powstanie śląskie było zbrojnym wystąpieniem polskiej ludności Górnego Śląska, które wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku i zakończyło się 5 lipca 1921 roku. Było to ostatnie z trzech powstań śląskich, które przyniosło sukces stronie polskiej i przyczyniło się do korzystniejszego dla Polski podziału spornego terytorium.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania były niekorzystne dla Polski decyzje Komisji Międzysojuszniczej po plebiscycie z marca 1921 roku. Powstanie, na którego czele stanął Wojciech Korfanty, było dokładnie zaplanowaną operacją militarną rozpoczętą od akcji „Mosty”, a jego przebieg pokazał determinację ludności śląskiej w dążeniu do połączenia z odrodzoną Polską.

Zajrzyj też tu: Kształtowanie się polskich granic po I wojnie światowej

Plebiscyt i jego niekorzystne wyniki

Główną przyczyną wybuchu III powstania śląskiego było rozgoryczenie polskiej ludności Śląska wynikami plebiscytu przeprowadzonego 20 marca 1921 roku oraz decyzjami Komisji Międzysojuszniczej dotyczącymi podziału tego terytorium. Plebiscyt został zarządzony na mocy traktatu wersalskiego, aby rozstrzygnąć przyszłą przynależność państwową Górnego Śląska – regionu o ogromnym znaczeniu ekonomicznym z uwagi na znajdujące się tam zakłady przemysłowe.

Wyniki plebiscytu okazały się niekorzystne dla strony polskiej – za przyłączeniem do Polski opowiedziało się nieco ponad 40% głosujących. Na taki wynik znaczący wpływ miała decyzja umożliwiająca udział w głosowaniu tzw. emigrantów, czyli osób urodzonych na obszarze plebiscytowym, które opuściły go przed rokiem 1904. Z Niemiec sprowadzono blisko 200 tysięcy takich osób, co znacząco wpłynęło na końcowe rezultaty.

Komisja Międzysojusznicza, analizując wyniki plebiscytu, zdecydowała o przyznaniu niemal całego obszaru Górnego Śląska Niemcom. Polska miała otrzymać jedynie powiaty pszczyński i rybnicki, co oznaczało, że zdecydowana większość terenów przemysłowych miała pozostać w granicach Niemiec. Ta decyzja wywołała ogromne niezadowolenie polskiej ludności Śląska i skłoniła liderów polskiego ruchu narodowego do podjęcia działań zbrojnych.

III powstanie śląskie – przygotowania

Polscy działacze narodowi, na czele z Wojciechem Korfantym, początkowo liczyli na korzystne dla Polski rozwiązania dyplomatyczne. Jednak informacje o niekorzystnych wnioskach Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej skłoniły ich do zmiany stanowiska. W kwietniu 1921 roku w hotelu „Lomnitz” w Bytomiu odbyły się burzliwe dyskusje między Wojciechem Korfantym a Maciejem Mielżyńskim dotyczące konieczności rozpoczęcia zbrojnego powstania.

III powstanie śląskie – przebieg

III powstanie śląskie rozpoczęło się od precyzyjnie zaplanowanej akcji dywersyjnej o kryptonimie „Mosty”, przeprowadzonej w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku5. Operacja została zorganizowana przez Grupę Destrukcyjną „Wawelberga” pod dowództwem kapitana Tadeusza Puszczyńskiego. Akcja miała na celu zniszczenie mostów komunikacyjnych na Odrze, aby odciąć Górny Śląsk od Rzeszy i uniemożliwić szybkie przerzucenie niemieckich posiłków na teren walk.

Dywersja została przeprowadzona na 90-kilometrowym odcinku zachodniej granicy obszaru plebiscytowego, między Prudnikiem a Kluczborkiem. Dzięki elementowi zaskoczenia udało się uniknąć większych strat po stronie polskiej, a jednocześnie skutecznie opóźnić niemiecką reakcję.

Organizacja sił powstańczych

Na czele powstania stanął Wojciech Korfanty, który ogłosił się dyktatorem i przeniósł swoją siedzibę do Szopienic. Bezpośrednie dowództwo nad siłami zbrojnymi objął Maciej Mielżyński jako szef Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych. W szeregach powstańczych znalazło się około 60 tysięcy Polaków, gotowych walczyć o przyłączenie Górnego Śląska do odrodzonej Polski.

Choć rząd polski oficjalnie potępił akcję zbrojną, aby nie naruszać postanowień traktatu wersalskiego, w rzeczywistości udzielał powstańcom znacznego wsparcia. Działania powstańcze były przygotowane pod względem strategicznym przez oficerów Wojska Polskiego, a z Polski wysyłano transporty ludzi, sprzętu wojskowego, żywności i leków.

Główne działania zbrojne

Siły powstańcze działały niezwykle skutecznie – w ciągu zaledwie tygodnia udało im się opanować niemal cały teren plebiscytowy. Niemcy rozpoczęli mobilizację sił samoobrony w rejonie Raciborza, co doprowadziło do intensyfikacji walk. W trakcie III powstania śląskiego doszło do dwóch dużych bitew w rejonie Góry św. Anny i pod Olzą, które zapisały się jako najważniejsze starcia tego konfliktu.

Do największych bitew pierwszej fazy powstania należały walki o Kędzierzyn oraz o pobliski port na Odrze. Powstańcy wykazali się w tych walkach nie tylko determinacją, ale również dobrym przygotowaniem taktycznym i zdolnościami organizacyjnymi.

III powstanie śląskie – zakończenie i skutki powstania

III powstanie śląskie zakończyło się 5 lipca 1921 roku podpisaniem rozejmu. W walkach poległo około 2 tysięcy Polaków, a dokładniejsze szacunki mówią o 1721 ofiarach po stronie polskiej oraz 800 po stronie niemieckiej. Mimo tych strat, powstanie zostało zaliczone do polskich insurekcji zakończonych sukcesem.

Powstanie miało ogromne znaczenie dla ostatecznego podziału spornego terytorium. Dzięki zbrojnemu wystąpieniu Polaków i ich determinacji w walce o przyłączenie tych ziem do Polski, Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska. III powstanie śląskie, wraz z dwoma powstaniami wielkopolskimi (z 1806 r. i z lat 1918-1919), powstaniem sejneńskim z 1919 r. oraz II powstaniem śląskim z 1920 r., zaliczane jest do zwycięskich powstań narodowych w historii Polski.

III powstanie śląskie stanowi ważny rozdział w historii walk o polskie granice po I wojnie światowej. Wybuchło ono w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku jako wyraz sprzeciwu wobec niekorzystnych dla Polski wyników plebiscytu i decyzji Komisji Międzysojuszniczej. Powstanie, na którego czele stanął Wojciech Korfanty, a siłami zbrojnymi dowodził Maciej Mielżyński, było dobrze zorganizowaną operacją wojskową, rozpoczętą od akcji dywersyjnej „Mosty”.

W trakcie dwumiesięcznych walk powstańcy zdołali opanować niemal cały obszar plebiscytowy i skutecznie bronić go przed siłami niemieckimi. Mimo oficjalnego potępienia przez rząd polski, powstanie było wspierane przez państwo polskie poprzez dostarczanie ludzi, sprzętu i zaopatrzenia. Zakończone 5 lipca 1921 roku rozejmem, przyczyniło się do korzystniejszego dla Polski podziału Górnego Śląska i zostało zaliczone do zwycięskich powstań narodowych w historii Polski.