Warszawa, która powstała z popiołów. Odnaleziono kolekcję unikalnych zdjęć powojennej stolicy sprzed 80 lat [ZOBACZ ZDJĘCIA]

Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego ujawnił bezcenny zbiór fotografii, który dosłownie zatrzymał w kadrze moment powojennej polskiej stolicy. To kolekcja unikalnych zdjęć powojennej Warszawy – niemal trzy tysiące niepublikowanych wcześniej fotografii autorstwa architekta Andrzeja Leonarda Nitscha, pokazujących miasto, które dopiero podnosiło się z gruzów po II wojnie światowej.

Ruiny, cisza i determinacja – tak wyglądała Warszawa w 1945 roku. Po sześciu latach niemieckiej okupacji miasto leżało w gruzach. Zburzono ponad 85 procent zabudowy lewobrzeżnej części stolicy, a w wyniku Powstania Warszawskiego i systematycznego planu zniszczenia, realizowanego przez oddziały Vernichtungskommando, stolica Polski przestała praktycznie istnieć. Dziś wiemy, jak wyglądał ten dramatyczny krajobraz dzięki niezwykłemu odkryciu.

Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego ujawnił kolekcję unikalnych zdjęć powojennej Warszawy – zbiór blisko trzech tysięcy niepublikowanych wcześniej fotografii, które przez dekady pozostawały w prywatnym archiwum. Ich autorem był Andrzej Leonard Nitsch, architekt i fotograf Biura Odbudowy Stolicy, który w pierwszych miesiącach po zakończeniu wojny dokumentował ruiny i początki odbudowy.

Kolekcja zdjęć Andrzeja Nitscha to nie tylko dokumentacja zniszczeń Warszawy, ale też wyjątkowe świadectwo narodowej determinacji w odbudowie stolicy. To źródło wiedzy o przeszłości, które pozwala zrozumieć skalę poświęcenia i odwagi tamtych pokoleń – podkreślił dr Bartosz Gondek, Dyrektor Instytutu Strat Wojennych.

Kolekcja unikalnych zdjęć powojennej Warszawy – miasto między ruiną a nadzieją

Warszawa tuż po wojnie przypominała pustynię z gruzu. Ocalałe ulice kończyły się ślepo w zwałach cegieł, mosty były zerwane, a śródmiejskie arterie – kompletnie nieprzejezdne. Tymczasem już w 1945 roku zaczęły się pierwsze prace porządkowe i inwentaryzacyjne. Na ich dokumentację wysłano grupy architektów, urbanistów i rysowników. Wśród nich był Andrzej Leonard Nitsch (1911–2002) – absolwent Politechniki Lwowskiej, członek warszawskiego Stowarzyszenia Architektów RP i pracownik Biura Odbudowy Stolicy (BOS).

Podczas pracy w BOS stworzył monumentalny fotograficzny zapis powojennej Warszawy. Łącznie wykonał ponad 4000 zdjęć, dokumentujących zarówno ruiny, jak i pierwsze oznaki odrodzenia. Z tego zasobu 2868 fotografii znajduje się dziś w zbiorach Instytutu Strat Wojennych, a kolejne około 1200 przechowywane jest w Narodowym Instytucie Dziedzictwa.

To zbiór o wyjątkowej wartości dokumentalnej i emocjonalnej – kronika odradzającej się Warszawy, której duch przetrwał zgliszcza i śmierć – zaznaczyła Aldona Machnowska-Góra, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy.

Nitsch rejestrował każdy etap przemian. Uwiecznił m.in. zburzone Śródmieście, powstańcze barykady, spalone kamienice na Woli i rozebrane kwartały Muranowa, gdzie później powstało osiedle według projektu Bohdana Lacherta. W jego kadrach znalazły się też twarze zwykłych warszawiaków, którzy z łopatami i taczkami wracali do pracy wśród ruin.

Odbudowa jako misja narodowa

Decyzja o odbudowie Warszawy zapadła już w styczniu 1945 roku, a jednym z pierwszych powołanych organów państwowych było Biuro Odbudowy Stolicy. Kierowane przez prof. Jana Zachwatowicza, Józefa Sigalina i Zygmunta Skibniewskiego, BOS stało się jednym z symboli powojennej rekonstrukcji kraju.

