Pierre-Francois Souyri, Wojownicy z pól ryżowych. Historia samurajów
Samurajowie – słysząc to słowo, od razu mamy w głowie wyidealizowany obraz japońskich wojowników. Któż z nas nie oglądał znakomitego i sugestywnego filmu „Ostatni samuraj”? Popkultura stworzyła obraz samurajów jako szlachetnych strażników tradycji i kultury. Czy tak było naprawdę? Kim w rzeczywistości byli samurajowie? W jaki sposób doszło do wykształcenia tej niezwykłej grupy społecznej? Wreszcie, co doprowadziło do jej upadku?
Jeśli chcecie poznać odpowiedzi na te i wiele innych pytań, koniecznie powinniście sięgnąć po książkę Wojownicy z pól ryżowych. Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Znak Horyzont. Wydawca informuje nas, że jest to rozszerzona i wzbogacona wersja katalogu opublikowanego z okazji wystaw „Samuraje: 1000 lat historii Japonii”, która odbyła się w Nantes w 2014 roku.
Pozwolę sobie jeszcze na małą wskazówkę. Otóż podczas lektury zwracajcie uwagę na przypisy. Czasem prostują one informacje, które podaje autor, czasem wchodzą z nim w polemikę. Warto o tym wiedzieć.
Tytuł
Być może dla niektórych czytelników tytuł będzie nieco mylący. Autor bowiem mocno koncentruje się na historii Japonii. Opisuje jej dzieje społeczne i gospodarcze. Robi to, abyśmy umiejscowili samurajów w rzeczywistym kontekście. Nie da się zrozumieć samurajów bez znajomości historii Japonii. Nie da się także zrozumieć Japonii bez poznania losów samurajów. Właśnie to udowadnia nam lektura tej książki.
Wojownicy z pól ryżowych – struktura
Recenzowana książka składa się z siedmiu rozdziałów, ułożonych chronologicznie. Autor rozpoczyna swoją narrację od VII wieku, kiedy to Japonia przeżywała okres dynamicznego rozwoju. Oczywiście nie było wtedy mowy o samurajach. Japoński antyk to czas dynamicznego rozwoju kulturalnego, w którym kluczową rolę odegrały kobiety. Oczywiście nie znaczy to, że wszystko było idealnie. Z czasem zaczął się powolny rozkład porządku.
Około 900 roku zaczęły pojawiać się pierwsze bushidany, czyli grupy wojowników. Był to jednak czas niepokojów społecznych i wojen.
Japońskie średniowiecze to bez wątpienia czas wojowników. Rodziła się już wówczas swoista kultura wojowników i walki.
Wrażenia z lektury
Wojownicy z pól ryżowych to nie jest łatwa książka w odbiorze. Autor używa bardzo dużo terminów z języka japońskiego, których znaczenie trudno jest wiernie oddać. Musimy pamiętać, że japoński język, kultura i sztuka są zupełnie inne od nie tylko polskich, ale i europejskich. Doskonale widać to choćby przy fragmentach japońskiej poezji, którą przytacza autor.
Nie zmienia to faktu, że na kartach książki pojawiają się wszystkie pojęcia tak dobrze znane nam z popkultury. Wymieńmy choćby szogunów czy sprawę 47 roninów. Wojownicy ninja – pamiętam z młodości liczne gry i filmy, w których wykorzystywany był ten motyw. Także i w tym wypadku prawda jest o wiele bardziej złożona i zaskakująca.
Japonia i Europejczycy
W 1543 roku do Japonii dotarli Portugalczycy. Wydarzenie to miało ogromny wpływ na sztukę prowadzenia wojen. Chodzi oczywiście o masowe rozprzestrzenienie się broni palnej. W 1549 roku do Kraju Kwitnącej Wiśni przybył Franciszek Ksawery, słynny jezuita i misjonarz. Autor przekonująco udowadnia, że początkowo jego misja odnosiła znaczne sukcesy, a w Japonii powstawały katolickie świątynie. Wydaje się, że było to w dużej mierze spowodowane nieporozumieniem.
Samurajowie
Czy samurajowie w istocie byli wojownikami bez skazy, prawymi i szlachetnymi? Możemy się domyśleć, że historia zawsze jest dużo ciekawsza niż mit. Po upadku samurajów Japonia starannie wykreowała ich obraz i „sprzedała go światu”. Tymczasem sprawa jest dużo bardziej złożona. Jestem pewien, że wiele informacji które podaje autor będą dużym zaskoczeniem dla czytelników książki.
Dość powiedzieć, że świat wojowników oznaczał przewartościowanie pewnych norm społecznych. Doszło do całkowitego niemal zmarginalizowania roli kobiet. To mężczyzn stawiano na piedestał. Kobieta zaś była narzędziem do prokreacji i zawierania politycznych sojuszy. Współcześnie trudno nam także zrozumieć przyzwolenie społeczne dla związków wojowników z chłopcami. Z naszej perspektywy jest to coś nagannego. Ówcześnie było to jednak coś zupełnie normalnego i nigdy nie spotkało się z oficjalnym potępieniem.
Wojownicy z pól ryżowych – podsumowanie
Nie ukrywam, że jest to moje drugie podejście do historii samurajów. Recenzowana książka jest naprawdę wszechstronna i dotykająca wiele aspektów z historii i kultury Japonii. Autor burzy wiele mitów, jakie znamy z licznych filmów, gier czy powieści. Po raz kolejny przekonujemy się, że historia rzadko kiedy bywa czarno-biała. Co więcej, jest znacznie ciekawsza od najciekawszej nawet fikcji.
Jeśli chcecie zanurzyć się w niezwykły świat Japonii, który był także światem samurajów, to recenzowana książka jest bez wątpienia idealną lekturą dla was.
Wydawnictwo Znak Horyzont
Ocena recenzenta: 5/6
Wojciech Sobański
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Znak Horyzont. Tekst jest subiektywną oceną autora, redakcja nie identyfikuje się z opiniami w nim zawartymi.
