Tego dnia 1557 roku urodził się Lew Sapieha
Wielki mistrz dyplomacji, wojownik, który odcisnął niezatarte ślady na historii. Lew Sapieha, choć zaczynał w cieniu wielkich rodów, z każdym krokiem zdobywał serca i umysły współczesnych mu ludzi. Jego życie to pełna pasji walka o wpływy, które na zawsze zmieniły oblicze Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Lew Sapieha herbu Lis urodził się 4 kwietnia 1557 roku w Ostrownie. Był synem Iwana Sapiehy, podstarościego orszańskiego, oraz Bohdany z rodu Druckich-Sokolińskich. Choć rodzina Sapiehów nie należała do najwyższej elity ówczesnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, cieszyła się już pewną pozycją w strukturach władzy. Lew dorastał w rodzinie wierzącej w prawosławie, jednak szczegóły jego dzieciństwa i młodości są nieznane.
W młodym wieku trafił na dwór Mikołaja Radziwiłła Czarnego, gdzie miał okazję kształcić się u boku synów tego potężnego magnata. W latach 1570-1573 studiował na Uniwersytecie w Lipsku, co miało kluczowy wpływ na dalsze kształtowanie się jego światopoglądu i kariery. To właśnie w tym okresie, pod wpływem idei protestanckich, Sapieha porzucił prawosławie i przeszedł na kalwinizm, co było istotnym krokiem w jego życiu, szczególnie w kontekście politycznym.
Początek kariery na dworze Stefana Batorego
W 1579 roku Lew Sapieha zdobył protekcję rodu Radziwiłłów, co umożliwiło mu dostęp do dworu Stefana Batorego, ówczesnego króla Polski. Już wkrótce zaangażował się w działania wojenne, biorąc udział w wojnie o Połock. Za swoje zasługi w tej kampanii otrzymał tytuł dworzanina królewskiego. Szybko zdobywał zaufanie monarchów i na początku 1580 roku został mianowany sekretarzem królewskim.
Rok 1580 okazał się również ważny z innych powodów. Lew Sapieha brał udział w wyprawach wojskowych, m.in. na Wielkie Łuki oraz Psków, a w 1581 roku awansował na pisarza wielkiego litewskiego, co stanowiło ważny krok w jego karierze administracyjnej. Kolejne lata przyniosły mu nowe obowiązki – od 1582 roku reprezentował Wielkie Księstwo Litewskie na sejmie, a od 1583 roku towarzyszył królowi podczas jego podróży, zarówno na dworze w Niepołomicach, jak i w Krakowie.
Lew Sapieha – misje dyplomatyczne i pierwsze awanse
W 1584 roku Lew Sapieha otrzymał poważne zadanie dyplomatyczne, zostając wysłanym do Moskwy. Spotkał się tam z nowym carem Fiodorem I, w celu omówienia sytuacji po śmierci Iwana Groźnego. Choć nie miał konkretnych instrukcji, udało mu się doprowadzić do zawarcia 10-miesięcznego rozejmu, co było znaczącym osiągnięciem w jego karierze.
Rok 1585 okazał się kluczowy, ponieważ Sapieha został mianowany podkanclerzym litewskim (2 lutego 1585 roku), co oznaczało wzrost jego znaczenia w polityce. W tym samym okresie pełnił także funkcję administratora skarbu litewskiego, zarządzając m.in. mennicą w Wilnie. Choć tytularnym podskarbnym litewskim pozostawał Jan Hlebowicz, to jednak Sapieha miał realny wpływ na politykę wschodnią Rzeczypospolitej. W tym czasie przeszedł na katolicką wiarę, co miało istotne znaczenie w kontekście jego kariery politycznej.
Współpraca z monarchą i rola na Sejmie
Na początku 1587 roku Lew Sapieha wziął udział w Sejmie konwokacyjnym w Warszawie, reprezentując stany litewskie. Początkowo popierał kandydaturę cara Fiodora na tron polski, jednak po zmianach sytuacyjnych, które sprzyjały Zygmuntowi Wazie, postanowił pozostać neutralny, nie angażując się bezpośrednio w elekcję. W grudniu tego samego roku udał się do Krakowa, gdzie prowadził negocjacje w sprawie nowego kodeksu prawa litewskiego – III Statutu Litewskiego.
W 1589 roku Sapieha został mianowany kanclerzem litewskim, co stanowiło potwierdzenie jego silnej pozycji na dworze królewskim. To również czas, kiedy podpisał traktat bytomsko-będziński, który miał ogromne znaczenie dla układów politycznych w Rzeczypospolitej. Dzięki temu Lew Sapieha stał się jednym z najważniejszych polityków na dworze Zygmunta III Wazy.
