Zbite, poćwiartowane ciała, rzucone do wspólnego grobu – historia tych żołnierzy nie została spisana w żadnych kronikach. Dopiero po 2000 lat nowoczesna nauka odsłania ich los, rekonstruując brutalne wydarzenia, które rozegrały się na mongolskim stepie. Żołnierze w masowym grobie na stanowisku Bayanbulag nie pochodzili z tych ziem – byli przybyszami, których tożsamość i tragiczny koniec przez wieki pozostawały tajemnicą.
W 2025 roku na łamach Journal of Archaeological Science opublikowane zostały wyniki przełomowego badania, które dostarczyły nowych dowodów na temat wojny Han-Xiongnu. Badania te, prowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Jilin w Chinach, odkrywają historię żołnierzy, którzy pochodzili z odległych ziem, a ich szczątki zostały znalezione w masowym grobie w Mongolii, w miejscu zwanym Bayanbulag. Dzięki nowoczesnym metodom badawczym, takim jak analiza genetyczna i izotopowa, udało się odkryć, że osoby pochowane w tym grobie nie były mieszkańcami Mongolii, ale przybyły z północnych Chin.
Wojna Han-Xiongnu to seria długotrwałych konfliktów zbrojnych pomiędzy Imperium Han a konfederacją Xiongnu, która miała miejsce w okresie wczesnej epoki żelaza. Przekazy historyczne, spisane głównie z perspektywy Chińczyków Han, szczegółowo opisują wojenne kampanie, działania dowódców oraz zmiany granic. Jednak nie wszystkie aspekty tej wojny zostały uwzględnione w pismach historycznych, a niektóre wydarzenia, jak na przykład poćwiartowane szczątki żołnierzy w Bayanbulag, pozostawały niezauważone przez starożytnych kronikarzy.
Odkrycia w Bayanbulag
Pierwsze identyfikowanie stanowiska Bayanbulag miało miejsce już w 1957 roku, jednak to dopiero w 2009 roku rozpoczęły się na szeroką skalę wykopaliska archeologiczne. Wówczas archeolodzy odkryli liczne artefakty, takie jak ceramika, żelazne narzędzia, brązowe zamki do kuszy, żelazne halabardy, monety oraz glinianą pieczęć z oznaczeniem urzędnika dynastii Han. To odkrycie sugerowało, że miejsce to mogło być częścią większej fortyfikacji wybudowanej przez Imperium Han w 104 r. p.n.e., znanej jako Shouxiangcheng (Fortyfikacja dla Przyjmowania Kapitulacji).
Jednak to, co nie zostało opisane w żadnych zapisach historycznych, to obecność poćwiartowanych ciał żołnierzy w jednym z grobów. Ich szczątki, liczące co najmniej 20 osobników, były wyraźnym śladem brutalności, której doświadczyli ci, którzy zginęli. Poprzednie analizy wykopalisk z 2009 roku wskazywały na liczne oznaki przemocy, w tym poćwiartowane kończyny i ślady egzekucji, a także znalezione szczątki w pozycji klęczącej, co sugerowało zrytualizowaną formę egzekucji.
Badania nad tymi szczątkami, prowadzone z wykorzystaniem najnowszych metod bioarcheologicznych, pozwoliły na dokładne określenie tożsamości pochowanych osób. Dzięki wykorzystaniu starożytnego DNA, analizy izotopowe oraz badania zębów, naukowcy mogli prześledzić pochodzenie i dietę żołnierzy, co przyniosło zaskakujące wnioski.
W badaniu, które ukazało się w czasopiśmie Journal of Archaeological Science, zastosowano podejście multidyscyplinarne, łącząc sekwencjonowanie DNA, badania izotopów strontu oraz stabilnych izotopów węgla, co pozwoliło na dokładniejsze ustalenie, kim byli ci ludzie.
Żołnierze w masowym grobie na stanowisku Bayanbulag – potwierdzenie pochodzenia
W ramach badań genetycznych analizowano 14 próbek DNA pobranych z zębów. Wyniki potwierdziły, że wszystkie osoby pochowane w grobie były płci męskiej. Szczegółowa analiza genetyczna wykazała, że 11 z nich miało wystarczającą ilość danych do ustalenia pochodzenia.
Okazało się, że te osoby były genetycznie powiązane z Chińczykami Han z północnych Chin, a ich haplogrupy chromosomu Y wskazywały na bezpośrednie połączenie z populacjami z dorzecza Żółtej Rzeki. Co więcej, mitochondria, czyli elementy DNA przekazywane przez matkę, wykazywały różnorodne linie, co było charakterystyczne dla populacji Han w starożytnych czasach, a także we współczesnych chińskich społecznościach.
Dalsze badania, tym razem izotopów strontu w szkliwie zębów, potwierdziły, że te osoby nie pochodziły z Mongolii. Analizowane wartości 87Sr/86Sr wskazywały na pochodzenie z północnych Chin, a w szczególności z regionów Płaskowyżu Ordos oraz Równin Centralnych, co sugerowało, że ci żołnierze urodzili się i dorastali poza Wyżyną Mongolską.
Analiza izotopów węgla dostarczyła kolejnych informacji o ich tożsamości. Badania te ujawniły, że dieta żołnierzy składała się głównie z prosa i pszenicy, podstawowych składników odżywczych w północnych Chinach. To z kolei potwierdzało, że byli oni związani z rolniczymi społecznościami Han, które nie hodowały zwierząt w takim samym stopniu, jak koczownicze plemiona Xiongnu, które opierały swoją dietę na mięsie i nabiale.
Z tych odkryć wyłania się obraz polityki wojskowej dynastii Han, która budowała fortyfikowane garnizony wzdłuż swojej granicy z Xiongnu, zamiast próbować trwale okupować terytoria należące do konfederacji Xiongnu. Miejsce Bayanbulag najprawdopodobniej było jednym z takich punktów strategicznych, obsadzonych przez rolników, którzy zostali wcieleni do armii i wysłani z wiejskich regionów w północnych Chinach.
Śmierć żołnierzy – przyczyny nieznane
Nie jest do końca jasne, jak zginęli żołnierze pochowani w grobie. Czy ich śmierć była wynikiem walki z Xiongnu, czy też byli jeńcami wojennymi, którzy zostali zabici po bitwie? A może ich śmierć miała związek z karami dyscyplinarnymi narzuconymi przez dowódców Han? Niestety, wciąż brak jest jednoznacznych dowodów na tę kwestię, pozostawiając pole do spekulacji.
Te odkrycia stanowią nie tylko ważny element w badaniach nad wojną Han-Xiongnu, ale także w zrozumieniu, jak wyglądała strategia militarna oraz społeczne uwarunkowania w Imperium Han. Dzięki nowoczesnym metodom naukowym, archeolodzy mogą rekonstruować codzienne życie i losy żołnierzy, którzy zostali zapomniani przez historię.
Źródło: Pengcheng Ma et al, Bioarchaeological perspectives on the ancient Han-Xiongnu war: Insights from the Iron Age site of Bayanbulag, Journal of Archaeological Science (2025).
Fot. Journal of Archaeological Science
