Tego dnia 1842 roku pociąg „Silesia” zainaugurował linię Kolei Górnośląskiej na odcinku Wrocław-Oława (najstarszej na terytorium dzisiejszej Polski)
Trzęsły się szyby, serca biły szybciej, a stalowe koła wyznaczały nowy rytm epoki. Wśród dymu, huku i niedowierzania pociąg „Silesia” ruszył z Wrocławia, przecinając krajobraz, który dotąd znał jedynie stukot końskich kopyt. Ten moment był czymś więcej niż tylko początkiem podróży — był sygnałem, że świat właśnie przyspiesza.
W pierwszej połowie XIX wieku Europa doświadczała głębokich przemian społecznych i gospodarczych związanych z rozwojem rewolucji przemysłowej. Wzrost znaczenia przemysłu, rozwój miast, a także potrzeba szybkiego i efektywnego transportu towarów i ludzi sprzyjały narodzinom nowego środka komunikacji – kolei żelaznej.
W Europie Zachodniej koleje rozwijały się od końca lat 20. XIX wieku. W 1825 roku w Wielkiej Brytanii uruchomiono pierwszą publiczną linię kolejową na trasie Stockton–Darlington, a już w 1830 roku połączyła Liverpool z Manchesterem. Niemcy, będące wówczas rozbite politycznie, szybko zaczęły nadrabiać dystans do Anglii. Pierwsza linia kolejowa na ziemiach niemieckich – Bawarska Kolej Ludwigsbahn – powstała w 1835 roku na trasie Norymberga–Fürth.
Na tle tych wydarzeń również na Śląsku – będącym wtedy częścią Królestwa Prus – zaczęto rozważać budowę kolei. Śląsk, z jego rosnącym znaczeniem przemysłowym i dużym zagęszczeniem ludności, stanowił idealne miejsce dla rozwoju nowoczesnego transportu kolejowego. Prowincja ta była też doskonale usytuowana geograficznie: łączyła centrum Prus z pograniczem austro-węgierskim i rozwijającymi się obszarami Górnego Śląska.
Przyczyny budowy
Główne powody budowy Kolei Górnośląskiej miały charakter gospodarczy, polityczny oraz społeczny. Przede wszystkim Śląsk był regionem bogatym w zasoby naturalne – szczególnie węgiel kamienny, rudy metali i wapienie – które należało transportować do ośrodków przemysłowych i portów rzecznych. Dotychczasowy system transportowy oparty na drogach i żegludze rzecznej był niewydolny, kosztowny i zależny od warunków atmosferycznych.
Kolejnym istotnym czynnikiem była potrzeba skomunikowania Wrocławia, będącego głównym ośrodkiem administracyjnym i handlowym regionu, z Górnym Śląskiem oraz z resztą państwa pruskiego. Budowa linii kolejowej obiecywała przyspieszenie przewozu towarów, a także poprawę mobilności ludności.
Nie bez znaczenia była również presja ze strony lokalnych przemysłowców i właścicieli ziemskich. Wśród najbardziej wpływowych zwolenników kolei znajdowali się m.in. August von der Heydt, pruski minister handlu i przemysłu, oraz Carl von Stillfried-Rattonitz, urzędnik i inicjator wielu przedsięwzięć infrastrukturalnych w regionie.
Budowa i planowanie
Projekt budowy Kolei Górnośląskiej (Oberschlesische Eisenbahn) rozpoczęto w latach 30. XIX wieku. Spółka akcyjna, odpowiedzialna za realizację projektu – Oberschlesische Eisenbahn-Gesellschaft – została powołana w 1839 roku. W jej skład weszli inwestorzy zarówno z Prus, jak i z Austrii. Projekt przewidywał budowę linii łączącej Wrocław z Mysłowicami przez Brzeg, Opole, Gliwice i Katowice. Odcinek Wrocław–Oława miał być pierwszym etapem tej trasy.