Lew Sapieha – poselstwa i dalsze działania polityczne
W 1590 roku Sapieha udał się na sejm wiosenny, a następnie na sejm zimowy 1590/1591, gdzie przekonywał króla Zygmunta III Wazę do pozostania w Polsce, kiedy monarcha rozważał powrót do Szwecji. W 1592 roku brał udział w pracach nad poprawkami do III Statutu Litewskiego, a po sejmie 1592 roku został wyznaczony na deputata do rewizji skarbu litewskiego.
Rok 1593 przyniósł kolejne zmiany w karierze Sapiehy – pełnił funkcję marszałka Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, a dwa lata później, w 1595 roku, stanął na czele kampanii przeciwko nadmiernemu powierzaniu urzędów litewskich osobom z Korony. Jego działalność na sejmach, zarówno w Polsce, jak i w Wielkim Księstwie Litewskim, miała duży wpływ na politykę tego okresu.
Lew Sapieha odegrał kluczową rolę w kształtowaniu polityki Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jako kanclerz litewski i hetman wielki litewski (od 1625 roku), jego wpływy w administracji i polityce były ogromne. Dzięki umiejętnościom dyplomatycznym, zarządzaniu skarbem oraz szerokiemu zakresowi politycznych działań, zyskał silną pozycję wśród litewskiej arystokracji.
Sapieha potrafił również poradzić sobie z trudnymi zmianami religijnymi i politycznymi, co umożliwiło mu utrzymanie wpływów przez długie lata. Został jednym z najważniejszych polityków swojego czasu, a jego rola w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów jest niezatarte.
Udział w rozmowach unijnych i dyplomatycznych działaniach
W 1595 roku, podczas pobytu w Krakowie, Lew Sapieha aktywnie uczestniczył w ważnych rozmowach, które miały na celu zbliżenie Kościoła prawosławnego do Rzymu. W tych rozmowach brali udział najwyżsi hierarchowie prawosławni, w tym Hipacy Pociej i Cyryl Terlecki, którzy dyskutowali o możliwości zawarcia unii między Kościołem prawosławnym a katolickim w Rzeczypospolitej.
Spotkania te były niezwykle istotne, ponieważ dotyczyły przyszłości religijnej w kraju, a ich efektem była unia brzeska, która miała miejsce w październiku 1596 roku. Lew Sapieha, jako przedstawiciel króla, odegrał kluczową rolę w tych wydarzeniach. Za swoje zaangażowanie otrzymał od papieża Klemensa VIII imienne podziękowanie, co stanowiło ogromne wyróżnienie i miało duże znaczenie zarówno w kontekście politycznym, jak i religijnym.
Obrona unii i działania dyplomatyczne
W 1597 roku Lew Sapieha udał się na sejm, na którym bronił unii brzeskiej przed opozycją sejmową, która miała zastrzeżenia co do tej decyzji. Rok później, w 1598 roku, pełnił ważną funkcję, eskortując króla Zygmunta III do Gdańska, skąd monarcha miał wyruszyć do Szwecji. Podczas tej wyprawy Lew pożyczył królowi 15 000 złotych, co świadczyło o jego lojalności wobec władzy królewskiej i oddaniu sprawie państwowej.
Po śmierci cara Fiodora I w 1598 roku, Lew Sapieha poparł kandydaturę Zygmunta III na tron moskiewski, co było jednym z głównych tematów politycznych tej epoki. Wkrótce po wyborze Borysa Godunowa na cara, Lew zasugerował, aby król polski poślubił córkę cara, Kseniją, w celu zbliżenia dwóch narodów. W 1600 roku, po zakończeniu obrad sejmu wiosennego, Lew udał się z misją dyplomatyczną do Moskwy, której celem było powstrzymanie sojuszu między Moskwą a Szwecją. Poselstwo dotarło do Moskwy dopiero w grudniu tego samego roku, a rozmowy zakończyły się częściowym sukcesem w marcu 1601 roku, kiedy udało się wynegocjować 20-letni rozejm.
Działania militarno-dyplomatyczne i polityka wschodnia
Podczas kampanii inflanckiej w 1601 roku Lew Sapieha towarzyszył królowi w wyprawie wojennej, biorąc udział w walkach przeciwko wojskom szwedzkim. Kolejne lata jego życia były w dużej mierze poświęcone działalności dyplomatycznej oraz wojennej. W 1602 roku uczestniczył w rokowaniach pokojowych z Moskwą, a także w zjeździe stanów litewskich, na którym podjęto decyzję o uchwaleniu nowych poborów na wojska koronnych w Inflantach. Lew, będąc przeciwnikiem nadmiernego zwiększania liczby wojsk koronnych na Litwie, nie zgadzał się na takie decyzje, co prowadziło do napięć wewnętrznych.
