Tego dnia 1911 roku urodził się Józef Cyrankiewicz, pięciokrotny premier Polski
Józef Cyrankiewicz to pięciokrotny premier Polski – najdłużej sprawujący ten urząd w historii Polski, uczestnik kampanii wrześniowej i działań konspiracyjnych w trakcie II wojny światowej. Po wojnie aż do śmierci poświęcił się całkowicie polityce.
Józef Cyrankiewicz był synem inżyniera budowlanego o nazwisku Cygankiewicz oraz Reginy Szlapak, córki właściciela tartaków. Jego ojciec był endeckim działaczem w Galicji i porucznikiem rezerwy saperów Wojska Polskiego, a rodzina zamieszkiwała w Tarnowie.
Podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, których ostatecznie nie ukończył, związał się z ruchem socjalistycznym i działał w Polskiej Partii Socjalistycznej oraz Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Od 1935 do 1939 roku był sekretarzem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Krakowie i brał udział w starciach ulicznych z ugrupowaniami prawicowymi. Interesował się również wojskiem, gdzie w 1933 roku został awansowany na stopień podporucznika rezerwy artylerii Wojska Polskiego i został przydzielony do 5. Pułku Artylerii Ciężkiej w Krakowie.
Józef Cyrankiewicz w trakcie II wojny światowej
Gdy w 1939 roku wybuchła wojna, walczył z najeźdźcą i ostatecznie dostał się do niewoli. Podczas transportu uciekł, a następnie od jesieni 1939 do 1941 roku, stał na czele Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość oraz Gwardii Ludowej WRN w okręgu krakowskim.
W czasie II wojny światowej był jednym z czołowych działaczy PPS-WRN i został zaprzysiężonym oficerem Związku Walki Zbrojnej. Podczas swojej działalności konspiracyjnej zorganizował akcję odbicia Jana Karskiego z rąk Gestapo, ale został ujęty przez Gestapo w zasadzce w 1941 roku i był osadzony w więzieniu śledczym Gestapo w Krakowie, gdzie spędził rok.
W 1942 roku został więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz i otrzymał numer obozowy 62933. Tam, wraz z Tadeuszem Hołujem, został członkiem centralnej czwórki kierowniczej Grupy Bojowej Oświęcim, skupiającej kilka organizacji, w tym PPS.
W 1944 roku Związek Organizacji Wojskowej i Grupa Bojowa Oświęcim zawarły porozumienie, w wyniku którego powstało czteroosobowe kierownictwo wojskowe podziemia, w którego skład weszli także członkowie AK. Kierownictwo polityczne spoczęło w rękach Cyrankiewicza, a kierownictwo wojskowe w rękach Henryka Bartosiewicza.
W czerwcu 1944 roku Henryk Bartosiewicz przekazał Cyrankiewiczowi informacje o kontakcie konspiracji obozowej ZOW oraz zapoznał go ze swoim następcą, Stanisławem Kazubą. Później Wacław Stacherski, znanym również jako „Nowina”, przekazał sugestię, że Cyrankiewicza powinno się mianować dowódcą wojskowym ZOW.
Nominację tę jednak zablokował zastępca inspektora bielskiej AK, Stanisław Chybiński. Cyrankiewicz przekazywał na zewnątrz grypsy cichociemnemu, porucznikowi Stefanowi Jasieńskiemu. Miało to związek z próbą ataku AK na obóz w celu uratowania więźniów.
W styczniu 1945 roku Cyrankiewicz wziął udział w marszu śmierci do stacji kolejowej Loslau (Wodzisław Śląski), skąd skierowano go do KL Mauthausen, gdzie pracował jako kancelista aż do wyzwolenia przez wojska amerykańskie.
Działalność socjalistyczna Cyrankiewicza po wojnie
Po wyzwoleniu z obozu na wiosnę 1945 roku, Józef Cyrankiewicz dołączył do władz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), która była koncesjonowana przez komunistów. W latach 1945-1948 był członkiem Rady Naczelnej partii, a od lipca 1945 do grudnia 1948 pełnił funkcje sekretarza generalnego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS i członka Komisji Politycznej Centralnego Komitetu Wykonawczego partii. Dodatkowo, w latach 1946-1949 był prezesem Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych.
Cyrankiewicz należał do działaczy socjalistycznych, którzy poparli ściślejszą współpracę z komunistami z Polskiej Partii Robotniczej. Miały na to wpływ jego doświadczenia wojenne oraz rozwój wydarzeń politycznych po wojnie, który przewidywał polityczną i wojskową zależność Polski od ZSRR.
