Historia poszczególnych regionów Polski nadal wymaga gruntownego przebadania i opisania. Na szczęście dla nas i nauki coraz częściej młodzi badacze sięgają po tematykę lokalną i dokładnie ją badając i przybliżając czytelnikom. Jedną z takich prac jest Opór, oportunizm, współpraca. Prusowie wobec zakonu krzyżackiego w dobie podboju.
Prezentowana książka powstała pierwotnie jako praca doktorska Alicji Dobrosielskiej pod kierunkiem profesora Grzegorza Białuńskiego na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Autorka zajmuje się historią plemion Prusów nie tylko zawodowo, czego dowód został nam z końcem 2017 roku oddany w postaci niniejszej pracy (oraz rzeszy artykułów traktujących o Prusach), ale również hobbystycznie, co przejawia się czynną działalnością w Towarzystwie Naukowym Pruthenia, zrzeszającym historyków, archeologów i hobbystów badających i przybliżających mieszkańcom Warmii i Mazur kulturę i tradycję plemion Prusów. Za pośrednictwem towarzystwa Pruthenia w 2016 roku doktor Dobrosielska doprowadziła do przetłumaczenia i zredagowania Historii Olsztyna Hugo Bonka, której to pracy recenzja również znalazła się na naszym portalu. Prezentowana dzisiaj praca ukazała się również nakładem Oficyny Wydawniczej Pruthenia, ale finanse na ten projekt zostały pozyskane za sprawą wygranego przez doktor Dobrosielską konkursu na Publikacje spełniające wysokie standardy merytoryczne i redakcyjne, realizowane w trybie wieloletnim ze względu na złożoność tematyczną, zorganizowanego przez Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego.
Niniejsza praca jest próbą przedstawienia na podstawie źródeł historycznych postaw Prusów wobec podbijającego ich ziemie zakonu krzyżackiego. Autorka zwraca uwagę, że dotychczasowa historiografia podczas przedstawiania stosunków prusko-zakonnych skupia się przede wszystkim na aspekcie polityczno-militarnym, powielając stereotyp złego krzyżaka i dobrego Prusa, a pomijając głębsze stosunki pomiędzy obiema stronami. Z tym problemem mierzy się autorka pracy.
Książka składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy najbardziej teoretyczny i zarazem najtrudniejszy został w całości poświęcony terminologii i metodologii pracy, gdzie autorka dokładnie przedstawiła co w niniejszej pracy jest rozumiane pod pojęciami oporu, oportunizmu i współpracy. Umiejętne połączenie spojrzenia historycznego, socjologicznego, antropologicznego i kulturoznawczego daje nam precyzyjnie określone definicje trzech tytułowych kategorii. Autorka zwraca tutaj również uwagę, że przedmiotem badań była postawa Prusów wobec zakonu krzyżackiego chcącego narzucić autochtonom alternatywną, chrześcijańską, wizję świata.
Drugi rozdział został dotyczy postawy oporu stawianego przez Prusów zakonowi krzyżackiemu, co autorka podzieliła według strategii przeczekania, unikania, walki zbrojnej, wykorzystywania działań zakonu przeciwko niemu, oraz biernego i codziennego oporu. Badaczka zwraca uwagę na każdą formę oporu stawianego przez Prusów zaznaczając wyraźnie, że opór zbrojny nie był najczęstszym i najpowszechniejszym sposobem wyrażania niezadowolenia wobec przedstawicieli zakonu krzyżackiego. Przywołuje również dość często wykorzystywaną strategię współpracy polegającą na pozornym pójściu przez autochtonów na ustępstwa wobec najeźdźcy, by następnie wykorzystać jego działania przeciwko samemu zakonowi. Zwraca także uwagę na stosowaną przez naczelników Prusów taktykę przeczekania, którzy po odniesieniu porażki w walce przyjmowali chrzest by uśpić czujność przeciwnika a następnie odrzucić nową wiarę i na nowo wszcząć wojnę przeciw chrześcijanom.
Następny rozdział został poświęcony postawie oportunistyczniej. Autorka zwraca tutaj uwagę na potrzebę poszukiwania bezpieczeństwa i korzyści przez autochtonów. Zaznacza też, że taka postawa była często wykorzystywana dla zachowania własnych rytuałów i tradycji, które były jedynie ukrywane pod płaszczem przyniesionych przez zakon wartości i zasad. Zostaje tutaj również zwrócona uwaga na fakt niemożności wypełniania i przestrzegania wymogów nowej religii przez Prusów, którzy ją przyjęli, co wynikało często z braku wystarczającej liczby duchownych oraz oddalonych od siebie nowych parafii. Postawa oportunistyczna przyczyniła się również do znaczącego zreformowania dotychczasowych struktur społecznych.
Czwarty rozdział dotyczy współpracy z najeźdźcą. Autorka wykazała tutaj jak Prusowie angażowali się w pomoc zakonnikom, częstokroć bez wiedzy współplemieńców, jak chronili życie i mienie krzyżaków, oraz podejmowanie działań zbrojnych na rzecz i u boku wroga. Badaczka prezentuje nie tylko przypadki ucieczek Prusów pod opiekę zakonu, za co byli niejednokrotnie atakowani i mordowani przez współplemieńców pod zarzutem zdrady, ale też przywołuje liczne przypadki kiedy to dowódcy oddziałów Prusów przechodzili na stronę zakonników, bądź poddawali im całe oddziały i grody. Dalej przedstawia przypadki w których pojedynczy Prusowie dostarczali obleganym zakonnikom pożywienie, lub też sabotowali działania swoich współbraci.
Stworzona przez Alicję Dobrosielską praca jest dziełem unikatowym dla poznawania historii regionalnej. Autorka skupiła się nie na wielokrotnie omawianym i dobrze opracowanym aspekcie militarnym podboju Prus przez zakon krzyżacki ale na kwestiach społecznych i kulturowych, dla których było to pierwsze rzetelne i kompletne opracowanie. Mocną stroną pracy są niewątpliwie licznie przywołane przykłady potwierdzające opisywane postawy i sytuacje. Pewnym problemem dla części czytelników może okazać się specyficzny, naukowy język użyty przez autorkę, który niejednokrotnie poprzez użytą terminologię może odstraszyć mniej doświadczonych czytelników.
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza PRUTHENIA
Ocena recenzenta: 5/6
Łukasz Nowok