W 1603 roku Lew Sapieha wziął udział w sejmie krakowskim, gdzie ponownie starał się łagodzić napięcia związane z unią brzeską. Rok później, w 1604 roku, został ponownie wybrany marszałkiem Trybunału Litewskiego, co świadczyło o jego silnej pozycji w polityce litewskiej i królewskiej.
Lew Sapieha – wierność królowi i wojna z Moskwą
Choć pojawiły się plotki, jakoby Lew Sapieha wspierał Dymitra Samozwańca, w rzeczywistości był on zdecydowanym przeciwnikiem Dymitriad, które uważał za szkodliwe dla kraju, zwłaszcza w kontekście toczącej się wojny ze Szwecją. W czasie Rokoszu Zebrzydowskiego pozostał wierny królowi, choć jego wpływ na środowisko rokoszan pozwolił na pewne porozumienie pomiędzy dworem a opozycją. Po upadku Dymitra Samozwańca w 1607 roku, Lew uznał, że wojna z Moskwą stała się nieunikniona, traktując ją jako okazję do rozwiązania kwestii moskiewskiej.
W sierpniu 1609 roku Lew Sapieha wyruszył na wojnę z Moskwą, jednak brak koordynacji działań wojskowych spowodował, że szybko stracił wiarę w skuteczność prowadzonej kampanii. Na początku 1610 roku rozpoczął własne negocjacje z bojarami Wasyla Szujskiego. Po zwycięstwie pod Kłuszynem i zawarciu układu przez Stanisława Żółkiewskiego, który oferował tron moskiewski królewiczu Władysławowi, Lew angażował się w przekonywanie opozycyjnego króla do tej propozycji. Choć prowadził osobne rozmowy z przedstawicielami Moskwy, pozostał wierny królowi, a po wydarzeniach pod Moskwą wrócił z Zygmuntem III do Wilna w lipcu 1611 roku.
Pozycja na dworze królewskim i rozejmy z Moskwą
Po niepowodzeniu sprawy moskiewskiej, Lew Sapieha wziął udział w sejmie 1613 roku, gdzie wycofał się z wcześniejszych propozycji dotyczących roli królewicza Władysława na moskiewskim tronie. Zrozumiał, że zmieniająca się sytuacja polityczna wymaga dostosowania się do nowych układów z Moskwą.
W latach 1613–1615, mimo pełnienia funkcji w Trybunale Skarbowym Wielkiego Księstwa Litewskiego, nadal aktywnie uczestniczył w kształtowaniu polityki wschodniej, prowadząc rozmowy dyplomatyczne, które miały na celu wymianę jeńców oraz zawarcie trwałego rozejmu.
Lew Sapieha – aktywność wojskowa i polityczna w kolejnych latach
Pod koniec 1621 roku Lew Sapieha wyraził zgodę na zorganizowanie wyprawy moskiewskiej pod wodzą królewicza Władysława, jednak wyprawa ta nie przyniosła oczekiwanego sukcesu. Kolejne lata jego działalności upłynęły na intensywnych działaniach dyplomatycznych i wojskowych, mających na celu zakończenie konfliktów z Moskwą i Turcją. W 1623 roku, po nominacji na wojewodę wileńskiego, Lew Sapieha zaczął realizować decyzje królewskie, choć w kwestiach dotyczących unii brzeskiej nie zawsze postępował zgodnie z oczekiwaniami Zygmunta III.
W 1625 roku, po mianowaniu hetmanem wielkim litewskim, Lew powierzył dowództwo swojemu synowi, Janowi Stanisławowi, który jednak nie sprostał wyzwaniom militarnym, co doprowadziło do porażki pod Walmozją. Lew bronił syna w parlamencie, jednak te decyzje nie zmieniły sytuacji na froncie, a rok później w pełni poparł rozwiązania dyplomatyczne.
Lew Sapieha – ostatnie lata życia
Po kolejnych nieudanych kampaniach wojskowych i negocjacjach, Lew Sapieha skoncentrował się na polityce wewnętrznej i zewnętrznej Rzeczypospolitej. Udzielał się w sejmie, poruszając kwestie związane z sukcesją tronu oraz rozwiązywaniem problemów państwowych. W 1632 roku, po śmierci Zygmunta III, poparł kandydaturę Władysława Wazy na nowego króla. Wkrótce potem, 23 czerwca 1633 roku, powitał Władysława IV w Wilnie jako nowego monarchę.
Lew Sapieha zmarł w Wilnie 7 lipca 1633 roku, pozostawiając po sobie niezatarte ślady w historii politycznej Litwy i Rzeczypospolitej.
Z dwóch małżeństw Lew Sapieha miał czworo potomków: Jana Stanisława, Annę, Krzysztofa Mikołaja oraz Kazimierza Leona, z wyjątkiem dzieci, które zmarły w niemowlęctwie.