Już w 1945 roku popierał frakcję w PPS sympatyzującą z PPR i dążącą do wspólnego bloku politycznego z tą partią. W listopadzie 1946 roku został ministrem bez teki w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej na czele z Edwardem Osóbką-Morawskim.
Cyrankiewicz premierem Polski
6 lutego 1947 stanął na czele nowego rządu. Cyrankiewicz jako premier prowadził politykę podporządkowaną ZSRR i bez sprzeciwu rezygnował z udziału Polski w planie Marshalla. Zwalczał również polityków PPS, którzy bronili niezależności partii i sprzeciwiali się jej zdominowaniu przez komunistów.
W tym okresie dążył do połączenia PPS i PPR, co oznaczało rezygnację z zasad ideowych socjalizmu i w końcu wchłonięcie przez PPR. Formalnie nastąpiło to na Kongresie Zjednoczeniowym w grudniu 1948 roku, kiedy powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Podczas Kongresu Cyrankiewicz został wybrany do Komitetu Centralnego PZPR i został sekretarzem KC i Biura Organizacyjnego PZPR, na tych stanowiskach pozostając do 1971 roku.
Józef Cyrankiewicz pełnił funkcję premiera RP do 1952 roku i był posłem nieprzerwanie od 1945 do 1972 roku, kolejno do Krajowej Rady Narodowej, Sejmu Ustawodawczego oraz Sejmu PRL I, II, III, IV i V kadencji. W listopadzie 1949 roku został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina.
Władysław Gomułka zastąpił Józefa Cyrankiewicza na stanowisku premiera w 1952 roku, po uchwaleniu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Cyrankiewicz został wicepremierem, przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz członkiem prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego.
W 1953 roku został wybrany do Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina. W marcu 1954 roku został ponownie premierem, po podziale władzy między działaczami w PZPR, i pełnił tę funkcję do protestów Grudnia 1970.
W czasie wydarzeń poznańskiego czerwca 1956, Cyrankiewicz nakazał wojsku i Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego stłumić powstanie robotnicze w Poznaniu, a w przemówieniu na antenie Polskiego Radia w Poznaniu stwierdził, że każdy prowokator, który odważy się podnieść rękę przeciwko władzy ludowej, zostanie ukarany w interesie klasy robotniczej, chłopstwa pracującego, inteligencji, walki o podwyższenie stopy życiowej ludności, dalszej demokratyzacji życia i interesów kraju.
Cyrankiewicz był zwolennikiem umiarkowanych reform polityczno-gospodarczych, ale nie opowiedział się jednoznacznie za konkretnymi zmianami w okresie walk frakcyjnych w PZPR między stronnictwami tzw. natolińczyków i puławian w 1956 roku.
Ostatecznie Cyrankiewicz poparł Władysława Gomułkę, ówczesnego lidera frakcji puławian w PZPR, po wydarzeniach politycznych z 1956 roku, co przyczyniło się do objęcia przez niego władzy. W czasie kryzysu politycznego w marcu 1968, Cyrankiewicz ostro wystąpił przeciwko protestującym studentom i w Sejmie wygłosił mowę potępiającą uczestników protestów społecznych.
Podczas protestów robotniczych grudnia 1970 zaakceptował decyzję Gomułki o strzelaniu do robotników i jako premier rządu przystąpił do realizacji decyzji. W konsekwencji tych wydarzeń, 23 grudnia 1970 został odsunięty od ważnych stanowisk w partii.
Działalność polityczna u schyłku życia
Po odejściu Gomułki z polityki, Cyrankiewicz zdecydował się w niej pozostać. Został przewodniczącym Rady Państwa, ale w izolacji od ekipy Edwarda Gierka. W 1973 roku objął stanowisko przewodniczącego Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju, który zajmował się propagandą walki z imperializmem i militaryzmem.
To pozwoliło mu korzystać z wielu profitów władzy, w tym z podróży zagranicznych. W 1984 roku jako wiceprezydent Światowej Rady Pokoju został przyjęty na audiencji przez papieża Jana Pawła II. Ostatecznie w 1986 roku odszedł z obu tych gremiów.
Cyrankiewicz zmarł na początku 1989 roku, symbolizującego koniec PRL-u. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach z najwyższymi honorami, zapewniającymi mu trwanie władzy w PRL. Na jego pogrzebie żegnali go gen. Wojciech Jaruzelski, przewodniczący Rady Państwa oraz premier PRL Mieczysław F. Rakowski. Okazało się, że byli to ostatni członkowie PZPR, którzy piastowali te urzędy, które kiedyś zajmował Józef Cyrankiewicz.
Przez wielu przeciwników politycznych Cyrankiewicz był uważany za wykształconego, inteligentnego i kulturalnego polityka, wyróżniającego się na tle ówczesnej władzy.