Budowę rozpoczęto w 1841 roku, a prace inżynieryjne obejmowały zarówno niwelację terenu, budowę mostów, jak i wzniesienie stacji oraz warsztatów. Szczególną uwagę zwracano na dokładność torowiska – zastosowano rozstaw szyn 1435 mm, który później stał się standardem europejskim. Tory układano na podkładach drewnianych, a cała infrastruktura była projektowana z myślą o dalszej rozbudowie sieci.
Pociąg „Silesia” i pierwszy przejazd
22 maja 1842 roku nastąpiła historyczna inauguracja pierwszego odcinka Kolei Górnośląskiej – trasy z Wrocławia do Oławy o długości około 27 kilometrów. Pierwszy kurs odbył się z udziałem pociągu nazwanego „Silesia”, który został wyprodukowany przez angielską firmę Bury, Curtis and Kennedy z Liverpoolu.
Pociąg wyruszył z nowo wybudowanego dworca we Wrocławiu o godzinie 9:00. Na pokładzie znajdowali się przedstawiciele władz pruskich, inwestorzy, dziennikarze i zaproszeni goście. Przejazd trwał niespełna godzinę i zakończył się uroczystym powitaniem w Oławie. Uczestnicy byli pod ogromnym wrażeniem płynności jazdy, nowoczesności wagonów oraz możliwości, jakie otwierała kolej.
Na trasie kursowało początkowo dwa pociągi dziennie – jeden w każdą stronę. Prędkość maksymalna pociągów wynosiła ok. 30 km/h.
Wagon pasażerski klasy pierwszej miał przeszklone okna, miękkie siedzenia i oświetlenie olejowe – luksus niespotykany w tamtym czasie.
Jednym z pierwszych maszynistów był Anglik – James Holden, sprowadzony z Wielkiej Brytanii ze względu na brak lokalnych specjalistów.
Po udanej inauguracji dalsze odcinki Kolei Górnośląskiej otwierano etapami. Już w 1843 roku linia dotarła do Brzegu, a do 1846 roku ukończono połączenie z Mysłowicami. W ten sposób powstał pierwszy nowoczesny szlak kolejowy łączący Dolny i Górny Śląsk.
Skutki były dalekosiężne. Transport towarów – zwłaszcza węgla i zboża – stał się szybszy i tańszy, co znacznie zwiększyło konkurencyjność gospodarki śląskiej. Powstały nowe zakłady przemysłowe, warsztaty i osiedla przy stacjach. Kolej przyczyniła się również do integracji społecznej i kulturowej regionu – mieszkańcy zyskali nowy sposób podróżowania, a miasta zaczęły się intensywniej rozwijać.
Pociąg „Silesia” i trasa Wrocław–Oława – znaczenie historyczne
Inauguracja trasy Wrocław–Oława przez pociąg „Silesia” w 1842 roku miała fundamentalne znaczenie dla dziejów transportu na ziemiach polskich. Było to pierwsze uruchomienie kolei żelaznej na terytorium dzisiejszej Polski, które zapoczątkowało nową erę w komunikacji i gospodarce regionu.
Linia ta nie tylko zainicjowała rozwój kolei w Prusach Wschodnich i Środkowych, ale stała się również wzorem dla kolejnych projektów infrastrukturalnych. W kolejnych dekadach sieć kolejowa rozrosła się dynamicznie, a Wrocław stał się jednym z najważniejszych węzłów kolejowych Europy Środkowej.
Współcześnie odcinek Wrocław–Oława wciąż funkcjonuje jako część ważnej magistrali kolejowej. Pociągi kursujące po tej trasie osiągają dziś prędkości kilkukrotnie wyższe niż ich XIX-wieczni poprzednicy, ale znaczenie historyczne pierwszego kursu pociągu „Silesia” wciąż pozostaje niepodważalne – to symbol początku kolei na ziemiach polskich i pomnik epoki przemysłowej.
