Tego dnia 1556 roku królowa Bona Sforza, nie potrafiąc się porozumieć ze swoim synem Zygmuntem Augustem, opuściła Kraków i udała się do dziedzicznego księstwa Bari we Włoszech
Bona Sforza udała się do Bari we Włoszech, swego dziedzicznego księstwa, nie mogąc porozumieć się z synem. Zygmunt August i część senatorów była temu przeciwna. Obawiano się, że królowa może zaciągnąć pożyczki pod zastaw posiadanych dóbr ziemskich, co jednak się nie sprawdziło. Swoją przyszłość związała teraz z Habsburgami, którym pożyczyła około 580 000 dukatów, których ani ona ani jej spadkobiercy nigdy nie odzyskali. Rok później została otruta.
Bona Sforza d’Aragona pochodziła z rodu Sforzów, książąt Mediolanu. Wychowana w Bari przez matkę Izabelę Aragońską, otrzymała staranne wykształcenie. Dzięki wsparciu Habsburgów poślubiła Zygmunta Starego. W Polsce dążyła do zdobycia wpływów politycznych, tworząc stronnictwo i uzyskując kontrolę nad licznymi dobrami ziemskimi. Angażowała się w reformy gospodarcze, powiększając majątek królewski i wzmacniając niezależność finansową Jagiellonów.
Była przeciwniczką Habsburgów, popierała sojusz z Francją i utrzymywała kontakty z Imperium Osmańskim. Dążyła do inkorporacji Prus Książęcych do Korony oraz przyłączenia Śląska, lecz jej plany nie zostały zrealizowane.
W 1530 doprowadziła do koronacji Zygmunta Augusta jeszcze za życia jego ojca, co wywołało opór szlachty. Przeciwdziałała małżeństwu syna z Barbarą Radziwiłłówną, obawiając się wzrostu potęgi rodu Radziwiłłów.
Małżeństwo Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną
Po śmierci Elżbiety Habsburżanki w 1545 roku, Zygmunt August w 1547 roku potajemnie poślubił Barbarę Radziwiłłównę, litewską szlachciankę, co spotkało się z ostrą krytyką polskiego sejmu i matki, królowej Bony. Z perspektywy dynastycznej i politycznej małżeństwo to uznano za błąd, świadczący o niedojrzałości młodego władcy. Bona planowała dla syna ślub z Anną d’Este, wnuczką Ludwika XII, co mogłoby wzmocnić jej wpływy we Włoszech oraz wesprzeć starania o osadzenie córki Izabeli na tronie Węgier.
Istnieją jednak przypuszczenia, że Zygmunt August kierował się względami moralnymi, unikając aranżowanego małżeństwa. W jego bibliotece znajdowały się dzieła Erazma z Rotterdamu i Kalwina, a szczególnie Institutio principis christiani, w której Erazm potępiał małżeństwa zawierane dla korzyści politycznych.
Sejm szlachecki sprzeciwiał się temu związkowi, próbując skłonić króla do jego unieważnienia, a nawet abdykacji. Mimo to Zygmunt nie ustąpił, a w 1550 roku koronował Barbarę na królową. W uroczystościach nie uczestniczyła Bona.
Wkrótce Barbara poważnie zachorowała. W obliczu jej śmierci Bona próbowała pojednać się z synową, nazywając ją „umiłowaną córką”. Mimo nadziei na wyzdrowienie Barbara zmarła 8 maja 1551 roku w Krakowie. Jej ciało przeniesiono do Wilna. Dwa lata później Zygmunt August poślubił Katarzynę Habsburżankę, lecz nie doczekał się potomka, co doprowadziło do wygaśnięcia dynastii Jagiellonów.
Nagła śmierć Barbary wywołała spekulacje o otruciu. W XVI wieku włoscy książęta byli oskarżani o stosowanie trucizn, co podsycało podejrzenia wobec Bony. Jej autorytarny styl rządzenia budził niechęć szlachty, postrzegającej ją jako zagrożenie dla swojej pozycji.
A potem królowa Bona Sforza udała się do Bari we Włoszech
Schyłek życia Bony Sforzy w Polsce upłynął pod znakiem jej niezrealizowanych ambicji objęcia władzy w Królestwie Neapolu jako wicekrólowa, dzięki wsparciu Habsburgów. Dowodem na jej polityczne aspiracje jest bogata korespondencja, którą prowadziła z dyplomatą Pompeo Lanzą.
Do końca 1554 roku Lanza, wraz z ambasadorem Gian Lorenzo Pappacodą, reprezentował Bonę w Brukseli na dworze cesarza Karola V, a następnie do 1556 roku w Londynie, starając się o poparcie królowej Marii I Tudor.
Bona Sforza, rozczarowana sytuacją polityczną w Polsce i narastającą wrogością szlachty, zdecydowała się opuścić kraj. W 1556 roku wyjechała do rodzinnego Bari, licząc na spokojną starość oraz możliwość odbudowy dawnych wpływów. Niestety, jej nadzieje okazały się płonne.
Jej dawne księstwo było zrujnowane przez wojny między Hiszpanią a Francją, a król Hiszpanii Filip II, nie zamierzając respektować dawnych przywilejów Bony, przejął jej posiadłości.To właśnie w tym kontekście pojawiły się podejrzenia o jej otrucie. Włoskie dwory epoki renesansu słynęły z intryg i trucizn jako narzędzi politycznych.
W 1557 roku Bona zmarła w tajemniczych okolicznościach, a podejrzenia padły na jej zaufanego sekretarza, Gian Lorenzo Pappacodę, który miał działać na zlecenie Filipa II.Jej ciało przewieziono do bazyliki św. Mikołaja w Bari, gdzie przez długie godziny pozostawało bez opieki, wystawione na działanie świec, co doprowadziło do jego częściowego zwęglenia.
Początkowo pochowano ją w skromnej kaplicy, bez większych oznak królewskiej godności. Dopiero po latach jej dzieci, Zygmunt August i Anna Jagiellonka, ufundowały okazały nagrobek, który dziś znajduje się za głównym ołtarzem bazyliki i stanowi jedną z głównych atrakcji dla odwiedzających Bari.
