Ich głosy milkną, choć wciąż mówią więcej niż tysiące podręczników. W świecie, który uczy się zapominać szybciej, niż potrafi zapamiętać, raport dot. ocalałych z Holocaustu przynosi nie tylko liczby, lecz przestrogę. To portret ludzi, którzy przeżyli niewyobrażalne – i dziś, w cieniu przemijania, stają się ostatnimi strażnikami prawdy.
22 kwietnia 2025 roku świat poznał najnowsze dane przedstawione w Globalnym Raporcie Demograficznym na temat Ocalałych z Holokaustu, opublikowanym przez Konferencję ds. Żydowskich Roszczeń Materialnych Wobec Niemiec (The Claims Conference). Ten dokument stanowi drugą edycję raportu, który gromadzi szczegółowe informacje o żyjących obecnie Żydach, którzy przetrwali Zagładę podczas II wojny światowej.
Najważniejsze dane z raportu:
- Na całym świecie żyje około 220 800 osób ocalałych z Holokaustu (stan na październik 2024 roku).
- Ocalałych można znaleźć w ponad 90 krajach.
- 50% wszystkich ocalałych mieszka obecnie w Izraelu, a 18% w Ameryce Północnej (w tym 16% w Stanach Zjednoczonych).
- 17% żyje w Europie Zachodniej, z czego 9% we Francji.
- 12% mieszka w krajach byłego Związku Radzieckiego.
- Mediana wieku wynosi 87 lat, a wiek całej populacji waha się od 78 do ponad 100 lat.
- 96% wszystkich ocalałych to tzw. dzieci Holokaustu, urodzone między 1928 a 1946 rokiem.
- Kobiety stanowią 61% populacji, mężczyźni 39%.
- 34% ocalałych otrzymuje regularne, comiesięczne świadczenia pieniężne w ramach programów emerytalnych.
- 62% skorzystało z programu Hardship Fund Supplemental Payment, który wypłaca jednorazowe odszkodowania.
- 45% otrzymało pomoc socjalną (opieka domowa, leki, transport, żywność) za pośrednictwem ponad 300 agencji wspieranych przez Claims Conference.
- 92% ocalałych miało bezpośredni kontakt z Claims Conference w latach 2023–2024.
- Ponad połowa wszystkich ocalałych została urodzona w krajach byłego ZSRR, a 21% w Afryce Północnej (głównie Maroko, Algieria i Tunezja).
- W krajach o słabszych systemach opieki zdrowotnej (np. w byłym ZSRR), ocalałych dotykają wyższe wskaźniki ubóstwa i gorszy stan zdrowia.
- 87% wszystkich znanych ocalałych otrzymuje regularne świadczenia lub otrzymało je w ciągu ostatniego roku.
- W ciągu najbliższych 10 lat zmarć może aż 70% obecnie żyjących ocalałych, co potwierdzają prognozy demograficzne zawarte w raporcie.
- W 2024 roku Claims Conference przeznaczyła 888 milionów dolarów na programy opieki społecznej.
- W latach 2017–2025 finansowanie pomocy społecznej wzrosło z 425,8 mln USD do 1 mld USD.
- Raport podkreśla, że największe zapotrzebowanie na pomoc występuje obecnie u osób, które do tej pory nie potrzebowały wsparcia, ale w wyniku starzenia się zaczynają go potrzebować.
Według zaktualizowanych danych, na świecie wciąż żyje około 220 800 osób ocalałych z Holokaustu, mieszkających w ponad 90 krajach. To ludzie, którzy przeżyli jedno z największych ludobójstw w historii ludzkości i są bezpośrednimi świadkami tamtych tragicznych wydarzeń.
Gideon Taylor, przewodniczący Claims Conference, zauważył: Dane, które zgromadziliśmy, nie tylko mówią nam, ilu i gdzie są osoby, które przeżyły, ale wyraźnie wskazują, że większość z nich znajduje się w okresie życia, w którym ich zapotrzebowanie na opiekę i usługi rośnie. Nadszedł czas, aby podwoić naszą uwagę na tę słabnącą populację. Teraz są wtedy, kiedy najbardziej nas potrzebują.
Raport jest efektem wieloletnich działań Konferencji Roszczeniowej, która od momentu swojego powstania w 1951 roku walczy o sprawiedliwość dla ofiar Holokaustu – poprzez odszkodowania, wsparcie finansowe, opiekę społeczną oraz inicjatywy edukacyjne i dokumentacyjne.
Żyjący ocaleli z Holocaustu – struktura demograficzna i zasięg
Jak wskazuje raport dot. ocalałych z Holocaustu, połowa zidentyfikowanych ocalałych mieszka obecnie w Izraelu, 18 procent w Ameryce Północnej, a 17 procent w krajach Europy Zachodniej. Mediana ich wieku wynosi obecnie 87 lat, a wśród nich znajduje się ponad 1400 osób, które przekroczyły 100 lat życia.
Najstarsza z odnotowanych osób, Malka Schmulovitz, ma 109 lat i mieszka na Florydzie. Pochodzi z Litwy i przeżyła Holocaust. W jednym z wywiadów powiedziała: Bycie jedną z najstarszych ocalałych żyjących w moim wieku mówi mi, że uciekamy przed czasem. Wszyscy mamy świadectwo, którym trzeba się dzielić. Wszyscy chcemy mieć pewność, że to pokolenie młodych ludzi i ci, którzy przyjdą po nich, usłyszą i zrozumieją, co naprawdę wydarzyło się podczas Holokaustu; choćby po to, by nie dostrzec, że to się powtórzy.
To właśnie świadectwa takich osób stanowią dziś bezcenny zasób – zarówno historyczny, jak i moralny. Jednak ich liczba dramatycznie maleje.
