Archeologia prawna w praktyce – o historii siedziby starostwa słupeckiego

Zapewne niewielu spośród Czytelników słyszało kiedykolwiek o archeologii prawnej. Dyscyplina ta jest nauką pomocniczą historii państwa i prawa, zajmującą się badaniem m.in. obiektów i miejsc związanych ze stanowieniem i stosowaniem prawa. Na gruncie polskim badania archeologiczno-prawne rozpoczął nieżyjący już profesor Witold Maisel z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Archeologia prawna jest nauką niezwykle ciekawą, gdyż pozwala zgłębić historię miejsc, które często mijamy, nie uświadamiając sobie ich bogatej historii i znaczenia dla przyszłych pokoleń. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć historię siedziby starostwa słupeckiego, która niewątpliwe stanowi obiekt nader interesujący z punktu widzenia archeologii prawnej.

Słupca, położone we wschodniej Wielkopolsce i liczące ponad 14 tys. mieszkańców miasto, stanowi siedzibę władz miasta: gminy Słupca oraz powiatu słupeckiego. Obecny powiat słupecki jest czwartym z kolei w historii ziemi słupeckiej, zaś siedzibą starostwa jest kompleks budynków położony przy ulicy Poznańskiej. Począwszy od XIX wieku budynki te pełniły wielorakie funkcje istotne z punktu widzenia archeologii prawnej, zaś same losy tych budynków wydają się nader interesujące.

Pierwsze historyczne wzmianki na temat miasta sięgają XII wieku, od tego czasu przeżywało ono zarówno okresy prosperity, jak i zastoju gospodarczego. II rozbiór Polski sprawił, iż Słupca znalazła się pod panowaniem pruskim, początkowo w ramach departamentu poznańskiego, później kaliskiego. Po krótkim epizodzie związanym z istnieniem Księstwa Warszawskiego Słupca została zajęta 12 II 1813 roku przez wojska rosyjskie i od tej pory przez ponad 100 lat znajdowała się pod panowaniem Rosji. Ziemie obecnego powiaty słupeckiego znalazły się w ramach powiatów: pyzdrskiego i konińskiego. Warto zauważyć, że tuż za zachodnią granicą miasta przebiegała granica rosyjsko-pruska, stąd też w mieście funkcjonowała komora celna pierwszej klasy, w której stacjonował oddział straży granicznej z Kalisza. Jednym z jej naczelników w latach 1846-1847 był Wojciech Chmielowski, ojciec brata Alberta Chmielowskiego, świętego Kościoła katolickiego. W 1818 roku budynek komory, w którym funkcjonował także urząd pocztowym, był jednym z dwóch rządowych, murowanych budynków w mieście. Dziś w budynku przy ulicy Poznańskiej 18 znajdują się pomieszczenia administracyjne i techniczne starostwa: Powiatową Radę Kombatantów i Osób Represjonowanych, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego oraz szereg stowarzyszeń.

Kolejne zmiany administracyjne przyniosły ukazy cara Mikołaja II. Pierwszy z 7 III 1837 roku przemianował województwa na gubernie, zaś drugi z 11 X 1843 roku przekształcił dotychczasowe obwody w powiaty, zaś powiaty na okręgi. Powyższe reformy umiejscowiły Słupcę w okręgu pyzdrskim, powiecie konińskim, guberni kaliskiej. Jednakże już w 1844 roku z połączenia guberni kaliskiej i mazowieckiej powstała gubernia warszawska. Zmiany te były jednym z elementów polityki rusyfikacyjnej. Po ponad 20 latach, w roku 1866, władze carskie odtworzyły gubernię kaliską, a rok później dokonano jej podziału na powiaty (ujezdy): kalisko-kolski, koniński, turecki i słupecki. Powołanie (po raz pierwszy w historii) powiatu słupeckiego świadczyło o wzroście znaczenia Słupcy oraz jej rozwoju jako miasta przygranicznego. Upamiętnieniem tego wydarzenia jest istniejący do dzisiaj park, który założyli wspólnymi siłami radni miejscy i powiatowi.

Nowo powstały powiat borykał się z problemem braku budynku, w którym można by umieścić starostwo. W związku z tym władze guberni wykupiły plac znajdujący się obok komory celnej celem wzniesienia na nim budynku starostwa. Teren ten stanowił własność rodziny Bielawskich, na którym jeszcze pod koniec XVII znajdował się sad owocowy. Budowa została rozpoczęta w parę lat po utworzeniu powiatu, zaś sam neoklasycystyczny budynek utworzył jeden kompleks z budynkami komory celnej (obecnie ul. Poznańska 20). Zarząd powiatu powierzono naczelnikowi mianowanemu przez gubernatora kaliskiego. W skład podległych mu władz powiatowych wchodzili: pomocnik naczelnika do spraw administracyjnych, drugi pomocnik do spraw policyjnych, któremu podporządkowano nowo utworzoną straż ziemską, czterech urzędników powiatowych do spraw administracyjnych, czterech do spraw wojenno-policyjnych, skarbowych i prawnych; powiatowy sekretarz, architekt, lekarz medycyny, w późniejszym okresie powołano jeszcze lekarza weterynarii oraz taksatora do spraw ubezpieczeń od pożaru. Przy urzędzie powiatowym funkcjonowały ponadto: kasa powiatowa, kancelaria komisarza do spraw włościańskich oraz rada dobroczynności publicznej.