Tego dnia 1883 roku miało miejsce pierwsze na świecie skroplenie tlenu. Dokonali tego profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski
Ludzie od wieków marzyli o ujarzmieniu gazów, ale dopiero w krakowskim laboratorium, wiosną 1883 roku, natura ustąpiła przed determinacją naukowców. To właśnie wtedy, dzięki genialnemu duetowi – Zygmuntowi Wróblewskiemu i Karolowi Olszewskiemu – skroplenie tlenu stało się faktem, zmieniając bieg historii fizyki. Eksperyment, który początkowo wydawał się niemożliwy, otworzył drzwi do epoki kriogeniki i technologii, bez których trudno dziś wyobrazić sobie świat.
5 kwietnia 1883 roku dwóch wybitnych polskich uczonych, Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski, dokonało jednego z najważniejszych odkryć w historii nauki – jako pierwsi na świecie zdołali skroplić tlen. Kilka dni później zastosowali tę samą metodę do azotu. To przełomowe osiągnięcie odbiło się szerokim echem w świecie nauki, otwierając drogę do dalszych badań nad skraplaniem gazów i przyczyniając się do rozwoju kriogeniki – nauki zajmującej się badaniem materiałów w ekstremalnie niskich temperaturach.
Ich odkrycie wpisywało się w obszar chemii fizycznej, interdyscyplinarnej dziedziny łączącej elementy fizyki i chemii. Zajmowała się ona strukturami, przemianami oraz właściwościami substancji na poziomie atomowym i molekularnym, co miało kluczowe znaczenie dla zrozumienia gazów i ich zachowania w niskich temperaturach.
Kim byli Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski?
Zygmunt Wróblewski był fizykiem o burzliwej młodości. W wieku osiemnastu lat wziął udział w powstaniu styczniowym, co zakończyło się jego zesłaniem na Syberię. Po powrocie do kraju kontynuował edukację na prestiżowych europejskich uczelniach – studiował w Berlinie i Monachium, gdzie zdobył tytuł doktora. Jego badania koncentrowały się na właściwościach gazów i metali w niskich temperaturach, a także na procesie dyfuzji gazów.
Po licznych podróżach naukowych, w 1882 roku objął Katedrę Fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie stworzył nowoczesne laboratorium badawcze. Już w tym samym roku dokonał kolejnego istotnego odkrycia – wytworzył klatrat dwutlenku węgla i przeprowadził jego szczegółową analizę.
W Krakowie nawiązał współpracę z Karolem Olszewskim, wybitnym chemikiem, który również był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierował tamtejszą Katedrą Chemii Ogólnej. Olszewski, podobnie jak Wróblewski, kształcił się za granicą – jego akademickie ścieżki wiodły między innymi do Heidelbergu. Jego badania nad skraplaniem gazów sprawiły, że stał się jednym z pionierów kriogeniki w Polsce.
Skroplenie tlenu – odkrycie, które zmieniło naukę
Wiosną 1883 roku naukowcy postanowili zastosować metodę kaskadowego skraplania gazów pod zmniejszonym ciśnieniem. Bazowali na aparaturze skonstruowanej przez francuskiego badacza Louisa Cailleteta, którą Wróblewski sprowadził z Paryża i następnie ulepszył wraz z Olszewskim. Efektem ich eksperymentów było uzyskanie skroplonego tlenu, a zaraz po nim skroplonego azotu. Był to milowy krok w nauce, który położył fundament pod dalsze badania nad właściwościami gazów i ekstremalnie niskimi temperaturami.
Ich praca miała ogromne znaczenie dla rozwoju fizyki i chemii, a także przyczyniła się do przyszłych odkryć w dziedzinach takich jak badania nad gazami szlachetnymi oraz nadprzewodnictwo. Był to przełom, który umożliwił kolejnym pokoleniom naukowców eksplorację świata w mikroskali i rozwój nowoczesnych technologii związanych z kriogeniką.
Pomimo spektakularnego sukcesu, współpraca między Wróblewskim a Olszewskim nie należała do łatwych. Ich odmienne charaktery oraz różnice w podejściu do badań sprawiły, że ich drogi szybko się rozeszły.
- Zygmunt Wróblewski kontynuował badania nad skraplaniem gazów, lecz tragiczny wypadek przerwał jego karierę naukową. W 1888 roku, podczas pracy w laboratorium, jego ubranie zapaliło się od lampy naftowej. Mimo intensywnej opieki lekarzy, naukowiec zmarł po kilkunastu dniach wskutek rozległych oparzeń.
- Karol Olszewski po zakończeniu współpracy z Wróblewskim skupił się na badaniach kriogenicznych. W 1884 roku udało mu się skroplić wodór, a w 1895 roku – argon. Był również prekursorem rentgenografii w Polsce – jako pierwszy wykonał zdjęcie rentgenowskie w kraju.
- Olszewski trzykrotnie został nominowany do Nagrody Nobla – w 1904 roku w dziedzinie fizyki, a w 1913 roku zarówno w fizyce, jak i chemii. Zmarł w 1915 roku, a jego prochy w 2018 roku przeniesiono do Panteonu Narodowego w Krakowie.
Dzięki badaniom Wróblewskiego i Olszewskiego, Kraków stał się jednym z najważniejszych ośrodków badań kriogenicznych w Europie. Ich wkład w naukę został upamiętniony na wiele sposobów, między innymi poprzez umieszczenie tablicy pamiątkowej na budynku Collegium Kołłątaja Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ulicy św. Anny w Krakowie. Upamiętnia ona ich przełomowe odkrycie i wpływ na rozwój nauki.
Osiągnięcia tych dwóch wybitnych uczonych na zawsze wpisały się w historię polskiej i światowej nauki. Ich prace stanowią nieodłączną część dziedzictwa akademickiego i wciąż inspirują kolejne pokolenia badaczy na całym świecie.