Raport dot. ocalałych z Holocaustu przewiduje: 70% z nich odejdzie w ciągu 10 lat
Dodatkowa analiza opublikowana przez Claims Conference w opracowaniu zatytułowanym Vanishing Witnesses: An Urgent Analysis of the Declining Population of Holocaust Survivors (Znikający świadkowie: pilna analiza malejącej populacji ocalałych z Holokaustu) pokazuje, że aż 70 procent żyjących dziś ocalałych może odejść w ciągu najbliższych 10 lat, a 90 procent do 2040 roku.
Prognoza oparta jest na dokładnych danych gromadzonych od 1952 roku, obejmujących osoby objęte pomocą socjalną lub finansową – szczególnie tymi, które otrzymały wsparcie w ramach porozumień z rządem Niemiec. Kluczowe czynniki wpływające na umieralność to:
- poziom dostępności do opieki zdrowotnej,
- stabilność gospodarcza kraju zamieszkania,
- sieć wsparcia socjalnego.
Na przykład prognozuje się, że:
- w Izraelu do 2030 roku umrze 43% obecnie żyjących ocalałych,
- w Stanach Zjednoczonych – 39%,
- w Rosji – aż 54%.
Jak podkreślił Greg Schneider, wiceprezes Claims Conference: Ta grupa ocalałych jest naszą ostatnią szansą na wysłuchanie ich świadectw z pierwszej ręki, na spędzenie z nimi czasu, na spotkanie ocalałego.
Pamięć, która zanika – znaczenie edukacji i świadectw w świetle raportu dot. ocalałych z Holocaustu
W miarę jak liczba bezpośrednich świadków Zagłady maleje, coraz większe znaczenie zyskują ich wspomnienia – zapisane, nagrane, przekazywane w formie edukacyjnych projektów i wystąpień publicznych. Ocalały Albrecht Weinberg, który urodził się w Niemczech i przetrwał piekło Auschwitz-Birkenau, mówił w rozmowie z dziennikarzami: Z nim zasypiam i z nim się budzę. Mam przerażające sny, budzę się zlany zimnym potem – taka jest moja teraźniejszość.
Weinberg stracił niemal całą rodzinę. Po wojnie przez wiele lat aktywnie uczestniczył w edukowaniu młodzieży – odwiedzał szkoły, brał udział w wykładach i spotkaniach z uczniami, by dzielić się osobistym doświadczeniem. Jednak z niepokojem patrzył w przyszłość: Kiedy mojego pokolenia już nie będzie, kiedy znikniemy z tego świata, kolejne pokolenia (o historii) będą mogły już tylko przeczytać w książkach.
Ten głos wybrzmiewa szczególnie silnie w kontekście misji edukacyjnej instytucji takich jak Yad Vashem – Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu w Jerozolimie, Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie czy Międzynarodowa Szkoła Nauczania o Holokauście. Zanikający kontakt z ocalałymi stanowi ogromne wyzwanie dla edukatorów, którzy będą musieli polegać coraz częściej na dokumentach, relacjach archiwalnych i materiałach audiowizualnych.
Opieka, pomoc, godność – rola Claims Conference
Od ponad siedemdziesięciu lat Konferencja ds. Żydowskich Roszczeń Materialnych Wobec Niemiec prowadzi działania na rzecz wsparcia osób, które przeżyły Holocaust. Wynegocjowane z rządem Republiki Federalnej Niemiec porozumienia zaowocowały powstaniem wielu programów:
- programów odszkodowawczych, wypłacających środki bezpośrednio ofiarom,
- grantów dla ponad 300 organizacji społecznych i opiekuńczych na całym świecie,
- zapewnienia opieki domowej, dostępu do leków, transportu, żywności i wsparcia psychologicznego dla potrzebujących ocalałych.
Wszystko to zostało zintegrowane w bazę danych, która – choć niekompletna – posłużyła jako fundament dla opracowania obecnego raportu.
Greg Schneider wyjaśniał: Liczby w tym raporcie są interesujące, ale ważne jest również, aby spojrzeć poza liczby, aby zobaczyć osoby, które reprezentują. To są Żydzi, którzy urodzili się w świecie, który chciał, aby ich wymordowano. W młodości przeżyli okrucieństwa Holokaustu i zostali zmuszeni do odbudowania całego życia z popiołów obozów i gett, które zniszczyły ich rodziny i społeczności.
Przesłanie dla przyszłości: co wynika z raportu dot. ocalałych z Holocaustu?
Raport dot. ocalałych z Holocaustu nie jest jedynie zbiorem danych – to głos wołania o pamięć, szacunek i działanie. Jego przesłanie jest jasne: czas się kończy. Pokolenie świadków Zagłady odchodzi, a z nim znika unikalna możliwość poznania historii bezpośrednio od tych, którzy ją przeżyli.
W raporcie wskazano, że nawet jeśli uda się zachować cyfrowe zapisy świadectw, nie zastąpi to żywej obecności tych, którzy przeżyli. Dlatego tak istotne jest dziś:
- dokumentowanie każdego możliwego wspomnienia,
- inwestowanie w edukację o Holokauście w szkołach i instytucjach,
- wspieranie ocalałych w ich ostatnich latach życia – nie tylko materialnie, ale również emocjonalnie i społecznie.
W obliczu narastających w Europie i na świecie zjawisk takich jak negacjonizm, antysemityzm czy bierność wobec przeszłości, raport ma również funkcję ostrzegawczą – przypomina, że pamięć o Holokauście to nie tylko obowiązek wobec ofiar, ale także zobowiązanie wobec przyszłości.
Źródła: claimscon.org, PAP