To właśnie jego pracownicy – architekci, inżynierowie, fotograficy i urbaniści – tworzyli dokumentację, która dziś pozwala zrozumieć, jak przebiegał proces odbudowy. Zdjęcia Nitscha pokazują m.in.:

• makiety i szkice prof. Jana Zachwatowicza dokumentujące rekonstrukcję Starego Miasta,
• robotników odgruzowujących ruiny ulic i placów,
• rozbiórki zniszczonych budynków, których odbudowa była niemożliwa,
• pierwsze projekty modernistycznych dzielnic, które zmieniły oblicze powojennej Warszawy.

Varsavianista Jerzy Majewski zauważył: Kolekcja wyróżnia się autentyzmem i skalą ujęć. To nie tylko bezcenne źródło historyczne, ale i wizualna kronika dramatycznych losów stolicy, od ruin po pierwsze ślady nadziei. Na zdjęciach widać m.in. zburzone kamienice, powstańcze barykady, miejsca kaźni, a także makiety i szkice prof. Jana Zachwatowicza, dokumentujące proces odbudowy Starego Miasta. Unikatową część zbioru stanowią fotografie budynków, które decyzją BOS i władz miasta zostały ostatecznie rozebrane.

Kolekcja unikalnych zdjęć powojennej Warszawy – zapis pamięci i edukacji

Jak informuje portal „Polska Times”, prezentacja kolekcji odbyła się w siedzibie Instytutu przy ul. T. Rejtana 17 w Warszawie. W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele miasta, historycy i varsavianiści, a także reprezentanci instytucji kultury.

Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego planuje szereg działań popularyzujących dorobek Nitscha. W przygotowaniu są wystawy tematyczne poświęcone nieistniejącym dziś budynkom, cyfrowe archiwum fotografii, a także publikacje naukowe i popularnonaukowe.

Jak czytamy w oficjalnym komunikacie Instytutu, cały zasób kolekcji jest dostępny dla badaczy i historyków w siedzibie Instytutu Strat Wojennych.

Współorganizatorami prezentacji byli m.in.:

• Miasto Stołeczne Warszawa,
• Dom Spotkań z Historią,
• Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych,
• Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

Ich wspólne działania mają przypominać, że dokumentacja powojennej Warszawy to nie tylko zapis strat, ale i świadectwo narodowego odrodzenia.

Warszawa w obiektywie Nitscha – historia w detalach

Na fotografiach można dostrzec nie tylko znane punkty miasta, jak Plac Zamkowy, Most Kierbedzia czy Aleje Jerozolimskie, ale też zapomniane miejsca, których dziś próżno szukać na mapie. Są tam ujęcia ulic, które zniknęły bez śladu, jak ul. Nalewki, Leszno, czy dawne kwartały wokół Placu Muranowskiego.

Wiele zdjęć ma wartość ikonograficzną – pozwalają one historykom odtworzyć układ zniszczonych dzielnic i porównać je z późniejszymi planami urbanistycznymi. To także nieocenione źródło dla konserwatorów zabytków, którzy rekonstruują wygląd dawnych kamienic i detali architektonicznych.

Nitsch, choć działał w ramach dokumentacji technicznej, tworzył ujęcia o niezwykłej sile wyrazu. Jego fotografie łączą precyzję architekta z wrażliwością reportera. Widać w nich zarówno monumentalne zniszczenie, jak i życie – dzieci bawiące się w ruinach, kobiety piorące ubrania w prowizorycznych baliach, robotników odpoczywających po pracy.

Dziedzictwo, które przetrwało – nowa rola kolekcji

Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego od lat dokumentuje skutki okupacji niemieckiej i sowieckiej oraz bada straty materialne i kulturowe Polski. Zasoby Instytutu obejmują setki tysięcy dokumentów, map i fotografii. Kolekcja Nitscha jest jednym z jego najważniejszych nabytków ostatnich lat.

W przyszłości fotografie mają zostać udostępnione w otwartym archiwum cyfrowym. Będą też wykorzystywane w edukacji – w szkołach, muzeach i programach historycznych.

Odnaleziona kolekcja unikalnych zdjęć powojennej Warszawy to nie tylko zapis przeszłości, ale też lekcja wytrwałości. Przypomina, że odbudowa miasta była aktem zbiorowej odwagi – wysiłkiem tysięcy ludzi, którzy z ruin stworzyli serce nowej Polski.

Źródło i fotografie: Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego