Ile czołgów użyto w II wojnie światowej? Około 262 892 czołgów, w tym tankietek. Ilość ta nie była jednak równomiernie rozłożona między państwami biorącymi w niej udział. Posiadacz największej liczby czołgów może Cię nie zaskoczy, ale sama ich ilość – już może.
Spis treści:
- Skąd tyle czołgów?
- Kto miał najwięcej czołgów?
- Jak Wielka Brytania i ZSRR dały radę pozyskać tyle czołgów?
- Czemu państwa osi miały tak mało czołgów?
- Jaki model czołgu był najliczniejszy?
- Jaki był najbardziej zaawansowany czołg?
- Kto miał najlepszy czołg?
Ile czołgów użyto w II wojnie światowej i skąd tyle się ich wzięło?
Mimo kilku problemów w trakcie ich powstawania, czołgi okazały się bardzo skuteczną bronią. Od końca I wojny światowej każdy kraj starał się pozyskać czołgi dla siebie, wymyślając nawet własne modele. Jako kraj, który wynalazł czołg, Wielka Brytania opracowała czołg lekki Vickers E, znany też jako Vickers 6-ton (6. tonowy), który był przeznaczony wyłącznie na eksport. Zakupiły go takie kraje jak ZSRR, Chiny, Finlandia i Polska.
Stał on się podstawą do opracowania własnych czołgów lekkich w Polsce (7TP) i ZSSR (seria T-26). Powstawały też czołgi pomysłów własnych, przeznaczone dla wojsk rodzimych krajów. Nawet Niemcy, mimo narzuconych na nich przez traktat wersalski ograniczeń, potajemnie opracowywały własne czołgi.
Tymczasem USA, które nie chciało się więcej mieszać w sprawy zagraniczne, nie skupiało się zbytnio na rozwijaniu tej nowej broni. Dopiero po ataku na Pearl Harbor, badania nad bronią pancerną drastycznie się rozpędziły, w czym pomógł wysoki stopień industrializacji kraju.
Początkowo czołgi miały pełnić tę samą funkcję co podczas I wojny światowej, czyli być wsparciem nacierającej piechoty, które mogło pomóc im rozbić umocnienia wroga. Dopiero w trakcie wojny, po pierwszych bitwach pancernych, czołgi zaczęto projektować, by mogły efektywnie zwalczać czołgi wroga i miały większe szanse przetrwania starcia.
Zwiększenie użycia czołgów w wojnie przyczyniło się do potrzeby uzupełnienia strat i wytworzenia większej ilości pojazdów pancernych niż wróg. Czołgi stały się główną machiną wojenną tego konfliktu i jeżeli poziom industrializacji kraju na to pozwalał, były one produkowane w ogromnych ilościach.
Podczas II wojny światowej użyto około 262 892 czołgów, w tym tankietek.
Kto miał najwięcej czołgów podczas II wojny światowej?
Najwięcej czołgów mieli alianci, którzy przez całą wojnę użyli około 223 098 czołgów. Z tego około 115 375 użyło ZSRR. Na drugim miejscu jest Wielka Brytania z około 67 175 czołgami, a za nimi było USA z około 28 602 czołgami. Reszta należała do Francji (~10 362), Polski (880), Brazylii (~584) i Czechosłowacji (120 nie licząc tych przejętych przez Niemców).
Państwa osi, tymczasem używały 39 804 czołgów, z czego około 28 980 (nie licząc tych zdobytych w ZSRR i Francji, których liczby ciężko jest ustalić) należało do Niemców. Pozostałe należały do Japonii (6024), Włoch (4071) i Węgier (729). Inne państwa osi polegały też na pojazdach pożyczonych lub kupionych od III Rzeszy i Włoch.
To rodzi trzy nowe pytania: Czemu alianci posiadają większość ogółu czołgów? Jakim cudem Wielka Brytania i ZSRR dały radę pozyskać tyle czołgów? Czemu państwa osi miały tak mało czołgów?
Odpowiedzią na pierwsze pytanie jest duży poziom industrializacji ZSRR i USA. Oba te kraje posiadały wiele fabryk i zasobów na własnych terytoriach, co pozwoliło im na masową produkcję czołgów. Dodatkowo skupiali się oni na budowie prostych, ale skutecznych konstrukcji, które były stosunkowo tanie i szybkie do wyprodukowania.
Tymczasem nie każde państwo osi było zindustrializowane do podobnego stopnia, a nawet jeśli było, to musiało polegać na dostawach zasobów od swoich sojuszników lub handlu z innymi krajami, często zamorskimi. Niemcy ograniczały zasoby, Włochy i Węgry brak środków i adekwatnej ilości fabryk, a Japonię fronty, na których walczyła.
Jak Wielka Brytania i ZSRR dały radę pozyskać tyle czołgów?
Na to pytanie już częściowo odpowiedziałem wcześniej. Pozostaje wyjaśnić skąd Wielka Brytania pozyskała tyle czołgów. W przeciwieństwie do ZSRR, odpowiedzią na to nie jest poziom industrializacji, choć Wielka Brytania była dość zaawansowanym krajem pod tym względem. Problem w tym, że surowce potrzebne do budowy czołgów i innych rodzajów broni przybywały w ogromnej większości z kolonii, dominiów i handlu.
Ponieważ Wielka Brytania jest wyspą, towary te docierały tylko i wyłącznie drogą morską, co było znacznie utrudnione przez działania niemieckich okrętów podwodnych. Wielka Brytania korzystała więc z aktu Lend-Lease, który pozwalał USA sprzedawać/pożyczać swój sprzęt wojskowy. Wielka Brytania otrzymała dzięki temu aż 27 855 czołgów.
Czołgi amerykańskie zostały użyte po raz pierwszy przez Brytyjczyków podczas II bitwy pod El Alamein w październiku 1942 roku. Podczas tej bitwy wyróżniły się czołgi M4 Sherman, które były lepsze pod względem technicznym i komfortu załogi od powszechnie używanych w Afryce czołgów pościgowych Crusader. Mimo powstawania podobnych czołgów lokalnie, Anglicy do końca wojny chętnie korzystali z czołgów amerykańskich, nie ograniczając się do M4 Sherman.
Innym beneficjentem aktu Lend-Lease było ZSRR. Armia Czerwona otrzymała jednak jedynie 12 505 czołgów z USA i Wielkiej Brytanii, co jest niewielką liczbą w stosunku do ilości wyposażenia produkcji lokalnej.
Ile czołgów użyto w czasie II wojny światowej po stronie państw osi i dlaczego tak mało?
Niemcy były mocno zindustrializowanym krajem, nawet po ograniczeniach traktatu wersalskiego. Nie posiadali jednak odpowiednich zasobów do prowadzenia masowej produkcji. Zasoby te pozyskiwali z krajów sojuszniczych, terenów okupowanych i przez handel, między innymi ze Szwecją, która była neutralna.
Mimo tych ograniczeń na początku wojny udawało im się produkować dość dużo czołgów. Dodatkowo jednostki okupacyjne i rezerwy były wyposażone w czołgi i inne pojazdy dawniej należące do wojsk krajów podbitych. W późniejszych etapach produkcja się zmniejszyła przez braki w zasobach i z czasem w środkach.
Przyczyniły się do tego walka na wielu frontach i ograniczenie dostaw materiałów z zagranicy przez blokady morskie aliantów. Dodatkowo, przez decyzje Hitlera, produkcja czołgów skupiała się bardziej na produkcji droższych i wymagających więcej materiałów czołgów Pz. Kpfw. V, Pantera, Pz. Kpfw. VI Tygrys I i Tygrys II.
Japonia miała mało czołgów z podobnych powodów. Jednak ich wódz nie nadużywał zasobów i pieniędzy państwa. Zasoby te musiały dotrzeć do Japonii, głównie drogą morską. Było to ryzykowne, co potwierdziły działania okrętów podwodnych USA i Wielkiej Brytanii, które efektywnie ograniczały ilość niezbędnych surowców płynących na wyspy japońskie, ograniczając produkcję sprzętu wojskowego.
Ponadto Japonia walczyła w Azji Wschodniej i na wyspach Pacyfiku. Na wyspach czołgi były mało przydatne, natomiast walki na kontynencie prowadzone były jedynie z Chinami, które na początku wojny nie posiadały dużej ilości czołgów. Przez to posiadanie dużej liczny czołgów nie było konieczne.
Włochy i pozostałe państwa osi nie były na tyle zindustrializowane i nie było ich stać na dużą produkcję czołgów. Dlatego korzystali z czołgów otrzymanych od III Rzeszy. Włochy były na lepszej pozycji niż pozostali sojusznicy Niemiec, ponieważ posiadały własne czołgi, ale były one słabej jakości.
Jaki model czołgu był najliczniejszy?
Najliczniejszym modelem czołgu używanym podczas II wojny światowej był sowiecki T-34. Liczba wszystkich modeli czołgu T-34 liczyła około 90 000. Czołgi te były podstawą wojsk pancernych ZSRR i były skuteczną bronią do zwalczania niemieckich czołgów.
W październiku 1937 roku fabryka w Charkowie otrzymała zlecenie na zaprojektowanie nowego czołgu kołowo-gąsienicowego. W maju 1938 powstały dwa projekty, A-20 kołowo-gąsienicowy i A-32 w pełni gąsienicowy. Po testach prototypów, pomimo wcześniejszych założeń projektowych wybrano A-32, który był lepszy. Był lżejszy, szybszy, miał mocniejszy pancerz i był lepiej uzbrojony. A-32 dawał też więcej możliwości na przyszłość.
Do produkcji skierowano wersję ulepszoną, oznaczoną jako A-34, która w grudni 1939 roku zyskała oficjalne oznaczenie T-34. Pierwszy prototyp powstał w styczniu 1940 roku. Produkcja rozpoczęła się latem 1940 roku w Charkowie i w 1941 roku w Stalingradzie.
Czołgi te były szybkie, dobrze opancerzone i silnie uzbrojone. Najważniejsze jest jednak to, że były proste, i szybkie w produkcji oraz tanie w porównaniu do czołgów niemieckich. Osiągnięto to przez prostsze metody produkcji komponentów (odlewanie pancerza zamiast spawania), a pochylony pancerz zmniejszał zużycie stali, dodatkowo sztucznie go pogrubiając i zwiększając szanse na odbicie się pocisku od kadłuba lub wieży czołgu.
Prostota produkcji miała też pozwalać na łatwe i szybkie naprawy, co dzisiaj wydaje się wymówką na zawodność czołgu. Mimo swoich wad czołg ten stanowił jednak duże zagrożenie dla czołgów niemieckich, zwłaszcza w swoich późniejszych wersjach.
Jaki był najbardziej zaawansowany czołg?
Określenie najbardziej zaawansowanego czołgu II wojny światowej jest trudne, ponieważ istnieje dwóch kandydatów na to miejsce.
Pierwszym kandydatem jest niemiecki czołg ciężki Pz. Kpfw. VI Tygrys. Jednak jego zaawansowanie nie jest do końca pozytywem. Tygrys był znany jako czołg, który był postrachem załóg czołgów aliantów. Miał bardzo mocny pancerz, potężne działo, które mogło przebić prawie każdy czołg aliantów i miało zasięg 2 km.
Mimo tego, że czołg ważył 57 ton, jego silnik pozwalał na osiągnięcie prędkości 38 km/h. Taką prędkość osiągały późniejsze wersje czołgu średniego Pz. Kpfw. IV, który ważył o połowę mniej. To jednak nie oznaczało, że układ napędowy nie będzie miał problemów. Już podczas swojego debiutu, przez teren niesprzyjający tak ciężkim pojazdom i brak doświadczonej załogi, trzy Tygrysy doznały awarii układu napędowego.
Zaawansowanie Tygrysa sprawiało jednak, że czołgów nie można było naprawić na miejscu. Uszkodzone części trzeba było wymontować i wysłać do Niemiec. Dodatkowo z wysokim poziomem zaawansowania Tygrysa szło duże zużycie materiałów i wysokie koszty. Tygrys palił też dużo paliwa, do którego Niemcy nie miały łatwego dostępu. Można powiedzieć, że Tygrys był zaawansowany do przesady.
Drugim kandydatem jest amerykański czołg średni M4 Sherman. Jego zaawansowanie nie polega jednak na mocnym pancerzu i komponentach, które dawały mu ponad przeciętne osiągi. Czołg ten był podobny do T-34. Był tani, prosty w budowie i utrzymaniu oraz można go było produkować taśmowo.
W przeciwieństwie do T-34 był on mniej awaryjny. Dodatkowo był to bardzo modułowy czołg. Na jego podstawie powstały dziesiątki wersji specjalistycznych. Czołg ten służył jako podstawa do brytyjskiego czołgu Firefly, jednego z nielicznych zdolnych zwalczać Tygrysy z dużego zasięgu.
Wraz z postępem wojny, amerykańcy inżynierowie, zamiast nakreślać projekt nowego czołgu, wprowadzali zmiany na schemat Shermana i rozpoczynali produkcję nowej wersji. Pozwalało to na zachowanie niskiej ceny produkcji i ułatwienie obsługi pojazdu.
Ile czołgów użyto w II wojnie światowej to jedno, ale kto miał najlepszy czołg?
Podobnie do najbardziej zaawansowanego czołgu, na tytuł najlepszego czołgu istnieje dwóch kandydatów. Są to znani już Wam T-34 i M4 Sherman. Czołgi te mają kilka cech wspólnych, a w niektórych aspektach są lepsze.
Wspólnymi cechami była prosta budowa pozwalająca na szybką produkcję i łatwe utrzymanie pojazdu w dobrym stanie. Były na tyle tanie, że można je było produkować taśmowo. Miały mocne uzbrojenie i pancerz, zwłaszcza w swoich późniejszych wersjach. Przez to oba czołgi były podstawą sił pancernych swoich krajów.
Patrząc na pozostałe cechy, T-34 bardzo dobrze bilansuje właściwości jakie, powinien posiadać czołg. Jest szybki, ma dobry pancerz i silne uzbrojenie. Jego pochyły pancerz sztucznie zwiększał jego grubość i mógł spowodować odbicie się pocisku. Prostota konstrukcji w przypadku T-34 wiązała się jednak z dużą zawodnością.
M4 Sherman nie jest tak szybki, jak T-34, ale jest mocno uzbrojony i dobrze opancerzony. Jednak jego pancerz nie jest aż tak skuteczny, gdyż jedynie przednia część jest trochę pochylona. Boki i tył tworzą kąt prosty, co ułatwia penetrację.
Jednak w przeciwieństwie do T-34, M4 jest mniej awaryjny. Co więcej, jak wspomniano wcześniej, Sherman jest bardzo modułowy, przez co jego konstrukcja daje o wiele więcej możliwości do modyfikacji.
Bibliografia:
- 80TH ANNIVERSARY OF LEND LEASE, The Tank Museum [dostęp 09.08.2024].
- Archiwum Pełne Pamięci: Wrzesień 1939, Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 08.08.2024].
- Lend-Lease Shipments World War II [dostęp 09.08.2024].
- RUSSIA (BRITISH EMPIRE WAR ASSISTANCE) [dostęp 09.08.2024].
- Bean T., Frowler W., Russian Tanks of World War II Stalin’s Armored Might, St. Paul 2002
- Becze C., Magyar Steel Hungarian armour in WWII, Sandomierz 2007.
- Bringham J., AFV/Weapons Profile Cromwell and Comet, Nr. 25, Berks 1971.
- Carson W.S., Light Tanks of the USSR in World War II, wydanie Kindle 2017.
- Carson W.S., Heavy Tanks of the USSR in World War II, wydanie Kijów 2018.
- Chamberlain P., Chris E., British and American Tanks of World War II The complete illustrated history of British, American and Commonwealth tanks, 1939-1945, Nowy York 1969.
- Chamberlain P., Doyle H.L., Encyclopedia of German Tanks of World War Two, Londyn 1978.
- Charles River Editors, The Tanks of World War II The History and Legacy of Tank Warfare between the Allies and Axis, Createspace Independent Publishing Platform 2018.
- David B., A.27, Cruiser Mk.VIII, Cromwell, The Online Tank Museum 2015 [dostęp 07.08.2024].
- Fletcher D., British Battle Tanks British-Made Tanks of World War II, Nowy York 2017.
- Forty G., German Tanks of World War II In Action, Nowy York 1987.
- Francev V., Kliment C.K., Czechoslovak Armored Fighting Vehicles 1918-1948, Atglen 1997.
- Ledwoch J., Czołgi niemieckie 1933-1945, Warszawa 1994.
- Ledwoch J., Czołgi Wojska Polskiego 1919-1939, Warszawa 2012.
- Ledwoch J., Solarz J., Czołgi włoskie 1939-1943, Warszawa 1995.
- Ledwoch J., Solarz J., Czołgi japońskie 1938-1945, Warszawa 1998.
- Ledwoch J., Solarz J., Czołgi USA 1939-1945, Warszawa 1994.
- Ledwoch J., Solarz J., Czołgi brytyjskie 1939-45, Warszawa 1994.
- Ledwoch J., Solarz J., Czołgi francuskie 1940, Warszawa 1995.
- Pantelic M., Combat Car M1 and M1A1 (Light Tank M1A2), The Online Tank Museum 2023 [dostęp 08.08.2024].
- Solarz J., Panow V.P., Czołgi sowieckie 1939-45, Warszawa 1996.
- Suttie W., The Tank Factory, Bungay 2015.
- Zaloga S.J., Armored Champion The Top Tanks of World War II, Mechanicsburg 2015.
- Zaloga S.J., M3 & M5 Stuart Light Tank 1940-45, Oxford 1999.
- Zaloga S.J., Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two, Londyn 1984.
Fot. Sherman M4 podczas operacji Overlord, 10 czerwca 1944, źródło: Imperial War Museums
Michał Cichoń
